Xung đột ở Ukraine, toan tính và con bài tẩy

Ván cờ Ukraine sẽ được quyết định bởi những nước lớn? (Nguồn: NCSU)

Ukraine tính gì và có gì

Kiev ví mình là tuyến vật cản sườn Đông ngăn mối đe dọa từ Moscow đối với an ninh của EU. Brussels viện trợ, bảo đảm an ninh cho Ukraine cũng chính là cho phương Tây. Cùng với đó, tài nguyên khoáng sản, đất hiếm là thứ trao đổi hấp dẫn. Sau cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ-Ukraine ồn ào ngày 28/2, thỏa thuận khoáng sản rớt giá. Mỹ cải thiện quan hệ với Nga, khiến chiêu bài “mối đe dọa an ninh từ Moscow” giảm tác dụng mấy phần.

Gia nhập NATO là mục tiêu hàng đầu, cũng là “con bài tẩy” của Ukraine. Được vậy, thì bảo đảm an ninh là chuyện đương nhiên; đòi lại lãnh thổ không phải vấn đề lớn. Kiev lấy gia nhập NATO là điều kiện để câu giờ, mặc cả, đánh đổi các yêu cầu khác. Ít nhất, EU, NATO phải tiếp tục viện trợ, hỗ trợ thông qua các cam kết và hiện diện ở Ukraine dưới hình thức lực lượng gìn giữ hòa bình, hợp tác tái thiết... Nghĩa là, trên thực tế EU, NATO vẫn can dự và bảo đảm an ninh cho Ukraine.

Mục tiêu trước mắt của Kiev là ngừng bắn, lôi kéo đội quân gìn giữ hòa bình của châu Âu, tranh thủ thời gian phục hồi kinh tế, khôi phục lực lượng, củng cố thế trận. Mục tiêu tiếp theo là gia nhập EU, tranh thủ nguồn hỗ trợ, trở thành một bộ phận của lực lượng quân sự chung của châu Âu.

Toan tính vậy, nhưng hiện thực hóa lại là chuyện khác. Đòi hỏi gia nhập NATO của Kiev bị Nga bác bỏ; Mỹ “quay xe”, thẳng thừng từ chối; nhiều thành viên NATO không ủng hộ. Yêu sách của Ukraine làm khó đồng minh, đối tác, cản trở mọi thỏa thuận có thể.

Mỹ dọa cắt viện trợ nếu không theo kịch bản của họ. EU không thể buông bỏ, nhưng còn lo tự chủ chiến lược, tháo gỡ chuyện nội bộ, hàn gắn rạn nứt 2 bờ Đại Tây Dương, khó đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của Kiev. Nga vẫn tiến trên chiến trường, chậm mà chắc. Con bài của Ukraine không còn nhiều giá trị. Dưới sức ép từ các phía, Kiev có thể phải thỏa hiệp. Nhưng khi nào và đến đâu, vẫn còn bỏ ngỏ.

Thủ tướng Anh Keir Starmer chủ trì Hội nghị thượng đỉnh về hòa bình Ukraine tại Lancaster House, thủ đô London ngày 2/3. (Nguồn: EAP)

EU loay hoay giữa ngã ba đường

Vừa lo níu kéo Mỹ, ngăn Washington và Moscow xích lại gần nhau, vừa phải gồng mình chống lưng Kiev, sẵn sàng đối phó với kế hoạch chấm dứt xung đột mà Mỹ, Nga đang thai nghén, tránh bị gạt ra rìa.

NATO há miệng mắc quai, tiến thoái lưỡng nan, không thể từ bỏ cam kết, nhưng cũng không thể kết nạp Ukraine, vì nội bộ chia rẽ và dễ đẩy liên minh quân sự Bắc Đại Tây Dương vào thế đối đầu trực diện với Nga.

Brussels không muốn từ bỏ cuộc chiến ủy nhiệm, làm suy yếu Nga, dù tốn kém nhưng vẫn hời gấp nhiều lần đối đầu trực tiếp. Trước động thái Mỹ “quay xe” trong quan hệ với Nga, đẩy EU, Ukraine ra rìa, Brussels gấp rút họp bàn đối phó; quyết tự chủ chiến lược, tiếp tục viện trợ, phục hồi kinh tế, nâng cao năng lực quân sự, biến Kiev thành “con nhím thép không thể vượt qua”.

EU còn hai con bài khác. Một là, sử dụng 200 tỷ USD từ tài sản Nga bị đóng băng hỗ trợ Ukraine, đỡ gánh nặng ngân sách và bù đắp nếu Mỹ cắt giảm viện trợ. Tuy nhiên, đó là “con dao hai lưỡi”, các nước lo ngại khi hợp tác làm ăn với EU và Nga cũng sẽ tìm cách đáp trả.

Hai là, EU chủ động xây dựng hoạch hòa bình của mình. Kế hoạch của Pháp - Anh bao gồm lệnh ngừng bắn kéo dài 1 tháng, sau đó triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình ở Ukraine do Paris và London dẫn đầu. Kiev nói cứng không chấp nhận ngừng bắn. Moscow chắc chắn bác bỏ lực lượng gìn giữ hòa bình của phương Tây và chưa ngừng bắn nếu không có một thỏa thuận cụ thể, cả gói.

Kế hoạch hòa bình của Pháp – Anh cạnh tranh với kế hoạch của Mỹ. EU quyết viện trợ quân sự cho Ukraine, đi ngược với quan điểm của Tổng thống Donald Trump, “tiếp tục hỗ trợ quân sự… khiến Tổng thống Zelensky không muốn đàm phán hòa bình hơn”. Nhiều khả năng Mỹ không ủng hộ. Không có Mỹ, kế hoạch của EU khó thành hiện thực.

Xem ra, EU, NATO cũng ở thế khó, phải lo nhiều chuyện, tính nhiều nước, nhưng có vẻ “lực bất tòng tâm”, ít con bài giá trị.

Mỹ và những tác động tích cực

Mỹ thay đổi cách tiếp cận quan hệ song phương với Nga và vấn đề Ukraine; vạch lỗi NATO, tuyên bố sẵn sàng triệt thoái 20.000 quân ở châu Âu, để EU tự gánh vác, vừa có lợi cho mình, vừa khiến cả EU, NATO và Ukraine “xanh mặt”.

Kết cục chiến trường Ukraine ngày càng có lợi cho Nga. Washington cần sớm rút khỏi cuộc chiến khó thắng mà tốn kém, tránh bị sa lầy, thu lại số tiền đã chi. Xung đột chấm dứt khẳng định vai trò “nhà kiến tạo hòa bình số một” của Washington. Cải thiện quan hệ song phương, để Mỹ và Nga giải quyết các vấn đề quốc tế cùng có lợi như, kiểm soát vũ khí chiến lược, giảm chi phí quân sự, hợp tác khai thác Bắc cực... Đồng thời, kéo Moscow bớt dính sâu với Bắc Kinh, tạo thế cho Washington trong đối đầu với đối thủ số một.

Washington vẫn sử dụng con bài quen thuộc, gây áp lực và hứa hẹn lợi ích đối với cả Kiev và Moscow. Vị thế lớn và lối chơi sát ván của Mỹ khiến con bài có giá, buộc đồng minh, đối thủ phải tự điều chỉnh.

Sự thay đổi của Tổng thống Donald Trump trước hết vì lợi ích của Mỹ. Nhưng không thể không thừa nhận nó tạo ra hiệu ứng bất ngờ, thúc đẩy xu hướng đàm phán chấm dứt xung đột, tác động mạnh đến quan hệ quốc tế, trật tự thế giới, xu thế đa cực.

Nga có thể có một số nhượng bộ? (Nguồn: GZERO Media)

Nga chậm mà chắc

Moscow nhiều lần tuyên bố muốn đàm phán thực chất và thực sự mong xung đột kết thúc trong thế có lợi, đạt các mục tiêu đề ra. Quan hệ song phương với Mỹ tiến triển, tạo cho Nga vị thế tốt hơn với Ukraine và EU. Moscow sẽ ưu tiên củng cố, tận dụng tốt mối quan hệ mới với Washington.

Nga sẽ cùng Mỹ định hình khung đàm phán cùng có lợi. Khi Ukraine hay EU tham gia đàm phán, cũng không thể vượt ra ngoài khung khổ. Với ưu thế chiến trường và vị thế mới, Nga tiếp cận đối thoại, đàm phán một cách chậm chắc, cố gắng giành mục tiêu cao nhất.

Một lệnh ngừng bắn nửa vời không phải điều Moscow mong muốn, mà phải gắn với một thỏa thuận toàn diện, có tính pháp lý cao. Dù chấp thuận khởi động đối thoại, đàm phán, xứ bạch dương vẫn sẽ tiếp tục hoạt động quân sự. Thậm chí có những trận đánh mang ý nghĩa chiến lược, buộc đối phương phải thỏa hiệp.

Tuy nhiên, Nga cũng không muốn làm căng đến mức khiến kế hoạch của Mỹ đổ vỡ. Moscow có thể có một số nhượng bộ. Một, đồng ý sử dụng 200 tỷ USD từ tài sản bị phương Tây đóng băng để tái thiết Ukraine. Số tiền này sẽ không đáng kể nếu Nga thực hiện được mục tiêu đề ra. Hai, chấp nhận lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên hợp quốc sau khi ký kết thỏa thuận hòa bình. Ba, hợp tác với Mỹ khai thác khoáng sản, đất hiếm tại các vùng Nga sáp nhập và trong lãnh thổ của mình. Bốn, hợp tác cùng có lợi với Mỹ trong các vấn đề quốc tế.

Nhận xét và dự báo

Thứ nhất, khủng hoảng chịu tác động từ nhiều nhân tố, Nga, Ukraine, Mỹ, EU và NATO. Trung Quốc cũng không muốn đứng ngoài cuộc. Mục tiêu, toan tính của các bên khác nhau, thậm chí trái ngược, nhưng có những điểm chung có thể tận dụng; xu thế đối thoại, đàm phán chấm dứt xung đột trội hơn.

Thứ hai, Mỹ và Nga vẫn là 2 nhân tố có vai trò lớn nhất trong kết cục giải quyết xung đột. Nếu Washington và Moscow cùng hành động theo một hướng, sẽ thúc đẩy tiến trình mạnh mẽ hơn, xu thế đa cực rõ ràng hơn.

Thứ ba, quá trình đối thoại, đàm phán, trước mắt các bên cần thỏa hiệp, chấp thuận ngừng bắn có điều kiện. Sau đó là đàm phán thỏa thuận hòa bình, chấm dứt xung đột và giải quyết các mối quan hệ liên quan và cơ chế bảo đảm thực hiện.

Thứ tư, vẫn còn những nhân tố cản trở, nhưng xung đột ở Ukraine khó kéo dài hơn một, hai năm nữa. Nếu Nga giành chiến thắng có ý nghĩa chiến lược, hoặc tình hình chính trị nội bộ Ukraine đột biến, đàm phán có thể ngã ngũ sớm hơn.

TS. Vũ Đăng Minh