Xuất khẩu Việt Nam trước ngưỡng chuyển đổi chiến lược: Từ tăng trưởng cao đến bền vững
Theo dự báo, kim ngạch xuất khẩu năm 2025 có thể vượt mốc 470 tỷ USD, tăng khoảng 16% so với năm 2024, tiếp tục khẳng định độ mở cao của nền kinh tế Việt Nam.
Sáng 16/12, tại Hà Nội, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) đã tổ chức Tọa đàm Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững với sự tham dự của đại diện nhiều bộ, ngành, hiệp hội ngành hàng, cộng đồng doanh nghiệp cùng các chuyên gia kinh tế, pháp luật và hội nhập quốc tế. Không chỉ là một diễn đàn trao đổi chuyên môn, tọa đàm diễn ra trong bối cảnh đặc biệt khi xuất khẩu Việt Nam đang đứng trước ngưỡng chuyển đổi chiến lược, từ mô hình tăng trưởng nhanh dựa trên quy mô sang mô hình tăng trưởng chiều sâu, hiệu quả và bền vững hơn.
Ông Nguyễn Anh Sơn- Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương). Ảnh: Uyên Hương/Bnews/vnanet.vn
Theo Bộ Công Thương, trong nhiều năm qua, xuất khẩu luôn giữ vai trò là một trong những động lực quan trọng nhất của tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Số liệu thống kê 11 tháng năm 2025 cho thấy, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu cả nước đạt 839,8 tỷ USD; trong đó, xuất khẩu đạt 430,2 tỷ USD, tăng 16,1% so với cùng kỳ năm trước. Đặc biệt, quy mô thương mại không ngừng mở rộng đã góp phần quan trọng thúc đẩy sản xuất, tạo việc làm, ổn định kinh tế vĩ mô và nâng cao vị thế của Việt Nam trên bản đồ thương mại toàn cầu.
Phát biểu khai mạc tọa đàm, ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) nhấn mạnh: Giai đoạn 2020–2025 đánh dấu bước bứt phá mạnh mẽ của hoạt động xuất nhập khẩu với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân khoảng 10%/năm. Từ năm 2023, Việt Nam đã chính thức gia nhập nhóm 20 nền kinh tế có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất thế giới và duy trì trạng thái xuất siêu liên tục trong suốt 10 năm qua, tạo nguồn ngoại tệ ổn định, giảm áp lực tỷ giá và củng cố dự trữ ngoại hối quốc gia.
Theo dự báo, kim ngạch xuất khẩu năm 2025 có thể vượt mốc 470 tỷ USD, tăng khoảng 16% so với năm 2024, tiếp tục khẳng định độ mở cao của nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, đằng sau những con số ấn tượng đó là một bối cảnh đang thay đổi nhanh chóng và phức tạp hơn nhiều.
Quang cảnh Tọa đàm Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững. Ảnh: Uyên Hương/Bnews/vnanet.vn
Ông Nguyễn Anh Sơn thẳng thắn nhìn nhận, xuất khẩu Việt Nam đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức mới từ bên ngoài; trong đó, nổi bật là sự phục hồi chậm của kinh tế thế giới, xung đột địa chính trị kéo dài, xu hướng phân mảnh và khu vực hóa thương mại, cùng với sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ dưới nhiều hình thức. Đặc biệt, các tiêu chuẩn mới về phát triển bền vững, giảm phát thải, truy xuất nguồn gốc, trách nhiệm xã hội và xanh hóa chuỗi cung ứng đang trở thành điều kiện bắt buộc, tạo áp lực rất lớn đối với doanh nghiệp xuất khẩu, nhất là khu vực doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Không chỉ chịu tác động từ các yếu tố bên ngoài, những hạn chế nội tại của nền xuất khẩu cũng ngày càng bộc lộ rõ. Theo ông Nguyễn Anh Sơn, tăng trưởng xuất khẩu hiện nay vẫn phụ thuộc đáng kể vào khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, trong khi đó doanh nghiệp trong nước chưa tham gia sâu vào các khâu có giá trị gia tăng cao.
Nhiều ngành hàng xuất khẩu chủ lực vẫn phụ thuộc lớn vào nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu, khiến chuỗi sản xuất và xuất khẩu dễ bị tổn thương trước các cú sốc bên ngoài. Năng lực thiết kế, marketing quốc tế và xây dựng thương hiệu còn hạn chế, trong khi khả năng đáp ứng đồng bộ các tiêu chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn xanh của nhiều doanh nghiệp vẫn là điểm nghẽn.
Ông Trần Thanh Hải- Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương). Ảnh: Uyên Hương/Bnews/vnanet.vn
Đặt vấn đề trong bức tranh dài hạn hơn, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho rằng: Năm 2025 mang ý nghĩa đặc biệt khi đánh dấu tròn ba thập kỷ hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam.
Nhìn lại chặng đường từ năm 1995, thời điểm Việt Nam gia nhập ASEAN đến nay, ông Trần Thanh Hải đã mô tả một đường đồ thị đi lên rất đều của xuất nhập khẩu, từ quy mô chưa đến 1 tỷ USD lên dự kiến khoảng 920 tỷ USD trong năm 2025. Cùng với sự gia tăng quy mô là sự chuyển dịch tích cực của cán cân thương mại, từ nhập siêu kéo dài trước năm 2010 sang xuất siêu bền bỉ từ năm 2015 đến nay.
Tuy vậy, ông Trần Thanh Hải cũng chỉ ra ba dạng mất cân đối lớn của xuất nhập khẩu Việt Nam bao gồm mất cân đối về thị trường, khi xuất khẩu tập trung vào một số đối tác chủ lực; mất cân đối về chủ thể, khi khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) chiếm tỷ trọng lớn; đặc biệt là mất cân đối về giá trị gia tăng.
“Phần giá trị chúng ta tạo ra chủ yếu nằm ở khâu sản xuất cuối, trong khi các khâu như thiết kế, thương hiệu, phân phối vẫn còn hạn chế”, ông Trần Thanh Hải phân tích và coi đây là điểm nghẽn căn bản cần được tháo gỡ nếu muốn tăng trưởng bền vững.
Trong bối cảnh đó, yêu cầu đặt ra không chỉ là tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cao, mà quan trọng hơn là tái cấu trúc động lực tăng trưởng theo hướng chiều sâu.
Theo ông Trần Thanh Hải, nền tảng cốt lõi của xuất khẩu bền vững vẫn là năng lực sản xuất trong nước; trong đó, cần đặc biệt chú trọng phát triển các ngành công nghiệp nền tảng, từng bước làm chủ nguồn nguyên liệu và linh kiện đầu vào. Hơn nữa, nông nghiệp và nông sản xuất khẩu phải chuyển mạnh từ tư duy sản lượng sang chất lượng, chế biến sâu và xây dựng thương hiệu.
Ông Trần Văn Trọng, Tổng Thư ký Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM). Ảnh: Uyên Hương/Bnews/vnanet.vn
Một động lực mới được nhiều đại biểu nhấn mạnh tại tọa đàm là thương mại điện tử xuyên biên giới. Theo ông Trần Văn Trọng, Tổng Thư ký Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), thương mại điện tử đã vượt qua giai đoạn thử nghiệm để trở thành một phương thức tổ chức thương mại phổ biến. Tuy nhiên, trong khi thương mại điện tử nội địa tăng trưởng rất nhanh, vai trò của xuất khẩu trực tuyến vẫn chưa được đặt đúng vị trí chiến lược. Điểm nghẽn không nằm ở công nghệ, mà ở năng lực tổ chức thực thi của doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, khi xuất khẩu trực tuyến đòi hỏi một chuỗi kỹ năng phức hợp từ nghiên cứu thị trường, marketing số, logistics, thanh toán đến tuân thủ pháp lý.
Song song với chuyển đổi số, chuyển đổi xanh được xác định là yêu cầu không thể đảo ngược của thương mại toàn cầu. Bà Nguyễn Thị Thu Trang, chuyên gia pháp luật và hội nhập kinh tế quốc tế nguyên Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) cho rằng: Phát triển bền vững không còn là lựa chọn, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để duy trì xuất khẩu. Các tiêu chuẩn về môi trường, phát thải, trách nhiệm xã hội và truy xuất nguồn gốc đang ngày càng chi tiết và khắt khe hơn, tác động trực tiếp đến chi phí và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Tuy nhiên, các tiêu chuẩn này thường có lộ trình, tạo khoảng thời gian để doanh nghiệp chuẩn bị, điều chỉnh và đầu tư từng bước.
Từ góc độ chính sách, Bộ Công Thương kỳ vọng thông qua tọa đàm sẽ tiếp thu được những khuyến nghị xác đáng, từ đó tham mưu cho Chính phủ các giải pháp đột phá, khả thi và có thể triển khai ngay. Trọng tâm là hoàn thiện thể chế, cải thiện logistics, hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực đáp ứng tiêu chuẩn thị trường và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Các chuyên gia cho rằng: Nhìn tổng thể, xuất khẩu Việt Nam đang đứng trước một ngưỡng chuyển đổi quan trọng. Những con số kỷ lục của hiện tại vừa là thành quả đáng ghi nhận, vừa là lời nhắc nhở rằng mô hình tăng trưởng cũ đã dần chạm trần. Để tiếp tục là động lực then chốt của nền kinh tế trong giai đoạn tới, xuất khẩu không thể chỉ dựa vào mở rộng quy mô mà cần được tái cấu trúc theo hướng chất lượng cao, tự chủ hơn và bền vững hơn. Đây không chỉ là yêu cầu trước mắt, mà là con đường tất yếu để Việt Nam khẳng định vị thế trong một trật tự thương mại toàn cầu đang tái định hình mạnh mẽ.
