Rà soát, sắp xếp lại các quỹ tài chính ngoài ngân sách kém hiệu quả

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, chiều 30/10, Quốc hội thảo luận về tình hình thực hiện ngân sách Nhà nước năm 2025, dự toán ngân sách Nhà nước, phương án phân bổ ngân sách Trung ương năm 2026.

Một trong những nội dung được nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm là công tác quản lý, sử dụng hiệu quả các Quỹ tài chính Nhà nước ngoài ngân sách do Trung ương quản lý.

Các đại biểu đánh giá phần lớn các quỹ đã được sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy, từng bước phát huy vai trò quan trọng trong hỗ trợ an sinh xã hội, bảo vệ môi trường, phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, thúc đẩy chuyển đổi số cũng như huy động được nhiều nguồn lực xã hội phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội của đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, hệ thống quỹ này vẫn còn bộc lộ nhiều điểm nghẽn mang tính hệ thống cả ở phương diện pháp lý, vận hành và hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Nhiều quỹ hoạt động chưa hiệu quả, thậm chí thua lỗ

Đi vào những điểm nghẽn cụ thể, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội chuyên trách thành phố Hải Phòng chỉ ra bất cập về pháp lý và xung đột thể chế. Theo đó, hiện nay nhiều quỹ vẫn chưa có cơ sở pháp lý thống nhất về địa vị pháp lý, cơ chế tài chính và phương thức hạch toán.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội chuyên trách thành phố Hải Phòng phát biểu tại hội trường. (Ảnh: THỦY NGUYÊN)

Đáng chú ý, hiệu quả sử dụng vốn còn thấp, nhiều quỹ có số dư lớn nhưng không hấp thu được. Theo báo cáo của Chính phủ thì hơn 1,7 triệu tỷ đồng đang nằm trong hệ thống các quỹ tài chính Nhà nước ngoài ngân sách, tuy nhiên tỷ lệ giải ngân bình quân chỉ đạt khoảng 70-80%, thậm chí có quỹ chỉ giải ngân được 30 đến 40%.

Thêm vào đó, cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành trong giám sát, kiểm tra, báo cáo hoạt động quỹ còn thiếu tính liên thông và thời gian thực. Phần lớn các quỹ vẫn phụ thuộc nặng vào ngân sách Nhà nước, điều này khiến cho những quỹ lẽ ra có thể trở thành đòn bẩy tài chính cho đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh hay khởi nghiệp vẫn đang bị bó hẹp trong vòng tròn ngân sách.

Chung quan điểm, đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn Vĩnh Long) cho rằng việc vận hành các quỹ ngoài ngân sách còn nhiều bất cập.

Hiện chưa có một đạo luật khung điều chỉnh chung, mà mỗi quỹ lại hoạt động theo nghị định, quyết định riêng dẫn đến chồng chéo, khó giám sát, khó đánh giá hiệu quả một cách tổng thể.

Đại biểu cũng dẫn số liệu nhiều quỹ hoạt động chưa hiệu quả, thậm chí thua lỗ, năm 2025 có 7 quỹ âm kết quả tài chính.

Nhiều quỹ chưa công bố báo cáo tài chính, chưa chịu kiểm toán toàn diện việc công khai thông tin trên cổng thông tin điện tử của bộ, ngành, còn nặng tính hình thức, chưa đầy đủ, điều này dẫn đến rủi ro phân tán nguồn lực và làm suy giảm niềm tin của xã hội vào tính minh bạch của tài chính công.

Đại biểu Trịnh Xuân An (Đoàn Đồng Nai) phát biểu tại hội trường. (Ảnh: THỦY NGUYÊN)

Đại biểu Trịnh Xuân An (Đoàn Đồng Nai) nêu thực tế hiện có xu hướng quỹ hóa, cứ mỗi một dự án luật lại có một quỹ tài chính ngoài ngân sách.

Theo đại biểu đây là nguồn lực khá lớn nhưng cách sử dụng thì hiệu quả chưa cao và xu hướng quỹ hóa đang hình thành cần được đánh giá và chấn chỉnh lại, tránh phân tán nguồn lực.

Trên tinh thần đó, đại biểu đề nghị Quốc hội nên rà soát lại và chỉ để một số nhóm cho thành lập quỹ là: Nhóm thứ nhất về quốc phòng-an ninh; nhóm thứ hai là về khoa học, công nghệ và chuyển đổi số; nhóm thứ ba liên quan đến thể chế, nguồn nhân lực và hỗ trợ doanh nghiệp.

Nghiên cứu kết thúc hoặc giải thể các quỹ hoạt động yếu

Để khắc phục tình trạng trên, đại biểu Thạch Phước Bình kiến nghị ban hành luật quản lý các quỹ tài chính Nhà nước ngoài ngân sách hoặc ít nhất bổ sung một chương riêng trong Luật Ngân sách nhà nước nhằm sửa đổi, nhằm thống nhất thể chế, quy định rõ tiêu chí thành lập, phạm vi hoạt động, cơ chế kiểm soát, báo cáo và giải thể, kết thúc hoạt động quỹ.

Đi cùng với đó là tăng cường công khai, minh bạch kiểm toán bắt buộc hằng năm với các quỹ có trên 30% vốn ngân sách phải chịu Kiểm toán Nhà nước toàn diện. Sắp xếp lại hệ thống quỹ theo hướng tinh gọn, nghiên cứu hợp nhất các quỹ trùng lặp; nghiên cứu kết thúc hoặc giải thể các quỹ hoạt động yếu, thiếu nguồn thu ổn định.

Đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn Vĩnh Long) phát biểu tại hội trường. (Ảnh: THỦY NGUYÊN)

Cũng theo đại biểu, cần tăng cường trách nhiệm giải trình trước Quốc hội và cử tri. Bởi mỗi đồng quỹ xét đến cùng vẫn là nguồn lực xã hội ủy thác cho Nhà nước quản lý.

“Nếu làm được, chúng ta không chỉ tiết kiệm hàng chục nghìn tỷ đồng thường xuyên mà còn giải phóng nguồn vốn công, vốn đang bị đóng băng, góp phần mở rộng dư địa tài khóa cho đầu tư phát triển”, đại biểu chia sẻ.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga đề xuất cần phải thống nhất khung pháp lý cho các quỹ tài chính ngoài ngân sách, trong đó xác định rõ tiêu chí thành lập cơ chế hoạt động, mô hình quản trị và quy trình kiểm toán độc lập.

Bên cạnh đó, thiết lập hệ thống giám sát số hóa liên thông toàn quốc, công khai định kỳ dữ liệu thu, chi, tồn quỹ giải ngân trên cổng thông tin của Bộ Tài chính.

“Cần rà soát, sắp xếp lại các quỹ hoạt động kém hiệu quả hoặc trùng lặp chức năng. Quỹ nào có mức giải ngân dưới 70% trong 2 năm liên tiếp thì cần trình phương án điều chuyển hoặc là hợp nhất quỹ”, đại biểu đề xuất.

Đại biểu Việt Nga nhấn mạnh, việc quản lý và sử dụng hiệu quả các quỹ tài chính Nhà nước ngoài ngân sách là phép thử cho năng lực điều hành tài chính công hiện đại, minh bạch và hiệu quả.

“Nếu được vận hành đúng hướng thì đây sẽ là nguồn lực bổ sung quan trọng cho phát triển kinh tế xanh, cho đổi mới sáng tạo và an sinh xã hội, giúp giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước, đồng thời gia tăng niềm tin của nhân dân vào hiệu quả sử dụng tiền thuế”, đại biểu bày tỏ.

THU HẰNG