Xuất nhập khẩu và nhập tịch cầu thủ

Nhóm hàng công nghiệp chế biến chế tạo vững vàng vị thế chủ lực trong xuất khẩu. Chỉ riêng vài mặt hàng điện, điện tử, quang học kim ngạch đã vượt 100 tỉ đô la Mỹ. Dệt may tranh thủ được số lượng đáng kể đơn hàng dịch chuyển về từ Bangladesh, giúp ngành cán đích với 44 tỉ đô la, tăng 11% so với năm 2023 và vượt Bangladesh, đứng thứ 2 thế giới, sau Trung Quốc.

Tiếp đà các năm trước, hàng nông, thủy sản phá vỡ nhiều giới hạn mà các chuyên gia tiên lượng về diện tích, năng suất và thị trường, lập kỷ lục cùng vị thế mới trên thương trường quốc tế. Xuất khẩu cà phê vượt mốc 5 tỉ đô la, hạt điều vượt 4 tỉ đô la; rau quả vượt cả năm 2023 tới 1 tỉ đô la; tôm xuất khẩu mang về 4 tỉ đô la; gạo lập mốc mới, vững vàng thứ 3 thế giới sau Ấn Độ, Thái Lan.

Năm 2024 ghi nhận sự đột phá khai mở thị trường tiềm năng lớn ở Trung Đông, châu Phi, Nam Âu và thị trường Halal với việc đàm phán, ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện Việt Nam - UAE (CEPA), mở cánh cửa lớn, triển vọng ký kết hàng loạt FTA mới, tạo cơ hội mới cho doanh nghiệp vào thị trường Halal. Hiện nay, ngành công nghiệp Halal đang phát triển mạnh với hơn 2 tỉ người theo đạo Hồi trên toàn cầu. Việc thiết lập các tiêu chuẩn Halal từ sản xuất đến phân phối đang trở thành xu hướng quan trọng, mở đường làm ăn mới.

Tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2024 đạt 405,53 tỉ đô la, tăng 14,3 % so với năm trước (mục tiêu tăng 6%); nhập khẩu 380,76 tỉ đô la.

Tạm gác niềm vui để nhận diện chân dung các con số kể trên.

Chủ yếu cả nước vẫn là đại công trường gia công, lắp ráp và những gương mặt chủ công đều thuộc khu vực FDI. Gọi là sản xuất, chế biến nhưng chỉ ở phân khúc có giá trị gia tăng thấp, thiếu các ngành có tính chất nền tảng, hiện đại như cơ khí chế tạo, điện tử, hóa chất, năng lượng, công nghiệp hỗ trợ… Một số doanh nghiệp đã ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo nhưng ở mức độ không cao, vì vậy chưa tận dụng tốt cơ hội của cuộc cách mạng 4.0, do thế còn rất gian nan mới tham gia sâu vào chuỗi sản xuất, cung ứng giá trị toàn cầu, chưa đủ sức làm chủ cuộc chơi. Hạn chế trên phản ánh qua lĩnh vực xuất khẩu. Trong tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2024, khu vực FDI đóng góp 290,94 tỉ đô la, chiếm 71,7%; doanh nghiệp nội chỉ có 114,59 tỉ đô la, vỏn vẹn 28,3%.

Nếu ví xuất khẩu là một đội bóng đá, dù chỉ 30% cầu thủ nhập tịch nhưng đóng góp hơn 70% bàn thắng, các chân sút nội chỉ được dưới 30%, nên dù trăm trận trăm thắng nhưng không hả hê, có khi còn phấp phỏng. Trong 20 năm từ năm 2005-2024 tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước tăng 12 lần thì FDI tăng tới 15 lần, còn doanh nghiệp Việt Nam chỉ tăng 8 lần. Từ đó dẫn tới đảo ngược thị phần, 20 năm trước, các doanh nghiệp Việt đóng góp 42,8% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước, đến năm 2024 chỉ còn 28,7%.

Có thặng dư thương mại tưởng vui mà hóa buồn. Xuất siêu 24,77 tỉ đô la được tạo lập bởi khu vực FDI với 50,29 tỉ, còn khối doanh nghiệp trong nước nhập siêu tới 25,52 tỉ đô la. Từ đó, có thể tếu táo chỉ nhóm cầu thủ nhập tịch biết “ghi bàn”, còn các cầu thủ nội lại lóng ngóng để “thủng lưới”.

Thiết nghĩ, sau hoan hỷ chia tay năm cũ, lâng lâng chào đón năm mới, trước thềm kỷ nguyên mới, nên đánh giá toàn diện, khách quan về xuất nhập khẩu nước nhà, nhìn nhận đúng mức về ngoại binh nhập tịch, không chỉ từ thực tế của năm 2024 mà suốt hải trình vừa qua để biết về chiến thuyền thương mại nước ta đang ở đâu, vẫn ở ao làng hay đã đi ra vùng biển lớn?

Nguyễn Duy Nghĩa