'Xin đừng gọi anh là liệt sĩ vô danh'

Sợi dây kết nối quá khứ và hiện tại

Tại tọa đàm “Màu ký ức” do Liên chi hội Nhà báo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTT&DL) phối hợp với Bảo tàng Báo chí Việt Nam (Hội Nhà báo Việt Nam) tổ chức, nhiều câu chuyện cảm động về các nhà báo chiến trường đã được kể lại. Họ là những phóng viên chiến trường của những tờ báo lớn như Nhân dân, Quân đội Nhân dân, Thông tấn xã… Dù cầm bút, cầm máy ảnh, máy quay cũng đều là những chiến sĩ xung kích trên chiến trường để kịp thời phản ánh cuộc chiến. Nhiều người trong số họ đã hy sinh, thậm chí đến bây giờ vẫn chưa tìm được danh tính. Nhưng những bài báo, những bức ảnh của họ sẽ còn lại, như những chứng nhân lịch sử của một thời.

Các đại biểu tham gia tọa đàm “Màu ký ức” trước khu tưởng niệm nhà báo liệt sĩ tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam.

Nhà báo Hồ Quang Lợi khẳng định, “Màu ký ức” là chương trình cảm động, là lời tri ân của thế hệ làm báo hôm nay trước những cống hiến, hy sinh của thế hệ đi trước. Càng ý nghĩa hơn khi hoạt động được tổ chức trong Bảo tàng Báo chí Việt Nam - ngôi nhà di sản thiêng liêng của giới báo chí.

“Trong không gian tưởng niệm 512 nhà báo liệt sĩ, chúng ta cảm nhận sợi dây gắn kết giữa hiện tại, tương lai và quá khứ. Trong đó, có những nhà báo đã để lại dấu ấn vô cùng đặc biệt. Đó là nhà báo liệt sĩ Trần Kim Xuyến, nguyên Phó giám đốc Nha Thông tin Việt Nam (tiền thân của Đài Truyền hình Việt Nam và Thông tấn xã Việt Nam ngày nay) - nhà báo đầu tiên đã hy sinh trong kháng chiến chống Pháp. Là nhà báo liệt sĩ Trần Đăng; nhà báo liệt sĩ Hoàng Lộc; nhà báo liệt sĩ Lê Đình Dư… họ đều là những nhà báo chiến trường của Báo Quân đội Nhân dân; hay hình ảnh mãi không phai mờ của nữ nhà báo, phóng viên chiến trường quả cảm Dương Thị Xuân Quý, liệt sĩ thời kỳ kháng chiến chống Mỹ… Đó là một thế hệ nhà báo cầm bút ra trận nhưng có tâm hồn vô cùng lãng mạn”, ông Lợi chia sẻ.

“Lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam đã gần 100 năm. Dấu ấn lớn nhất trong một thế kỷ đó chính là tinh thần dấn thân, cống hiến và hy sinh của các thế hệ nhà báo, trong đó có hơn 500 nhà báo liệt sĩ. Dù cầm bút, máy ảnh hay máy quay thì họ vẫn thực sự là những chiến sĩ xung kích trên chiến trường. Những tấm gương đó để chúng ta tiếp bước và noi theo, để luôn thấy rằng dù ở thời đại nào thì lý tưởng, tâm thế và đạo đức nghề báo vẫn không bao giờ thay đổi", nhà báo Hồ Quang Lợi nhắn nhủ.

Những ký ức vĩnh cửu

Nhà báo Trần Văn Hiền - người đã dành hơn 15 năm đi tìm danh tính, kỷ vật của đồng đội, kể lại rằng, ông có 2 người bạn trong khóa 2, năm 1974 - 1976 ở Đại học Báo chí Hà Nội (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) là Lang Văn Mẫu (SN 1947, làm báo Hoàng Liên Sơn), người dân tộc Nùng, quê tỉnh Cao Bằng và Vũ Hiến (SN 1947, làm báo Quân chủng Hải quân), quê huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng. Cả hai người bạn học của ông Hiền đều hy sinh năm 1979, trong lúc tác nghiệp ở biên giới phía Bắc và phía Nam của đất nước. Những day dứt, đau đáu về họ đã thôi thúc ông viết về những nhà báo - liệt sĩ đã hy sinh, dành cả cuộc đời mình cho đất nước.

Trên hành trình đi tìm danh tính của hơn 500 nhà báo liệt sĩ, có nhiều câu chuyện xúc động khiến ông rơi nước mắt. Sự hy sinh quên mình của họ đã góp phần viết nên trang sử tự hào của nền báo chí cách mạng Việt Nam. “Biết bao nhà báo liệt sĩ đã hy sinh trên chiến trường, trên đường đưa tin, ảnh đến độc giả. Họ đã để lại cho chúng ta không chỉ những ký ức thiêng liêng mà còn là những bài học, thông điệp giá trị”, ông chia sẻ.

Những hiện vật của các nhà báo liệt sĩ.

Chứng kiến những câu chuyện cảm động, với ông Hiền, điều để lại trong ông cũng không chỉ là ký ức, sự tự hào mà cả niềm day dứt. Nhiều nhà báo ra chiến trường hầu như đã xác định sẽ hy sinh, họ viết thư nhắn gửi cho cha mẹ, em gái, em trai… “Tất cả gia tài của những nhà báo - người lính vào chiến trường chỉ là chiếc xe đạp, chăn chiên. Hành trang trên chiến trường của họ cũng chỉ có cây bút, cuốn sổ, chiếc máy ảnh, nhưng những hy sinh lặng thầm mà lớn lao của họ, thế hệ chúng ta hôm nay không được phép lãng quên”, ông Hiền nói.

Ông kể: “Giai đoạn 1963-1975, có 66 nhà báo đi vào chiến trường và 19 người trong số đó hy sinh. Nhà báo Phạm Thị Ngọc Huệ (Báo Trường Sơn) trúng tuyển đại học nhưng gác lại đường học hành, viết đơn bằng máu xung phong ra chiến trường rồi mất ở lũng Ka Tốc (tỉnh Khăm Muộn, Lào) do giẫm phải mìn trên đường đi công tác. Nhà báo Nông Văn Tư (Báo Điện ảnh Quân đội) chọn trận địa pháo phòng không là nơi tác nghiệp để ghi lại những thước phim ác liệt nhất. Tháng 12/1971, trận địa pháo bị ném bom, nhà báo ngã xuống khi vẫn ôm hộp phim, vai đeo bình ắc quy dự phòng, toàn thân đầy máu còn ánh mắt hướng về phía ga Vinh.

Nhiều nhà báo mất ở chiến trường, hài cốt của họ nằm trong ngôi mộ tập thể. Dọc sông Thu Bồn (Quảng Nam) cũng có tới hơn 100 nhà báo ngã xuống. Trước ngày lên đường, không ít người viết di chúc cho gia đình vì biết khó có ngày về. Tháng 6/1965, để lại hai con ở hậu phương miền Bắc, nữ nhà báo Lê Đoan được tổ chức bí mật đưa về căn cứ của Trung ương Hội Phụ nữ giải phóng Việt Nam ở Nam bộ. Bà nhắn với đồng nghiệp rằng: “Vẫn còn nửa trái tim rung đập mỗi khắc ở miền Bắc xa thẳm” - nơi hai con đang ngóng từng ngày. Tối 2/11/1966, nhà báo Lê Đoan và toàn bộ lãnh đạo Hội Phụ nữ giải phóng tỉnh Tiền Giang hy sinh vì trúng bom”.

PGS. TS Phan Tam Đồng, anh trai của nhà báo liệt sĩ Phan Tứ Kỷ kể về chàng thanh niên trẻ Phan Tứ Kỷ mang theo lý tưởng và niềm tin chiến thắng. Liệt sĩ Phan Tứ Kỷ là phóng viên ảnh, hy sinh năm 1972 tại mặt trận phía Nam Quân khu 4 (Quảng Trị) khi mới tròn 25 tuổi. Trước lúc ra đi, liệt sĩ Phan Tứ Kỷ để lại hàng trăm lá thư viết cho gia đình, bè bạn và rất nhiều tấm hình được chụp từ chiến trường khốc liệt. Những bức ảnh anh chụp, những dòng thư anh viết luôn toát lên tinh thần lạc quan, niềm tin vào chiến thắng.

Chủ tịch Liên chi hội Nhà báo Bộ VHTT&DL Phan Thanh Nam khẳng định, với vai trò thư ký của thời đại, gần một thế kỷ qua, các thế hệ người làm báo Việt Nam cùng nhau viết nên những trang sử đầy tự hào của nền báo chí cách mạng nước nhà. “Trong số đó có những tài liệu nhuốm màu thời gian, nhưng là ký ức vĩnh cửu về những thế hệ nhà báo đầu tiên của nền báo chí Việt Nam. Nhiều tài liệu, hiện vật vô giá của những nhà báo - chiến sĩ đã đổ máu, hy sinh trên con đường đưa thông tin, hình ảnh tới độc giả”, ông Phan Thanh Nam nói.

Bảo tàng Báo chí Việt Nam - ngôi nhà di sản của các thế hệ người làm báo, nơi lưu giữ và trưng bày trên 35 ngàn tài liệu, hiện vật qua các thời kỳ của nền báo chí Việt Nam, kể từ khi thành lập đến nay đã trở thành điểm đến có sức thu hút với nhiều cơ quan báo chí Trung ương và địa phương, của đông đảo các thế hệ người làm báo nước nhà. Nhiều người hy sinh anh dũng nhưng phải đến cả chục năm sau, thế hệ trẻ mới được tiếp cận những thông tin về họ. Nền báo chí ngày nay rực rỡ nhờ thế hệ làm báo đi trước đã đánh đổi máu xương”, bà Nguyễn Thị Kim Hoa - Giám đốc Bảo tàng Báo chí Việt Nam bày tỏ. Bảo tàng vẫn đang tiếp tục hành trình sưu tầm, giới thiệu những kỷ vật quan trọng của hơn 500 nhà báo liệt sĩ.