Xem xét kỹ để có phương án cụ thể

Các dự án BOT có bất cập được đề xuất xử lý là mua lại hầm đường bộ qua Đèo Cả. Thứ hai là dự án đầu tư xây dựng tuyến đường Thái Nguyên - Chợ Mới, Bắc Kạn và cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 3 đoạn km75 - km100. Các dự án khác được Bộ Giao thông Vận tải đề xuất xử lý là dự án hạng mục đường vành đai phía Tây thành phố Thanh Hóa đoạn km0 - km6; dự án cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 91 đoạn km14 - km50+889; dự án đầu tư nâng cấp, mở rộng đường Hồ Chí Minh đoạn km1738+148 - km1763+610; dự án đầu tư xây dựng công trình cầu Thái Hà vượt sông Hồng trên đường nối hai tỉnh Thái Bình và Hà Nam với đường cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình giai đoạn 1; dự án cải tạo, nâng cấp luồng sông Sài Gòn đoạn từ cầu đường sắt Bình Lợi tới cảng Bến Súc; dự án đầu tư xây dựng công trình cầu Việt Trì - Ba Vì nối Quốc lộ 32 với Quốc lộ 32C.

Đây là các dự án BOT đã hoàn thành đưa vào khai thác nhưng chưa được thu phí, không thể thu phí do mất an ninh trật tự, phương án tài chính bị phá vỡ hoặc dự án đã thu phí nhưng doanh thu thực tế chỉ đạt 30% so với hợp đồng. Nếu tiếp tục thu và áp dụng các biện pháp như tăng, kéo dài thời gian thu phí... phương án tài chính vẫn bị phá vỡ, dư nợ ngày càng tăng và dự án không thể tiếp tục thực hiện theo hợp đồng do hoàn cảnh thay đổi cơ bản.

Quan điểm của Bộ Giao thông Vận tải là vậy, tuy nhiên theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, dù việc giải quyết dứt điểm những tồn tại này là cần thiết nhưng phải xem xét kỹ từng dự án để có phương án cụ thể, trên cơ sở nội dung hợp đồng BOT đã ký vì đây là những dự án được triển khai trước thời điểm Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công - tư (PPP) có hiệu lực. Bên cạnh đó, cần phân loại theo các trường hợp chấm dứt hợp đồng như do sự kiện bất khả kháng và do phía cơ quan ký kết hợp đồng vi phạm hợp đồng.

Cần nhắc lại rằng, năm 2021, Bộ Giao thông Vận tải từng đề xuất Nhà nước mua lại 7 dự án BOT bởi nhiều lý do như chưa có giải pháp để giải quyết các bất cập, vượt thẩm quyền. Dù nhà đầu tư đã hoàn thành nghĩa vụ theo hợp đồng nhưng chưa được thu phí, đã thu phí nhưng bị sụt giảm doanh thu do các nguyên nhân khách quan, không thể lường trước hoặc do thay đổi chính sách từ phía cơ quan nhà nước...

Việc dùng ngân sách mua lại một số dự án BOT có thể coi là trách nhiệm, chia sẻ rủi ro của Nhà nước với doanh nghiệp. Thế nhưng thực tế, cơ sở pháp lý để thực hiện chưa rõ ràng bởi việc mua lại đồng nghĩa với việc chuyển từ đầu tư theo hình thức đối tác công - tư sang đầu tư công. Mà theo quy định hiện hành, đầu tư công phải thực hiện theo quy trình đấu thầu chặt chẽ, trong khi với dự án BOT, chủ đầu tư tự tổ chức thi công, có thể không theo quy trình đấu thầu, hoặc đấu thầu nhưng không phải bảo đảm các quy định như đối với vốn Nhà nước. Mặt khác, giả sử việc mua lại được thực hiện thì mua dự án nào cũng cần được xem xét cụ thể, nhất là ở khía cạnh các cơ quan nhà nước đã làm hết trách nhiệm của mình hay chưa - trước khi sử dụng đến giải pháp cuối cùng là mua lại.

Xử lý các vướng mắc, bất cập của các dự án BOT là cần thiết. Dù vậy, trước tiên cần có câu trả lời thấu đáo về cơ sở pháp lý, để một mặt tránh gây áp lực cho ngân sách nhà nước, một mặt, không đi ngược chủ trương huy động nguồn vốn xã hội hóa cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, nhất là tránh việc thiếu minh bạch, tạo hiệu ứng tiêu cực cho các dự án BOT khác khi doanh thu sụt giảm.

Ninh Hà