Xây dựng khung pháp lý phát triển kinh tế số cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững

Hoạt động nằm trong khuôn khổ chương trình “Đối thoại pháp quyền Việt - Đức”, một sáng kiến hợp tác lâu dài giữa hai quốc gia được ký kết từ năm 2009 và đã được gia hạn nhiều lần. Đặc biệt, hội thảo lần này đánh dấu lần đầu tiên Quỹ FNF tham gia vào chương trình đối thoại quan trọng này, mang đến những góc nhìn mới mẻ và kinh nghiệm quốc tế sâu sắc.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS Nguyễn Đức Minh, Phó chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhấn mạnh, Nghị quyết 57-NQ/TW Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia xác định thể chế, hạ tầng, dữ liệu và công nghệ chiến lược là những nội dung trọng tâm, cốt lõi, trong đó thể chế là điều kiện tiên quyết, cần hoàn thiện và đi trước một bước. Nghị quyết đặt chuyển đổi số – và kinh tế số – vào khung chính sách phát triển lớn của quốc gia, và từ đó việc xây dựng khung pháp lý và thể chế cho kinh tế số là một phần trong đó.

PGS.TS Nguyễn Đức Minh phát biểu khai mạc.

Theo PGS.TS Nguyễn Đức Minh, kinh tế số không chỉ là một lĩnh vực mới, mà là động lực then chốt cho tăng trưởng và năng lực cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của công nghệ, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn hay fintech cũng đặt ra nhiều thách thức cho hệ thống pháp luật và quản trị. Vì vậy, việc xây dựng một khung pháp lý phù hợp, linh hoạt và tiên tiến là yêu cầu tất yếu để định hướng phát triển đúng hướng và bền vững.

“Chủ đề hội thảo hôm nay nhấn mạnh sự cân bằng giữa hai giá trị tưởng chừng đối lập: đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững. Nếu chỉ tập trung vào đổi mới mà thiếu thể chế chặt chẽ, xã hội sẽ đối mặt với rủi ro về an ninh thông tin, quyền riêng tư và bất bình đẳng số. Ngược lại, nếu quản lý quá chặt chẽ, sáng tạo sẽ bị kìm hãm. Chính vì vậy, Việt Nam cần tìm ra điểm cân bằng hợp lý, để đổi mới được khuyến khích, nhưng vẫn trong khuôn khổ của trách nhiệm và chuẩn mực xã hội.”- PGS.TS Nguyễn Đức Minh nhấn mạnh

Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam Nguyễn Đức Minh tin tưởng, thông qua những trao đổi chuyên sâu, Hội thảo sẽ cùng nhau tìm ra những định hướng chính sách thực tiễn, góp phần định hình chính sách tốt hơn cho chuyển đổi số tại Việt Nam, tăng cường khả năng cạnh tranh của nền kinh tế và thúc đẩy một hệ sinh thái số an toàn, góp phần đưa Việt Nam tiến nhanh hơn trên con đường phát triển kinh tế số an toàn, sáng tạo và bền vững nhân văn, lấy người dân làm trung tâm.

Phân tích trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong lĩnh vực kỹ thuật số: Đạo luật thẩm định chuỗi cung ứng của Đức, TS Nguyễn Tiến Đức cho biết, Đạo luật Thẩm định Chuỗi cung ứng của Đức cho thấy các công ty lớn phải chịu trách nhiệm về các vi phạm quyền con người và tiêu chuẩn môi trường trong toàn bộ chuỗi cung ứng toàn cầu của họ. Điều này tạo ra tác động gián tiếp nhưng mạnh mẽ đến các nhà cung cấp Việt Nam, đòi hỏi họ phải đáp ứng các tiêu chuẩn Môi trường, Xã hội và Quản trị khắt khe hơn. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Chia sẻ về việc tăng cường khuôn khổ pháp lý của Việt Nam về bảo vệ dữ liệu và trách nhiệm xã hội: Định hướng chính sách từ kinh nghiệm Nhật Bản, TS. Nguyễn Thị Phương Châm, Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh, chính sách tăng cường khuôn khổ pháp lý về bảo vệ dữ liệu và trách nhiệm xã hội là một chiến lược toàn diện, được thúc đẩy nhằm cân bằng giữa việc bảo vệ quyền lợi cá nhân, đảm bảo an ninh dữ liệu, và khai thác tối đa tiềm năng của dữ liệu và Trí tuệ Nhân tạo để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và giải quyết các thách thức xã hội.

Các đại biểu chia sẻ tại Hội thảo.

Trên cơ sở phân tích kinh nghiệm của Nhật Bản, TS. Nguyễn Thị Phương Châm đề xuất một số định hướng một số thiết chế cần được bổ sung khi hoàn thiện pháp luật như: thống nhất lại cấu trúc pháp luật để tránh chồng chéo, mâu thuẫn, tuân thủ theo đúng thứ bậc các văn bản pháp quy; hai xác định mục tiêu, phương hướng, kim chỉ nam chủ đạo của chính sách Việt Nam trong bảo vệ dữ liệu cá nhân và động lực phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, thúc đẩy kinh tế số; thiết lập một cơ chế trong đó một tổ chức như Ủy ban bảo vệ dữ liệu cá nhân có thẩm quyền và trách nhiệm giám sát việc xử lý thông tin cá nhân ở cấp độ trung ương…

Tại Hội thảo, TS. Chu Thị Hoa, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp đã phân tích mô hình “cơ chế thử nghiệm có kiểm soát” (sandbox) pháp lý của Đức với cốt lõi là "thử nghiệm có trách nhiệm". TS. Chu Thị Hoa cho rằng thay vì cách tiếp cận cục bộ, Việt Nam cần một luật khung chung để tạo ra một quy trình nhất quán, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trên diện rộng mà vẫn đảm bảo bảo vệ người dùng. Cách tiếp cận của Việt Nam hiện nay dường như đang bỏ lỡ một nửa giá trị cốt lõi của cơ chế sandbox. Việc xem sandbox chỉ đơn thuần là một "giấy phép tạm thời" cho một ngành cụ thể (như Fintech) có nguy cơ dẫn đến tình trạng manh mún, thiếu hệ thống. Mỗi khi một công nghệ hay mô hình kinh doanh mới trong lĩnh vực khác (như y tế số, năng lượng thông minh, EdTech) xuất hiện, các nhà quản lý lại phải bắt đầu một quy trình xây dựng sandbox riêng từ đầu. Điều này không tạo ra một cơ chế học hỏi và thích ứng pháp lý mang tính hệ thống.

Do đó, TS. Chu Thị Hoa nhấn mạnh, đổi mới sáng tạo trong xây dựng và thực thi chính sách, pháp luật là yếu tố then chốt để chính sách, pháp luật theo kịp và dẫn dắt sự phát triển của công nghệ số. Trong đó, cần chuyển đổi từ tư duy quản lý sang tư duy kiến tạo và đồng hành; cải tiến quy trình xây dựng chính sách, pháp luật theo hướng linh hoạt, phản ứng nhanh; phát huy vai trò của công nghệ số trong quản trị nhà nước và xây dựng pháp luật; nâng cao năng lực thể chế và nguồn nhân lực phục vụ công tác xây dựng và thực thi pháp luật về công nghệ số.

Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm

Tại Hội thảo, các đại biểu đã trao đổi các nội dung về cân bằng thể chế giữa đổi mới và tính bền vững: Bài học từ chiến lược số của Đức; khung pháp lý về Bảo vệ dữ liệu cá nhân trong nền kinh tế số ở Cộng hòa Liên bang Đức: từ kinh nghiệm đến thực tiễn áp dụng; chia sẻ dữ liệu Nhà nước – Doanh nghiệp trong kinh tế số: Mô hình quản trị dựa trên nguyên tắc cho Việt Nam, tham chiếu từ kinh nghiệm quốc tế.