Xóa bỏ thuế khoán: Đề xuất bỏ sổ sách kế toán, quản lý doanh thu đầu ra với hộ kinh doanh nhỏ

Theo Bộ Tài chính, đến hết năm 2024, cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ và cá nhân kinh doanh thuộc diện quản lý thuế, trong đó có 2,2 triệu hộ kinh doanh ổn định. Mức thuế khoán bình quân hiện vào khoảng 672.000 - 700.000 đồng mỗi tháng, trong khi mức nộp thuế bình quân theo phương pháp kê khai ước đạt 4,6 triệu đồng/tháng, cao gấp 7 lần mức khoán.

Nhằm minh bạch hóa và đảm bảo công bằng trong thực hiện nghĩa vụ thuế, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị yêu cầu xóa bỏ hoàn toàn hình thức thuế khoán đối với hộ kinh doanh chậm nhất vào năm 2026. Nghị quyết 198/2025/QH15 của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển kinh tế tư nhân cũng quy định chính thức bỏ thuế khoán từ ngày 1/1/2026.

Xung quanh nội dung này, ông Nguyễn Văn Được, Ủy viên BCH Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, Tổng giám đốc Công ty TNHH Kế toán và Tư vấn Thuế Trọng Tín đã có những chia sẻ với Tạp chí Tài chính doanh nghiệp.

Ông Nguyễn Văn Được.

Thưa ông, vì sao có thể coi việc xóa bỏ thuế khoán là bước đi quan trọng trong cải cách chính sách thuế hiện nay?

Bản chất của thuế khoán xuất phát từ nguyên tắc “trọng yếu” trong quản lý thuế, tức là để việc quản lý thu thuế được thuận tiện hơn, chi phí hành thu thấp nhất đối với những đối tượng nhỏ, lẻ và chiếm tỷ trọng thu không trọng yếu. Phương pháp này đã được sử dụng nhiều năm qua.

Tuy nhiên, trong bối cảnh nền kinh tế đang phát triển, chính sách thuế khoán dần bộc lộ nhiều hạn chế, tạo kẽ hở dễ bị lợi dụng nhằm né tránh nghĩa vụ thuế. Không ít hộ kinh doanh cố tình không “lớn mạnh” về nghĩa vụ thuế nhưng lại rất phát triển để tận dụng chính sách. Vì thế, Nghị quyết 68 và Nghị quyết 198 sẽ xóa bỏ hình thức thuế khoán từ năm 2026 là bước đột phá, điều lẽ ra nên thực hiện từ lâu.

Chưa kể, quy định này lâu nay vẫn được cho là "vùng xám của quá trình quản lý thuế", bởi có sự nghi ngại "cắt nửa vầng trăng chia chác lợi ích".

Xóa bỏ hình thức thuế khoán sẽ tạo sự bình đẳng, minh bạch. Bởi, với chính sách thuế khoán có thể kinh doanh lớn lại nộp thuế ít, không phát sinh kinh doanh lại phải nộp thuế... Do đó, việc đánh thuế sẽ không phản ánh đúng thực chất hoạt động kinh doanh, không đúng nghĩa vụ thuế tạo ra sự bất bình đẳng cũng như thất thoát ngân sách.

Cùng với đó, bỏ thuế khoán sẽ phải thực hiện hóa đơn chứng từ, sổ sách kế toán, khi đó bức tranh nền kinh tế được minh bạch, thu thuế đúng hơn, đủ hơn. Đối với các hộ kinh doanh cũng có điều kiện để quản trị được tài chính, hiểu được số liệu tài chính của mình là nền tảng và cơ sở để chuyển đổi lên doanh nghiệp khi cần thiết.

Nhưng thực tế cho thấy, không ít tiểu thương, hộ kinh doanh nhỏ đang rất lo lắng trước thay đổi này, đặc biệt khi phải áp dụng hóa đơn, chứng từ và ghi sổ sách kế toán. Ông có lời khuyên nào cho họ?

Nỗi lo lắng là có cơ sở, nhưng tôi cho rằng mọi người chưa cần quá hoang mang. Việc kê khai ở đây chỉ là thực hiện đầy đủ hóa đơn, chứng từ và chế độ kế toán đơn giản, không phải thực hiện giống với tổ chức, doanh nghiệp. Tức là, cách tính thuế vẫn là doanh thu nhân với tỷ lệ quy định, nhưng điểm mới là doanh thu tính thuế sẽ được xác định thực tế, không phải một mức khoán như trước kia.

Trước đây, hộ kinh doanh áp dụng thuế khoán nghĩa là lấy doanh thu khoán nhân với tỷ lệ quy định, không quan tâm đến kinh doanh lớn hay nhỏ, lãi hay thua lỗ. Còn quy định kê khai thuế ở đây, đơn giản là doanh thu kê khai là số thu thực tế bán hàng và cung ứng dịch vụ nhân với tỷ lệ quy định.

Nộp thuế theo kê khai tức là doanh thu cao phải nộp thuế cao, thấp thì nộp thấp phản ánh đúng về bản chất của nghĩa vụ thuế. Tuy nhiên, với một số hộ chuyển sang kê khai, thủ tục sẽ trở nên phức tạp hơn do phải ghi sổ sách kế toán, điều này có thể làm tăng chi phí tuân thủ cho người nộp thuế cũng như áp lực lớn cho các hộ nhỏ, lẻ, hộ ở vùng sâu, vùng sa, chưa có điều kiện kỹ thuật, trình độ, nhận thức để tuân thủ.

Theo ông, để quy định xóa bỏ thuế khoán đi vào cuộc sống thuận lợi hơn, cần những điều chỉnh gì về mặt chính sách và quản lý?

Tôi cho rằng, cơ quan quản lý nên có sự thay đổi về chính sách thuế và thủ tục hành chính để thuận tiện cho người nộp thuế.

Việc áp dụng phương pháp kê khai doanh thu thực tế theo Thông tư 40 hiện hành yêu cầu hộ, cá nhân kinh doanh phải xuất hóa đơn đầu ra và có sổ sách kế toán. Điều này là phức tạp với nhiều hộ kinh doanh, đặc biệt những hộ nhỏ, lẻ có doanh thu dưới 1 tỷ mỗi năm, hạn chế về khoa học, công nghệ cũng như tư duy về quản trị chưa cao. Về mặt dài hạn, chúng ta cũng không nhất thiết phải khuyến khích họ lên doanh nghiệp, hay bắt họ mặc chiếc áo quá rộng.

Vì thế về mặt pháp luật thuế, cơ quan quản lý nên thiết kế quy định đơn giản, ví dụ lược bỏ yêu cầu về sổ sách kế toán (tức chỉ cần tính doanh thu đầu ra), nhằm phù hợp với hộ kinh doanh nhỏ với mục đích chính là tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc xuất hóa đơn đầu ra, nộp thuế đầy đủ vẫn đảm bảo tăng thu ngân sách, giảm chí phí xã hội.

(Ảnh minh họa)

Đồng thời, nhà nước có thể đầu tư phần mềm, thiết bị xuất hóa đơn và cho hộ kinh doanh thuê lại hoặc sử dụng miễn phí. Thay vì thất thoát thuế như trước, chúng ta thu đúng, thu đủ và trích một phần kinh phí nhỏ đầu tư ngược lại về phần mềm, thiết bị cho hộ kinh doanh. Phương án này vừa phù hợp với chủ trương chính sách tại Nghị quyết 68 và Nghị quyết 198, đồng thời giúp thu thuế minh bạch và đạt được đồng thuận cao từ người dân thay vì để họ phải tự bỏ chi phí trang bị.

Song song với đó, luật thuế sẽ phải sửa đổi để đưa ra một phương pháp nộp thuế phù hợp đối với những hộ kinh doanh. Luật Thuế VAT có phương pháp nộp thuế trực tiếp, nghĩa là chỉ quan tâm có doanh thu đúng thì thu thuế đúng và đủ; không nhất thiết cần có sổ sách kế toán. Theo phương án này, không yêu cầu phải có sổ kế toán chỉ yêu cầu hộ kinh doanh tự xuất hóa đơn hoặc phải sử dụng hóa đơn điện tử được khởi tạo từ máy tính tiền có kết nối với cơ quan thuế như các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỷ đồng hiện nay.

Điều này không nhất thiết phải có chế độ kế toán với các hộ nhỏ, siêu nhỏ để giảm bớt chi phí tuân thủ pháp luật, chi phí bộ máy kế toán, cũng như chi phí xã hội. Như vậy, phù hợp hơn với bối cảnh Việt Nam và lộ trình xóa bỏ hình thức thuế khoán chậm nhất trong năm 2026 sẽ có tính khả thi và hiệu quả cao.

Ngoài việc đơn giản hóa thủ tục cho hộ kinh doanh, theo ông ngành thuế cần bổ sung giải pháp gì để hạn chế thất thu?

Thực tế cho thấy chính sách muốn được người dân đồng thuận và thực thi hiệu quả thì phải đảm bảo nhiều nguyên tắc trong đó phải gắn với lợi ích của người dân và cần có chế tài xử lý nghiêm minh. Theo đó, ngành thuế cần tuyên truyền sâu rộng và có hiệu quả tổng thể chính sách pháp luật đến người dân trong đó quyền lợi mà người dân nhận được khi lấy hóa đơn khi mua hàng hóa dịch vụ sẽ đảm bảo chứng minh được quyền sở hữu của người mua, có căn cứ để bảo vệ người tiêu dùng khi khiếu nại, khiếu kiện về chất lượng hàng hóa, dịch vụ cũng như có thể nhận được tiền thưởng từ chính sách “Hóa đơn may mắn” của cơ quan thuế.

Vì vậy, theo tôi quan trọng nhất trong giai đoạn tới làm sao để thay đổi thói quen tiêu dùng thông qua các chương trình khuyến khích lấy hóa đơn. Ngành thuế nên khai thác các chính sách này theo quy định tại Thông tư 32/2025/TT-BTC để tiếp tục mở rộng chương trình “xổ số hóa đơn” với tần suất quay thưởng và số tiền trao thưởng tăng lên, đồng thời có thể nghiên cứu các chính sách cho giảm trừ thu nhập khi tính thuế TNCN đối với một số trường hợp cần thiết,... để người mua hàng chủ động yêu cầu hóa đơn khi giao dịch.

Khi việc mua hàng lấy hóa đơn trở thành thói quen trong tiêu dùng, hệ thống dữ liệu doanh thu thực tế sẽ tự động được hình thành, minh bạch hóa toàn bộ chuỗi kinh doanh. Từ đó, công tác thu thuế không còn phụ thuộc hoàn toàn vào ý thức tự giác của người bán mà có sự giám sát của chính người tiêu dùng.

Bên cạnh việc tuyên truyền hỗ trợ, cầm tay chỉ việc từ cơ quan thuế, cần đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm người nộp thuế cố tình gian lận không tuân thủ pháp luật để tạo tính răn đe, giáo dục cũng như là tiếng chuông cảnh tỉnh cho người nộp thuế.

Ngoài ra, ngành thuế và các cơ quan có liên quan cần trao đổi và động viên các nhà cung cấp dịch vụ phần mềm, hóa đơn, đại lý thuế và công ty kế toán… giảm giá dịch vụ vì đã có số lượng lớn người nộp thuế sử dụng. Đồng thời đề xuất họ cùng tham gia hỗ trợ hướng dẫn và tư vấn trực tiếp đến người nộp thuế khi đó chắc chắn hiệu quả sẽ được nâng cao.

Xin cảm ơn ông!

Thanh Phương (thực hiện)