15 vấn đề môi trường lớn nhất năm 2025

1. Sự nóng lên toàn cầu do nhiên liệu hóa thạch

Năm 2024, nhiệt độ trung bình toàn cầu cao hơn 0,12 độ C so với năm 2023. Nồng độ trong khí quyển của 3 loại khí chính làm nóng hành tinh (carbon dioxide - CO2, methane và nitrous oxide) đạt mức cao mới, khiến nhiệt độ hành tinh tăng cao trong nhiều năm tới.

Việc đốt than, khí đốt tự nhiên và dầu để sản xuất điện và nhiệt là nguồn phát thải khí nhà kính toàn cầu lớn nhất. Đây là những tác nhân chính gây ra hiện tượng nóng lên toàn cầu.

Hậu quả, thế giới ghi nhận những sự kiện thảm khốc: cháy rừng ở Úc và Mỹ, châu chấu tràn lan khắp các vùng của châu Phi, Trung Đông và châu Á và đợt nắng nóng ở Nam Cực khiến nhiệt độ lần đầu tiên tăng trên 20 độ C. Băng vĩnh cửu tan chảy ở các vùng Bắc Cực, băng ở Greenland tan chảy với tốc độ chưa từng thấy.

Nồng độ carbon dioxide (CO2) trong khí quyển. Ảnh: WMO (2024).

2. Sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch

Thuế carbon quốc gia đang được áp dụng tại 27 nước trên thế giới, bao gồm EU, Canada, Singapore, Nhật Bản, Ukraine và Argentina. Theo báo cáo về Sử dụng năng lượng thuế của OECD năm 2019, thuế này hiện không phù hợp với vấn đề ô nhiễm của các nguồn năng lượng. OECD cho rằng thuế carbon không đủ mạnh đối với sản xuất than.

Các thành viên của Liên hợp quốc không có nghĩa vụ phải tuân thủ các đề xuất hoặc khuyến nghị do tổ chức này đưa ra. Việc tham gia vào thỏa thuận là tự nguyện và thường không có hình thức phạt cụ thể nào đối với việc không tuân thủ.

Ảnh: ClimateTrade

3. Lãng phí thực phẩm

1/3 lượng thực phẩm của con người (khoảng 1,3 tỷ tấn) bị lãng phí hoặc bỏ đi. Lượng thực phẩm này đủ để nuôi sống 3 tỷ người. Điều này gây ra khoảng 1/4 lượng khí thải nhà kính hàng năm.

Ở các nước đang phát triển, 40% lượng thực phẩm lãng phí sau thu hoạch và chế biến. Ở các nước phát triển, 40% lượng thực phẩm lãng phí xảy ra ở cấp độ bán lẻ và người tiêu dùng.

Tại Mỹ, hơn 50% sản phẩm bị vứt bỏ do "quá xấu" để bán cho người tiêu dùng - tương đương khoảng 60 triệu tấn trái cây và rau quả.

Sản xuất lương thực chiếm khoảng 1/4 (26%) lượng khí thải nhà kính toàn cầu. Ảnh: WD

4. Mất đa dạng sinh học

Báo cáo của WWF năm 2020 cho thấy, quy mô quần thể động vật có vú, cá, chim, bò sát và lưỡng cư đã giảm trung bình 68% từ năm 1970-2016. Các loài động vật như tê tê, cá mập và cá ngựa bị ảnh hưởng bởi nạn buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp.

Hơn 500 loài động vật trên cạn đang bên bờ vực tuyệt chủng và có khả năng biến mất trong vòng 20 năm. Các nhà khoa học cho biết nếu không có sự tàn phá thiên nhiên của con người, tốc độ tuyệt chủng mất hàng nghìn năm.

Tại Nam Cực, băng biển tan chảy do biến đổi khí hậu ảnh hưởng nặng nề tới chim cánh cụt hoàng đế và có nguy cơ biến mất toàn bộ vào năm 2100, theo nghiên cứu năm 2023.

Ảnh: New Scientist

5. Ô nhiễm nhựa

Năm 1950, thế giới sản xuất hơn 2 triệu tấn nhựa mỗi năm. Đến năm 2015, sản lượng hàng năm tăng lên 419 triệu tấn và làm trầm trọng thêm vấn đề rác thải nhựa trong môi trường.

Hiện khoảng 14 triệu tấn nhựa trôi ra đại dương mỗi năm. Nếu không có hành động nào, cuộc khủng hoảng nhựa sẽ tăng lên 29 triệu tấn mỗi năm vào năm 2040. Nếu tính cả vi nhựa vào con số này, tổng lượng nhựa tích lũy trong đại dương có thể lên tới 600 triệu tấn vào năm 2040.

Liên Hợp Quốc khởi xướng hiệp ước quốc tế ràng buộc về mặt pháp lý nhằm hạn chế ô nhiễm nhựa vào năm 2022. Các cuộc đàm phán đã kết thúc mà không có thỏa thuận nào.

Ảnh: Earth

6. Phá rừng

Mỗi giờ, những cánh rừng rộng bằng 300 sân bóng đá bị chặt phá. Đến năm 2030, hành tinh có thể chỉ còn 10% diện tích rừng, nếu tình trạng phá rừng không được ngăn chặn.

Ba quốc gia có mức độ phá rừng cao nhất là Brazil, Cộng hòa Dân chủ Congo và Indonesia.

Nông nghiệp là nguyên nhân chính gây ra nạn phá rừng. Đất được khai hoang để chăn nuôi gia súc hoặc trồng các loại cây trồng khác để bán.

7. Ô nhiễm không khí

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính có khoảng 4,2-7 triệu người tử vong do ô nhiễm không khí trên toàn thế giới mỗi năm và 9/10 người hít phải không khí có chứa hàm lượng chất ô nhiễm cao. Tại Châu Phi, 258.000 người tử vong do ô nhiễm không khí ngoài trời vào năm 2017, theo UNICEF.

Theo một nghiên cứu năm 2023, ô nhiễm không khí ở Nam Á - một trong những khu vực ô nhiễm nhất thế giới - làm giảm tuổi thọ trung bình khoảng 5 năm.

Tại Châu Âu, một báo cáo gần đây của Cơ quan Môi trường Châu Âu (EEA) cho thấy hơn nửa triệu người sống ở các quốc gia EU đã tử vong do các vấn đề sức khỏe liên quan trực tiếp đến việc tiếp xúc với các chất ô nhiễm độc hại vào năm 2021.

Ô nhiễm không khí tại Ấn Độ. Ảnh: WS

8. Băng tan và mực nước biển dâng cao

Cuộc khủng hoảng khí hậu đang làm ấm Bắc Cực nhanh gấp đôi so với bất kỳ nơi nào khác trên hành tinh.

Mực nước biển hiện dâng cao trung bình 3,2mm mỗi năm trên toàn cầu và sẽ tiếp tục dâng cao tới khoảng 0,7m vào cuối thế kỷ này. Ở Bắc Cực, nhiệt độ mùa hè năm 2020 đã khiến Greenland mất đi 60 tỷ tấn băng, đủ để làm mực nước biển toàn cầu dâng cao 2,2mm chỉ trong vòng 2 tháng.

Lục địa Nam Cực đóng góp khoảng 1mm mỗi năm vào mực nước biển dâng cao. Theo dữ liệu năm 2023, lục địa này đã mất khoảng 7,5 nghìn tỷ tấn băng kể từ năm 1997.

Bangkok (Thái Lan), TPHCM (Việt Nam), Manila (Philippines) và Dubai (Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất) là những thành phố có nguy cơ cao nhất do mực nước biển dâng và lũ lụt.

Mực nước biển dâng cao (1993-2025). Ảnh: NASA.

9. Axit hóa đại dương

Axit hóa đại dương tàn phá đến hệ sinh thái và các loài sinh vật biển, lưới thức ăn của chúng và gây ra những thay đổi không thể đảo ngược về chất lượng môi trường sống. Khi độ pH xuống quá thấp, các sinh vật biển như hàu, vỏ và bộ xương thậm chí có thể bắt đầu phân hủy.

Một số nhà khoa học ước tính rằng rạn san hô có nguy cơ bị xóa sổ hoàn toàn vào năm 2050.

Băng tan ở Greenland. Ảnh: NYT

10. Nông nghiệp

Các nghiên cứu chỉ ra rằng chuỗi thực phẩm toàn cầu chiếm 1/3 tổng lượng khí thải nhà kính do con người gây ra, trong đó 30% đến từ chăn nuôi và nghề cá. Sản xuất cây trồng thải ra khí nhà kính như nitơ oxit thông qua việc sử dụng phân bón.

Nông nghiệp không chỉ chiếm tích đất rộng lớn mà còn tiêu thụ một lượng lớn nước ngọt.

11. Sự thoái hóa đất

Theo Liên hợp quốc, khoảng 40% đất trên hành tinh bị thoái hóa, do các hoạt động của con người như sử dụng hóa chất độc hại và chất gây ô nhiễm.

Nếu tình trạng này tiếp diễn, năm 2050 một diện tích lớn đất đai bị thoái hóa gần bằng Nam Mỹ. Ước tính sản lượng lương thực sẽ giảm 40% trong 20 năm tới.

12. An ninh lương thực và nước

Dân số toàn cầu dự kiến sẽ đạt 9 tỷ người vào giữa thế kỷ, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) dự đoán rằng nhu cầu lương thực toàn cầu có thể tăng 70% vào năm 2050. Trên toàn thế giới, hơn 820 triệu người không có đủ thức ăn.

Về an ninh nước, chỉ có 3% lượng nước trên thế giới là nước ngọt và 2/3 trong số đó trong các sông băng đóng băng hoặc không thể sử dụng. Khoảng 1,1 tỷ người trên toàn thế giới không có nước và 2,7 tỷ người thấy nước khan hiếm ít nhất một tháng trong năm. Đến năm 2025, 2/3 dân số thế giới có thể phải đối mặt với tình trạng thiếu nước.

Ảnh: Medium

13. Thời trang nhanh và chất thải dệt may

Ngành công nghiệp thời trang chiếm 10% lượng khí thải carbon toàn cầu, thải ra nhiều khí nhà kính hơn cả hàng không và vận tải biển cộng lại, và gần 20% lượng nước thải toàn cầu, hay khoảng 93 tỷ m3 từ quá trình nhuộm vải, theo Chương trình Môi trường Liên hợp quốc.

Thế giới ước tính thải ra 92 triệu tấn chất thải dệt may mỗi năm, con số này dự kiến sẽ tăng vọt lên 134 triệu tấn/ năm vào năm 2030.

Quần áo và chất thải dệt may bị loại bỏ, phần lớn không phân hủy sinh học, sẽ được đưa vào bãi chôn lấp, vi nhựa từ các vật liệu may mặc như polyester, nylon, polyamide, acrylic và các vật liệu tổng hợp khác sẽ ngấm vào đất và các nguồn nước gần đó.

Thời trang nhanh gây ô nhiễm. Ảnh: PS

14. Đánh bắt quá mức

Đánh bắt quá mức gây ra những tác động có hại đến môi trường, bao gồm tảo tăng trong nước, phá hủy cộng đồng đánh bắt cá, rác thải đại dương cũng như tỷ lệ mất đa dạng sinh học cực kỳ cao.

Là một phần của Mục tiêu phát triển bền vững số 14 của Liên hợp quốc (SDG 14), Liên hợp quốc và FAO đang nỗ lực duy trì tỷ lệ giữ lượng cá ở mức bền vững về mặt sinh học. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi các quy định nghiêm ngặt hơn.

Khai thác coban tại châu Phi. Ảnh: IC

15. Khai thác Coban

Là một thành phần chính của vật liệu pin xe điện (EV), nhu cầu coban tăng đột biến. Nhà cung cấp coban lớn nhất thế giới là Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC).

Khai thác coban có liên quan đến việc bóc lột công nhân và các vấn đề nghiêm trọng về môi trường và xã hội.

(Theo Earth)

Duy Anh