Yêu cầu đột phá về thể chế, tài chính và năng lực quản trị

Tăng trưởng tích cực nhưng chất lượng chưa bền vững

Phát biểu mở đầu phiên thảo luận, đại biểu Nguyễn Hữu Thông (đoàn Lâm Đồng) cho biết ông “thống nhất cao với báo cáo của Chính phủ và Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội” khi các báo cáo đã phản ánh toàn diện bức tranh kinh tế - xã hội năm 2025, thể hiện nỗ lực điều hành quyết liệt, linh hoạt và sáng tạo. Theo đại biểu, thành quả đạt được trong điều kiện quốc tế và trong nước biến động khó lường đã củng cố niềm tin của nhân dân, khẳng định uy tín lãnh đạo của Đảng và vị thế quốc gia trên trường quốc tế.

Tuy nhiên, đại biểu cũng chỉ ra những hạn chế căn bản. Nền kinh tế vẫn phụ thuộc vào tăng trưởng dựa trên vốn và lao động giá rẻ, trong khi năng suất lao động chưa được cải thiện tương xứng. Nhiều doanh nghiệp, nhất là khu vực vừa và nhỏ, còn gặp khó về dòng tiền, thị trường và tín dụng. Đáng chú ý, một số doanh nghiệp trong lĩnh vực y tế, dược phẩm và trang thiết bị vẫn chưa được thanh toán các khoản hỗ trợ thời kỳ chống dịch Covid-19 do vướng mắc thủ tục tài chính, ảnh hưởng đến khả năng phục hồi.

Ông Thông kiến nghị Chính phủ sớm hoàn thiện cơ chế tài chính để giải quyết dứt điểm những khoản nợ đọng này; đồng thời điều chỉnh lại cơ cấu tổ chức hành chính phù hợp mô hình chính quyền địa phương hai cấp, tăng tính phân cấp thực chất, giảm thủ tục trung gian trong lĩnh vực đất đai - vấn đề được cử tri cho rằng còn phiền hà nhất hiện nay.

Nguy cơ bẫy thu nhập trung bình và đòi hỏi đổi mới mô hình tăng trưởng

Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (TP. Hồ Chí Minh) nhận định, những kết quả kinh tế - xã hội 5 năm qua là “một kỳ tích” khi Việt Nam vừa vượt qua đại dịch, vừa ứng phó hiệu quả với thiên tai và biến động toàn cầu. Tuy nhiên, ông cảnh báo nền kinh tế đang tiệm cận “nguy cơ rơi vào bẫy thu nhập trung bình”, nếu không có đột phá về mô hình phát triển và thể chế.

Theo đại biểu, hiện nền kinh tế đang đối mặt với hàng loạt thách thức: sự lệ thuộc kép vào khu vực đầu tư nước ngoài (FDI) trong cả xuất khẩu và nhập khẩu; năng suất lao động và tỷ lệ nội địa hóa thấp; thị trường tài chính tiềm ẩn rủi ro; dân số già hóa nhanh, trong khi thu nhập của người lao động và cán bộ công chức còn thấp, chưa đáp ứng mức sống tối thiểu.

Ông đề nghị Chính phủ và Quốc hội đẩy nhanh chuyển đổi mô hình tăng trưởng sang kinh tế trí tuệ, kinh tế số, kinh tế xanh và tuần hoàn, coi đây là hướng đi chiến lược để nâng cao năng lực tự chủ và cạnh tranh quốc gia. Cùng với đó, cần cải cách mạnh mẽ chế độ tiền lương và đãi ngộ cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức theo nguyên tắc thu nhập phải tương xứng với mức sống trung bình của xã hội, giúp họ tập trung cho công vụ, giảm áp lực mưu sinh.

Đại biểu cũng nhấn mạnh, phát triển nhanh phải đi đôi với phát triển bền vững, trong đó “chất lượng cuộc sống của người dân phải được nâng cao, không ai bị bỏ lại phía sau”. Ông đề nghị Chính phủ sớm ban hành các chính sách cụ thể, minh bạch, nhất quán để nền kinh tế chuyển nhanh sang mô hình tăng trưởng mới, tạo nền tảng để Việt Nam trở thành nước phát triển vào năm 2045.

Nâng chất doanh nghiệp và củng cố thể chế tài chính

Đại biểu Đinh Ngọc Quý (Gia Lai) tập trung phân tích sâu vào tình hình doanh nghiệp và thị trường lao động, cho rằng cần nhìn nhận kỹ hơn về chất lượng tăng trưởng doanh nghiệp thay vì chỉ chú trọng số lượng. Theo báo cáo và Sách trắng doanh nghiệp, năm 2025 Việt Nam dự kiến có khoảng 1 triệu doanh nghiệp hoạt động, nhưng chỉ 82-85% có kết quả sản xuất kinh doanh thực chất.

Đáng chú ý, số doanh nghiệp tham gia bảo hiểm xã hội chỉ khoảng 600.000, chiếm hơn một nửa tổng số doanh nghiệp, trong khi mức lương bình quân đóng bảo hiểm xã hội ở khu vực ngoài quốc doanh mới đạt 5,8 triệu đồng/tháng, thấp hơn bình quân chung khoảng 900.000 đồng. Đại biểu đề nghị Chính phủ triển khai nghiêm Nghị định 158/2024 để bảo vệ quyền lợi người lao động tại các doanh nghiệp mất khả năng đóng bảo hiểm, đồng thời đa dạng hóa các loại hình bảo hiểm phù hợp với xu hướng dân số già và nhu cầu chăm sóc dài hạn.

Liên quan đến chỉ tiêu phát triển 2026, ông Quý cho rằng cần nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo và tăng số bác sĩ trên 10.000 dân - những yếu tố phản ánh chất lượng nguồn nhân lực và năng lực an sinh xã hội. Bên cạnh đó, ông nhấn mạnh yêu cầu củng cố hệ thống tài chính vững mạnh, minh bạch, nhằm đảm bảo dòng vốn ổn định cho sản xuất và đầu tư trong nước.

Thể chế - nền tảng then chốt cho kinh tế tự chủ và phát triển bền vững

Nhiều ý kiến tại nghị trường tập trung vào đổi mới thể chế kinh tế, coi đây là “động lực căn bản” của giai đoạn tới.

Đại biểu Mai Thị Phương Hoa (Ninh Bình) cho rằng hệ thống pháp luật 5 năm qua dù có bước tiến lớn về số lượng và phạm vi nhưng vẫn còn mâu thuẫn, chồng chéo, thiếu tính ổn định và dự báo. Bà đề nghị tái cấu trúc hệ thống pháp luật theo hướng đồng bộ, xác định nhóm luật trụ cột về tổ chức bộ máy, quyền con người, thuế - ngân sách và kinh doanh; đồng thời khẩn trương luật hóa các lĩnh vực mới như kinh tế số, trí tuệ nhân tạo, kinh tế dữ liệu.

Đại biểu Đồng Ngọc Ba tiếp tục làm rõ yêu cầu nâng cao năng lực xây dựng chính sách, pháp luật của Chính phủ, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm trong quản trị hiện đại. Ông kiến nghị: Phát triển khoa học pháp luật và kinh tế học pháp luật, gắn lý luận với thực tiễn; Tăng cường đội ngũ cán bộ pháp chế chuyên nghiệp, hiện mới hơn 1.900 người trên toàn quốc; Đổi mới cơ chế phối hợp liên ngành, tránh “cát cứ bộ ngành”, bảo đảm Chính phủ thật sự là Chính phủ kiến tạo, phục vụ; Mở rộng phát triển án lệ kinh doanh - thương mại, nâng cao hiệu lực thi hành pháp luật, tăng tính thống nhất và giảm phụ thuộc vào văn bản dưới luật.

Các đại biểu đồng tình rằng thể chế phải là động lực chứ không phải điểm nghẽn của phát triển. Khi hành lang pháp lý minh bạch, ổn định và dự báo tốt, niềm tin của doanh nghiệp và người dân sẽ trở thành sức mạnh nội sinh cho nền kinh tế.

Trần Hương