Xuất khẩu nông sản: Thoát khỏi vòng luẩn quẩn

Nhiều nông sản Việt Nam đang đối mặt những nỗi lo. Giá gạo xuất khẩu liên tục giảm mấy tháng qua trong khi giá lúa IR50404 tại Đồng Tháp, An Giang tụt xuống dưới 6.000 đồng/kg. Giữa mùa thu hoạch rộ, giá sầu riêng loại 1 ở Tiền Giang, Bến Tre chỉ còn 38.000 - 42.000 đồng/kg, giảm gần 40% so với đầu tháng 4-2025…

Bài toán thị trường và tiêu thụ nông sản vẫn luôn đặt ra đầy thách thức đối với người hoạch định, thực thi chính sách lẫn các doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân.

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã ký Công điện 79/CĐ-TTg, yêu cầu toàn hệ thống vào cuộc tháo gỡ khó khăn trong sản xuất, chế biến, tiêu thụ và xuất khẩu nông sản, nhất là trái cây và lúa gạo, tại các vùng trọng điểm; có giải pháp khắc phục tình trạng được mùa mất giá hoặc được giá mất mùa, ổn định thị trường.

Đây là động thái mạnh mẽ, cần thiết nhưng đồng thời cũng là lời cảnh báo đối với một nền nông nghiệp vẫn còn "tư duy mùa vụ", thiếu liên kết. Đến nay, hệ thống sản xuất nhìn chung vẫn chạy theo "cung" hơn là "cầu", phụ thuộc vào kinh nghiệm, thời tiết, giá cả năm trước thay vì căn cứ vào tín hiệu thị trường. Ngay với những sản phẩm có sức cạnh tranh cao như sầu riêng, xoài, vải…, nhiều vùng sản xuất vẫn chưa đáp ứng yêu cầu truy xuất nguồn gốc, mã số vùng trồng, tiêu chuẩn kỹ thuật để xuất khẩu chính ngạch.

Nước ta có khoảng 70.000 ha sầu riêng nhưng mới chỉ 20% được cấp mã số vùng trồng để xuất khẩu. Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, trong tháng 5-2025, xuất khẩu rau quả giảm 8,9%, thủy sản giảm 12%..., cho thấy thị trường đang co hẹp, tiêu chuẩn đang siết chặt và nhiều nông sản Việt vẫn bị động.

Vấn đề đặt ra không phải là "giải cứu nông sản", mà nằm ở việc tái cấu trúc chuỗi giá trị, chuyển từ "sản xuất nông nghiệp" sang "kinh tế nông nghiệp". Phải làm sao để mỗi người trồng trọt, chăn nuôi không chỉ sản xuất mà còn được dẫn dắt vào thị trường một cách có tổ chức, có hợp đồng, có dự báo và có hạ tầng hỗ trợ.

Yêu cầu đó đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ của nhà nước trong việc hoạch định và thực thi chính sách; cần sự tham gia tích cực của các bên trong chuỗi giá trị nông sản như doanh nghiệp, hợp tác xã, người dân, ngân hàng, chính quyền địa phương. Không thể để một ngành đạt hàng chục tỉ USD kim ngạch xuất khẩu lại bị ám ảnh bởi hai chữ "giải cứu" mỗi mùa vụ, càng không thể để người dân là phía thiệt thòi nhất trong chuỗi giá trị này.

Chuyện nông sản không chỉ là chuyện của nông dân. Cần coi đây là chuyện phát triển quốc gia, nơi nhà nước giữ vai trò kiến tạo, điều phối và hỗ trợ. Trong chuỗi giá trị nông sản, doanh nghiệp cần giữ vai trò đầu tàu; hợp tác xã là trụ cột tổ chức sản xuất; người dân là người làm chủ ruộng vườn bằng tri thức, thông tin thị trường... Muốn đi xa thì phải chọn đúng đường đi, cách đi và đi cùng nhau. Đó là con đường để nông sản Việt Nam thoát khỏi vòng luẩn quẩn được mùa mất giá hay được giá mất mùa, tiến tới phát triển bền vững.

Theo TS TRẦN HỮU HIỆP (NLĐO)