Xuất khẩu thủy sản sang EU năm 2026: Hệ thống truy xuất nguồn gốc thủy sản sẽ thắt chặt kiểm soát

Theo số liệu Bộ Nông nghiệp và Môi trường, kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản 10 tháng đạt 58,13 tỷ USD, tăng 12,9% so với cùng kỳ. Trong đó, Châu Á tiếp tục là thị trường lớn nhất (44,7%), tiếp đến là châu Mỹ (22,7%) và châu Âu (13,8%).

Riêng ở lĩnh vực thủy sản, trước đó theo số liệu của Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu thủy sản sang EU đạt 777 triệu USD, tăng 13% so với cùng kỳ năm trước, gồm tôm chân trắng, cá tra, cá ngừ,...

Đại diện VASEP cho hay, dù có nhiều tín hiệu lạc quan, nhưng từ tháng 1/2026 hệ thống kiểm soát mới tại thị trường này đối với thủy sản nhập khẩu, khiến các DN ngành thủy sản gặp khó. Hàng loạt yêu cầu mới về môi trường, truy xuất nguồn gốc và tính bền vững của chuỗi cung ứng,... từ thị trường này đang đặt ra những thách thức cho ngành thủy sản nước ta.

Loạt qui định mới có hiệu lực từ 10/1/2026 tại thị trường EU, đòi hỏi các doanh nghiệp Việt cần chuẩn bị kỹ.

Theo VASEP, EU đang triển khai quy định 2023/2842 - hệ thống kiểm soát mới đối với thủy sản nhập khẩu, với thay đổi quan trọng nhất là chuyển hoàn toàn từ hồ sơ giấy sang quản lý số và truy xuất nguồn gốc theo thời gian thực. Đây là một trong những điều chỉnh mạnh nhất của EU trong gần 15 năm qua đối với chuỗi cung ứng thủy sản toàn cầu.

Theo đó, quy định mới yêu cầu hệ thống chứng nhận khai thác với mức độ minh bạch cao hơn nhiều so với trước đây. Toàn bộ hành trình của sản phẩm phải được thể hiện rõ từ đánh bắt hoặc thu hoạch, thu mua, vận chuyển, chế biến đến xuất khẩu. Mỗi lô hàng thủy sản khai thác xuất khẩu vào EU phải có chứng nhận khai thác điện tử kèm các dữ liệu chi tiết như số tàu, vùng đánh bắt, loại ngư cụ, ngày khai thác, sản lượng, hành trình di chuyển, các đơn vị trung gian và nhà máy chế biến.

Ngoài ra, EU cũng chuyển sang vận hành bắt buộc hệ thống quản lý điện tử CATCH (Catch Certification Scheme) trên nền tảng TRACES - cơ sở dữ liệu chung phục vụ kiểm soát toàn bộ chuỗi thủy sản nhập khẩu vào thị trường này. Sau thời điểm áp dụng, hồ sơ giấy sẽ không còn được chấp nhận. Doanh nghiệp phải nộp chứng nhận điện tử và đồng bộ dữ liệu với nhà nhập khẩu cùng cơ quan quản lý có thẩm quyền.

Theo lộ trình, từ ngày 10/1/2026, các nội dung cốt lõi của Quy định 2023/2842 chính thức có hiệu lực. Từ ngày 10/1/2029, yêu cầu truy xuất nguồn gốc được mở rộng sang nhóm sản phẩm chế biến như cá hộp, surimi, tôm và nhuyễn thể chế biến, cũng như rong biển. Điều này đồng nghĩa thời gian còn lại để các nước xuất khẩu trong đó có Việt Nam để chuẩn bị không nhiều.

"Với kim ngạch thủy sản xuất khẩu sang EU đạt hàng tỷ USD mỗi năm, khi hệ thống mới vận hành bắt buộc, doanh nghiệp Việt sẽ phải chuyển đổi từ mô hình truy xuất nội bộ sang hệ thống dữ liệu xuyên suốt toàn chuỗi, bảo đảm thông tin nhất quán giữa tàu cá, cơ sở thu mua, kho lạnh, nhà máy chế biến và hồ sơ xuất khẩu. Điều này tác động đáng kể để chuỗi cung ứng xuất khẩu thủy sản của Việt Nam", VASEP cho hay.

VASEP khuyến nghị các doanh nghiệp cần chủ động rà soát lại toàn bộ quy trình quản lý dữ liệu truy xuất và hạn chế tối đa hình thức lưu trữ thủ công phân tán. Việc áp dụng các chuẩn nhận dạng toàn cầu, chuẩn hóa thông tin và số hóa dữ liệu từ sớm sẽ giúp tăng khả năng tương thích với hệ thống của EU và giảm rủi ro khi kiểm tra.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp được khuyến cáo làm việc sớm với nhà nhập khẩu tại EU để thống nhất quy trình nộp hồ sơ điện tử, tránh tình trạng dồn hồ sơ vào thời điểm cận kề mốc bắt buộc, dễ dẫn đến chậm trễ hoặc không đáp ứng yêu cầu kỹ thuật. Quá trình chuẩn bị cũng cần có sự phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiệp hội ngành hàng và cơ quan kiểm soát tại cảng cá nhằm bảo đảm chứng nhận khai thác và dữ liệu chuỗi giá trị được chuẩn hóa ngay từ khâu đầu nguồn.

Hồng Hương