2025 – Năm bản lề của kinh tế xanh

Đầu năm 2025, Thủ tướng đã phê duyệt lộ trình phát triển thị trường carbon với ba giai đoạn. Trong đó, từ tháng 6-2025 đến cuối 2028 sẽ là giai đoạn thí điểm, vận hành sàn giao dịch carbon tại Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội. Từ 2029, thị trường sẽ đi vào chính thức, có cơ chế đấu giá và kết nối quốc tế.

Đặc biệt, từ tháng 8-2025, hệ thống giao dịch phát thải (ETS) bắt đầu chạy thử. Khoảng 150 doanh nghiệp lớn trong ngành thép, xi măng, nhiệt điện bắt buộc phải tham gia. Đây là những ngành chiếm gần 50% phát thải carbon của cả nước.

Khác với giai đoạn trước, ETS lần này không chỉ là báo cáo cho có, tập cho quen, mà đi kèm hạn ngạch phát thải, cơ chế bù trừ tới 30% bằng tín chỉ carbon trong và ngoài nước. Nghĩa là doanh nghiệp phải tính toán chi phí carbon như một yếu tố đầu vào sản xuất, chứ không còn “xanh” trên giấy.

Tại sao lại gấp gáp như vậy? Vì bên ngoài, thế giới cũng đang siết chuẩn xanh. EU đã khởi động Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (Carbon Border Adjustment Mechanism - CBAM). EU chuẩn bị cấm nhập khẩu và kinh doanh trong thị trường EU các sản phẩm có nguy cơ gắn với phá rừng hoặc suy thoái rừng, gọi nôm na là Quy định chống phá rừng (EU Deforestation Regulation - EUDR). Mỹ xem xét tiêu chuẩn khí thải nhập khẩu, Nhật và Hàn mở rộng mua tín chỉ carbon. Trong bối cảnh đó, nếu doanh nghiệp Việt không kịp xanh hóa, hàng xuất khẩu thì sẽ chịu thêm rào cản, mất lợi thế cạnh tranh.

Ngoài carbon, chứng chỉ năng lượng tái tạo (RECs, i-RECs) đang nổi lên như một công cụ linh hoạt. Từ năm nay, nhiều tập đoàn đa quốc gia tại Việt Nam buộc nhà cung ứng phải chứng minh tỷ lệ điện xanh trong sản xuất. Nếu chưa tự đầu tư điện mặt trời, điện gió, doanh nghiệp có thể mua RECs để chứng nhận tiêu thụ năng lượng sạch, từ đó hình thành thị trường mua bán làm đòn bẩy cho năng lượng tái tạo phát triển.

Thị trường RECs tại Việt Nam đã ghi nhận hàng triệu chứng chỉ được giao dịch, chủ yếu do các nhà máy điện gió, điện mặt trời phát hành. Đây vừa là nguồn thu mới cho nhà đầu tư năng lượng tái tạo, vừa là “giấy thông hành” để hàng hóa Việt đi vào các chuỗi cung ứng toàn cầu.

Điểm đáng chú ý: RECs sẽ ngày càng song hành với ETS. Doanh nghiệp có thể kết hợp hạn ngạch carbon, tín chỉ giảm phát thải và RECs để tối ưu chi phí tuân thủ. Tuy nhiên, đi cùng đó là thách thức phải minh bạch số liệu, phải có hệ thống đo đếm và phải quen với việc mua - bán quyền phát thải như một hoạt động tài chính thường nhật.

Lâu nay, nhiều doanh nghiệp, nhà đầu tư than phiền ai cũng nói xanh nhưng phân loại xanh chưa có thì năm nay, Chính phủ đã ban hành Quyết định 21, quy định danh mục phân loại xanh, bao gồm 45 lĩnh vực, loại hình dự án thuộc 7 nhóm ngành. Khung này thiết lập tiêu chí môi trường thống nhất để xác định và sàng lọc các dự án đủ điều kiện tiếp cận nguồn vốn xanh, bao gồm cả tín dụng và trái phiếu.

2025 cũng là năm mà dòng vốn đầu tư quốc tế áp lực mạnh hơn. Ngân hàng, quỹ đầu tư đã áp dụng bộ tiêu chí ESG trong thẩm định. Doanh nghiệp “xanh” dễ tiếp cận vốn rẻ, trong khi doanh nghiệp “nâu” bị siết lại.

Nói theo kiểu ví von thì 2025 là năm cánh cửa vốn quốc tế chỉ còn mở một nửa, ai kịp xanh hóa thì lọt, ai không thì bị gạt ra. Đây là phép thử khốc liệt nhưng cần thiết để doanh nghiệp Việt sớm tái cấu trúc.

Có đủ lý do để gọi là năm 2025 là năm bản lề của kinh tế xanh. Từ bản lề này, kinh tế Việt Nam có thể mở ra cánh cửa xanh, hoặc kẹt lại trong “chiếc khóa carbon” nếu chậm trễ. Năm nay vì thế không chỉ là một năm trong lịch sử, mà là năm định hình đường ray cho xanh trong tương lai.

Hồng Văn