Xuất khẩu xanh: Điều kiện bắt buộc cho hàng Việt

Thương mại toàn cầu ngày càng yêu cầu minh bạch, bền vững và truy xuất nguồn gốc

Tiêu chuẩn bền vững trở thành “điều kiện tiên quyết” cho xuất khẩu

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu dịch chuyển mạnh sang mô hình tăng trưởng xanh và tiêu chuẩn bền vững, doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước giai đoạn bản lề: hoặc thích ứng nhanh để nắm bắt cơ hội, hoặc chậm bước và đối mặt rủi ro bị loại khỏi chuỗi cung ứng quốc tế. Tại Hội thảo tập huấn chuyên môn về xu hướng thị trường và yêu cầu bền vững trong xuất khẩu nông sản – công nghiệp do Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) tổ chức, các chuyên gia SIPPO và đại diện nhiều tổ chức quốc tế đã chỉ ra những thay đổi mang tính cấu trúc đang định hình các “luật chơi” mới của thị trường toàn cầu.

Ông Hoàng Trần Phương, Phó Trưởng phòng Quan hệ quốc tế, Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, các thị trường nhập khẩu lớn không còn dừng lại ở yêu cầu chất lượng sản phẩm như trước. Họ hướng tới bộ tiêu chí toàn diện: truy xuất nguồn gốc đầy đủ, kiểm soát rủi ro chuỗi cung ứng, minh bạch trong quản trị, tuân thủ tiêu chuẩn môi trường, xã hội và phát triển bền vững.

“Những tiêu chí này đang trở thành giấy thông hành để hàng Việt Nam thâm nhập và đứng vững tại các thị trường khó tính như EU, Thụy Sĩ, Bắc Mỹ hay châu Á – Thái Bình Dương”, ông Phương nhấn mạnh.

Trong bối cảnh rào cản kỹ thuật ngày càng phức tạp, ông Phương cho rằng hệ thống xúc tiến thương mại cần giữ vai trò tiên phong trong hỗ trợ doanh nghiệp: từ cung cấp thông tin, truyền đạt yêu cầu thị trường, đào tạo kỹ thuật, đến tư vấn chiến lược xuất khẩu theo hướng xanh và bền vững. Việc nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ cán bộ xúc tiến được xem là điều kiện tiên quyết để Việt Nam tận dụng cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) và giảm thiểu rủi ro về tuân thủ.

Theo các chuyên gia quốc tế, xu hướng tiêu dùng xanh và quy định pháp lý của các thị trường phát triển đang tái định hình hoạt động xuất khẩu nông sản – thực phẩm lẫn hàng công nghiệp. Bà Adriana Tascon, chuyên gia của SIPPO, chỉ ra ba yêu cầu mang tính bắt buộc: giảm phát thải, đo lường minh bạch, truy xuất nguồn gốc bằng dữ liệu.

EU siết chặt quy định về dấu chân carbon theo tiêu chuẩn ISO 14067; bắt buộc truy xuất GS1; triển khai Luật chống phá rừng (EUDR); đồng thời chuyển sang áp dụng Digital Product Passport (Hộ chiếu sản phẩm số). Những quy định này đòi hỏi doanh nghiệp không chỉ nói về bền vững, mà phải “chứng minh bằng dữ liệu, không chỉ bằng tuyên bố”.

Bà Adriana Tascon đưa ra mô hình REDUCE (giảm phát thải) – PROVE (chứng minh) - PROMOTE (truyền thông), cho thấy giảm phát thải tại nông trại, nhà máy và logistics phải đi cùng hệ thống đo lường (PCF), truy xuất (GTIN/GLN/EPCIS) và truyền thông minh bạch với người mua.

Thông qua các case study của Verstegen, Paulig hay Innocent, bà Adriana Tascon cho thấy chuyển đổi xanh mang lại lợi ích kép: giảm chi phí, tăng giá trị thương hiệu, đồng thời đáp ứng yêu cầu nghiêm ngặt của EU để tiếp cận các chuỗi siêu thị lớn. Bà cảnh báo: “Việt Nam cần hành động ngay trong 1–2 năm tới để không bỏ lỡ xu hướng toàn cầu về xuất khẩu carbon thấp và truy xuất được đến từng lô hàng.”

Ở lĩnh vực công nghiệp, chuyên gia SIPPO Laurent Corpartaux nhấn mạnh rằng các-bon hàm chứa (embodied carbon) trong vật liệu và sản xuất sẽ trở thành yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh. EU triển khai Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), yêu cầu khai báo EPD và LCA tăng mạnh, cùng xu hướng xây dựng xanh phát triển nhanh. Tuy nhiên, số lượng EPD của Việt Nam hiện mới dừng ở 44 – mức rất thấp so với thế giới, khiến nhiều doanh nghiệp mất cơ hội tham gia các dự án xanh toàn cầu.

Ông Laurent Corpartaux đề xuất Bộ Công Thương sớm thúc đẩy các công cụ LCA/EPD, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ và áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn. “Nếu coi tăng trưởng xanh là lợi thế cạnh tranh trong xuất khẩu, Việt Nam cần dữ liệu minh bạch và sản xuất ít carbon ngay từ hôm nay”, ông Laurent Corpartaux nói.

Xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp

Đại diện Cục Xúc tiến thương mại cho biết các chương trình hợp tác quốc tế của Thụy Sĩ – đặc biệt là Dự án SwissTrade và Chương trình SIPPO đang góp phần quan trọng trong nâng cao năng lực của các tổ chức xúc tiến trong nước. Những chương trình này tập trung vào ba nhóm giải pháp: đào tạo kỹ thuật – hỗ trợ thực thi – kết nối thị trường.

Cụ thể, tập huấn nâng cao kỹ năng cho cán bộ xúc tiến thương mại và BSO, hỗ trợ hiệp hội ngành hàng hướng dẫn doanh nghiệp tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời kết nối doanh nghiệp Việt Nam với đối tác quốc tế, xây dựng mô hình hỗ trợ chuyên nghiệp, thúc đẩy xuất khẩu xanh và chuỗi cung ứng bền vững.

Theo Cục Xúc tiến thương mại, những hoạt động này không chỉ tạo nền tảng tri thức mà còn mở rộng mạng lưới quan hệ – yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp Việt tiếp cận thông tin thị trường nhanh hơn, chính xác hơn, từ đó điều chỉnh chiến lược sản xuất – xuất khẩu một cách chủ động.

“Để nâng cao hiệu quả xúc tiến, các tổ chức trong nước cần hướng tới mô hình hỗ trợ theo chuỗi, gắn kết ba trụ cột: tiêu chuẩn bền vững – năng lực sản xuất – kết nối thị trường. Khi mỗi khâu đều đáp ứng yêu cầu quốc tế, doanh nghiệp mới có thể khai thác tối đa lợi thế từ FTA”, ông Phương khẳng định.

Các chuyên gia nhận định xu hướng thương mại toàn cầu sẽ tiếp tục chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng minh bạch dữ liệu, giảm phát thải và tuân thủ tiêu chuẩn bền vững. Doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực nông sản – công nghiệp, cần chuyển từ tư duy đáp ứng sang tư duy chủ động: chuẩn hóa quy trình, thiết lập hệ thống truy xuất, đầu tư đổi mới công nghệ và xây dựng chiến lược xuất khẩu carbon thấp.

Với mạng lưới hợp tác quốc tế ngày càng mở rộng và nỗ lực nâng cao chất lượng xúc tiến thương mại, Việt Nam đang đứng trước cơ hội để bước vào chuỗi cung ứng xanh toàn cầu. Tuy nhiên, cơ hội chỉ đến với những doanh nghiệp biết chuẩn bị sớm và coi bền vững là nền tảng cạnh tranh dài hạn.

Bằng cách kết hợp đồng bộ giữa đào tạo nhân lực – hỗ trợ kỹ thuật – cập nhật tiêu chuẩn – và kết nối thị trường, hệ thống xúc tiến thương mại có thể trở thành “bệ đỡ” giúp hàng Việt Nam đáp ứng các yêu cầu mới, củng cố vị thế tại những thị trường đòi hỏi cao nhất thế giới.

Hải Yến