Xung đột Trung Đông leo thang, Vasep nhấn mạnh 3 tác động tới xuất khẩu thủy sản Việt Nam

Theo số liệu của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (Vasep), trong 5 năm từ 2020 đến 2024, xuất khẩu thủy sản trong khu vực Trung Đông đã tăng trưởng gần gấp đôi, từ 198 triệu USD lên 366 triệu USD, là điểm sáng của thủy sản Việt Nam trong quá trình đa dạng hóa thị trường.

Năm 2024, giá trị xuất khẩu sang Trung Đông tăng 18% so với năm trước, bất chấp bối cảnh toàn cầu khó khăn. Đến 5 tháng đầu năm nay, xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang thị trường này đạt 130 triệu USD, giảm 12%. Một phần nguyên nhân đến từ xung đột phức tạp, kéo dài ở Trung Đông trong nhiều năm qua và đỉnh điểm leo thang xung đột vào giữa tháng 6/2025.

Đáng chú ý, hai nhóm sản phẩm chủ lực là cá ngừ và cá tra chiếm tới 70% tổng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này. Trong đó, cá ngừ đóng hộp và đóng túi, đặc biệt là loại ngâm dầu hoặc nước muối, rất được ưa chuộng, chiếm hơn 2/3 giá trị xuất khẩu cá ngừ sang Trung Đông. Ngoài ra, cá tra phi lê, cắt khúc và cá nguyên con đông lạnh tiếp tục giữ vị thế nhờ giá hợp lý, dễ chế biến, phù hợp với phân khúc tiêu dùng phổ thông và dịch vụ ăn uống tại Trung Đông.

Vasep đánh giá, với dân số trẻ, tầng lớp trung lưu tăng nhanh và sự phát triển mạnh mẽ của ngành khách sạn du lịch, nhu cầu tiêu thụ thủy sản tại các quốc gia như UAE, Qatar, Kuwait, Ai Cập… còn rất lớn. Bên cạnh đó, yếu tố tôn giáo cũng mở ra cơ hội lớn khi sản phẩm thủy sản đạt chứng nhận Halal đang có sức hút vượt trội.

Tuy nhiên, chiến dịch quân sự của Israel từ ngày 13/06/2025 với tên gọi “Sư tử trỗi dậy”, kéo theo loạt phản ứng quân sự từ Iran và các lực lượng trong khu vực, nhanh chóng đẩy Trung Đông vào một vòng xoáy bất ổn mới. Ngay lập tức, hậu quả lan ra toàn cầu, với các tác động trực tiếp đến ngành thủy sản Việt Nam.

Thứ nhất, cước vận tải và bảo hiểm tăng khi tuyến hàng hải qua kênh đào Suez – Biển Đỏ bị gián đoạn nghiêm trọng.

Thứ hai, căng thẳng leo thang khiến doanh nghiệp e ngại rủi ro giao nhận và thanh toán. Tại Ai Cập, Iraq, UAE… thủ tục hải quan và logistics cũng trở nên chậm trễ, ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ giao hàng.

Thứ ba, chi phí đầu vào tăng, biên lợi nhuận co hẹp. Giá dầu và nhiên liệu tăng mạnh, kéo theo chi phí bao bì, cấp đông, bảo quản và vận hành nhà máy tăng theo. Với các sản phẩm đông lạnh vốn chiếm tỷ trọng lớn, áp lực chi phí càng lớn. Doanh nghiệp nhỏ, năng lực tài chính hạn chế gặp khó trong việc duy trì đơn hàng dài hạn.

Dù vậy, Vasep nhận định, trong rủi ro luôn tiềm ẩn cơ hội. Nếu xử lý linh hoạt, xung đột tại Trung Đông sẽ không chỉ là phép thử mà còn là cú huých để ngành thủy sản Việt Nam tái cơ cấu thị trường và chuỗi cung ứng.

Một trong những hướng đi quan trọng là đầu tư mạnh vào chứng nhận Halal và phát triển sản phẩm chế biến sâu, ưu tiên các mặt hàng có giá trị gia tăng cao như cá ngừ đóng hộp, tôm hấp bóc nõn, cá tra cắt khúc... đạt tiêu chuẩn Halal quốc tế.

Bên cạnh đó, cần mở rộng số lượng nhà máy đạt chứng nhận Halal được công nhận tại các quốc gia Hồi giáo lớn như Saudi Arabia, UAE.

Vasep cũng khuyến nghị, thay vì chỉ tập trung vào các thị trường quen thuộc như Israel hay UAE, doanh nghiệp nên chủ động mở rộng sang các thị trường Hồi giáo mới nổi như Jordan, Libya, Pakistan. Đồng thời, tiếp tục đẩy mạnh xuất khẩu các thị trường có hiệp định thương mại ưu đãi và nhu cầu phục hồi như EU, Nhật Bản, ASEAN.

Về phía Việt Nam, ngay khi xung đột tại Trung Đông leo thang, Thủ tướng Chính phủ đã triệu tập họp Thường trực Chính phủ để chỉ đạo các bộ, ngành khẩn trương ứng phó. Bộ Công Thương, đặc biệt là Cục Xuất nhập khẩu, đã nhanh chóng ban hành khuyến nghị chi tiết cho doanh nghiệp về logistics, bảo hiểm và đàm phán hợp đồng; đồng thời chủ động xúc tiến thương mại tại các thị trường thay thế, hỗ trợ kết nối đơn hàng thông qua hệ thống Thương vụ Việt Nam tại khu vực.

Song song đó, các giải pháp về giảm phí vận tải, hỗ trợ tín dụng và cải cách thủ tục thông quan cũng đang được xem xét, nhằm giảm áp lực chi phí cho doanh nghiệp xuất khẩu.

Hồng Ân