2 thách thức của nhiếp ảnh Việt Nam trong kỷ nguyên số

Phát biểu khai mạc hội thảo, NSNA Trần Thị Thu Đông, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam nhấn mạnh, chúng ta đang cùng nhau luận bàn về tương lai của nhiếp ảnh Việt Nam trong một bối cảnh lịch sử trọng đại của dân tộc - kỷ nguyên vươn mình của đất nước với khát vọng xây dựng Việt Nam hùng cường, phồn vinh và hạnh phúc. Trong kỷ nguyên công nghiệp 4.0, đặc biệt là sự bùng nổ của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo, nhiếp ảnh Việt Nam đứng trước cả vận hội và thách thức lớn lao.

Hội thảo có sự tham dự của đại diện các cơ quan Trung ương, các hội văn học nghệ thuật, các nhà nhiếp ảnh tên tuổi, các nhà lý luận phê bình nhiếp ảnh cùng đại diện các cơ quan Trung ương.

Chủ tịch Hội chỉ rõ hai nghịch lý nổi bật mà nhiếp ảnh hiện nay phải đối diện. Một là “đại hồng thủy của hình ảnh”, khi ai cũng có thể là người chụp ảnh, đặt ra câu hỏi về ranh giới giữa ảnh nghệ thuật và ảnh ghi chép thông thường. Hai là thách thức về “tính chân thực”, khi các công cụ tạo sinh bằng AI có thể tạo ra hình ảnh “như thật” nhưng không bắt nguồn từ hiện thực, đe dọa bản chất cốt lõi của nhiếp ảnh là tính tư liệu và chứng thực.

Hội thảo đã nhận được 21 tham luận của các nhà quản lý, nhà khoa học, nghệ sĩ và chuyên gia nhiếp ảnh trên cả nước, tập trung vào những nội dung chính như: Giữ gìn bản sắc và sứ mệnh sáng tạo của nhiếp ảnh Việt Nam trong kỷ nguyên hội nhập quốc tế; nâng cao vai trò của lý luận, phê bình nhiếp ảnh để định hướng thẩm mỹ và xây dựng hệ giá trị nghệ thuật phù hợp với thời đại mới; đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng thế hệ trẻ, trang bị kiến thức, đạo đức và bản lĩnh nghề nghiệp cho các nghệ sĩ trẻ; phát triển công nghiệp nhiếp ảnh và quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới, xây dựng thị trường nghệ thuật chuyên nghiệp, gắn kết với du lịch và các ngành kinh tế sáng tạo.

Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam Trần Thị Thu Đông phát biểu đề dẫn hội thảo.

Các tham luận thống nhất quan điểm rằng trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng, công nghệ chỉ là công cụ, còn trái tim và con mắt của người nghệ sĩ mới là yếu tố quyết định tạo nên giá trị đích thực của tác phẩm. Nhiếp ảnh Việt Nam cần không ngừng đổi mới tư duy, ứng dụng công nghệ một cách sáng tạo, song vẫn giữ được tính nhân văn, tinh thần dân tộc và trách nhiệm xã hội.

Nhà lý luận phê bình nhiếp ảnh Trần Quốc Dũng cho rằng, về bản chất, nhiếp ảnh Việt Nam mang tính lịch sử, tính chân thực và tính nghệ thuật. Trong kỷ nguyên mới, khi xã hội càng phát triển, dưới tác động của khoa học kỹ thuật, có nhiều thuận lợi tích cực nhưng nhiếp ảnh cũng dễ có xu hướng ngả theo xu thế ứng dụng các công cụ, đặc biệt là các phần mềm xử lý hình ảnh theo suy nghĩ chủ quan của người cầm máy, kể cả việc tạo dựng ra những sản phẩm dạng ảnh để rồi làm mất đi tính chân thực hay nguy hại hơn nữa, làm sai lệch tính lịch sử của nhiếp ảnh.

"Với việc sử dụng các phần mềm xử lý và nay là trí tuệ nhân tạo (AI), một phần hình ảnh không còn mang tính chân thật và nguy hại hơn nữa, một số sản phẩm dạng ảnh do con người điều khiển trí tuệ nhân tạo tạo ra. Như vậy, trong kỷ nguyên mới, hình ảnh có nguy cơ không mang bản chất truyền thống của nhiếp ảnh mà là những hình ảnh đã bị chỉnh sửa hay ngụy dựng tạo ra", nhà nhiếp ảnh Trần Quốc Dũng nhấn mạnh.

Các đại biểu tham dự hội thảo

TS Phí Thị Thu Hà, Hội Nhiếp ảnh TP.HCM cho biết, ở Việt Nam, sự phát triển của mạng xã hội, điện thoại thông minh và đặc biệt là công nghệ trí tuệ nhân tạo thị giác đang làm thay đổi tận gốc cách chúng ta nhìn, chụp và hiểu về hình ảnh. Một bức ảnh giờ đây không còn chỉ ghi lại khoảnh khắc, mà còn tạo nên khoảnh khắc ấy, định hình cảm xúc, ký ức và cả quan điểm xã hội. Trong bối cảnh đó, nhiếp ảnh Việt Nam cần được nhìn nhận lại, không chỉ như một hình thức nghệ thuật tạo hình, mà như một hình thức diễn ngôn văn hóa – xã hội, nơi hình ảnh trở thành phương tiện phản tư và sáng tạo tri thức.

Trước sự ảnh hưởng của công nghệ làm thay đổi bản chất của nhiếp ảnh, hội thảo đã đề xuất các giải pháp để nhiếp ảnh nghệ thuật vừa tận dụng được thế mạnh của công nghệ, vừa không làm mất đi sức hấp dẫn của ảnh.

Nhà phê bình nhiếp ảnh Phạm Tiến Dũng, nguyên Tổng biên tập Báo ảnh Việt Nam đề xuất, để nhiếp ảnh chạm đến người xem thì nhiếp ảnh gia của kỷ nguyên mới cần tránh lối mòn trong tư duy, trong cách chụp, trong khai thác đề tài, thoát khỏi kiểu chụp ảnh minh họa. Chụp đẹp chưa đủ mà còn chụp đúng và sâu. Hạn chế kiểu chụp mùa nào thức nấy: mùa nước nổi, mùa gặt, mùa hoa gạo… và những đề tài đã quá quen thuộc như ruộng bậc thang, chợ nổi, bình minh, hoàng hôn, quăng chài, tung lưới… nếu không mang góc nhìn mới. Nhiều nhiếp ảnh gia vẫn chụp theo tiêu chí cuộc thi, trong khi ảnh nghệ thuật đương đại cần tư tưởng, khái niệm và câu chuyện cá nhân: “Tôi muốn nói điều gì với thế giới này qua bức ảnh?”

"Trong biển ảnh vô tận, dấu ấn cá nhân chính là “tần số rung động riêng” của người chụp. Đó chính là thứ mà AI không thể sao chép", nguyên Tổng biên tập Báo ảnh Việt Nam nói.

Nghệ sĩ nhiếp ảnh Hoàng An, chi hội Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tại Quảng Trị cho rằng, để nâng cao mặt bằng chuyên môn, cần thiết lập một mô hình đào tạo nhiếp ảnh theo hướng nghề nghiệp hóa. Trước hết, cần xây dựng hệ thống chứng chỉ nghề nhiếp ảnh, tương tự như các ngành sáng tạo khác. Chứng chỉ này không chỉ đánh giá kỹ năng sử dụng thiết bị mà còn bao gồm kiến thức về nghệ thuật, luật bản quyền và đạo đức nghề nghiệp.

Theo nghệ sĩ nhiếp ảnh Hoàng An, mô hình mentoring tức là kèm cặp nghề giữa nghệ sĩ lão luyện và tay máy trẻ cũng cần được áp dụng, đây là hình thức phổ biến ở nhiều quốc gia có nền nhiếp ảnh phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Pháp. Đồng thời, các hội nhiếp ảnh từ Trung ương đến địa phương nên phối hợp với các trường nghệ thuật, báo chí và mỹ thuật để tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ thuật ánh sáng, hậu kỳ, tư duy bố cục, ngôn ngữ hình ảnh và phê bình ảnh. Một người cầm máy chuyên nghiệp không chỉ giỏi bấm máy, mà còn biết nghĩ bằng hình ảnh, biết chọn khoảnh khắc và truyền tải điều mình muốn qua khuôn hình – đó mới là nền tảng của nghệ thuật nhiếp ảnh hiện đại.

Thanh Xuân