2026 khai tử thuế khoán: Cuộc chơi kinh doanh không còn dễ dãi

Khi kinh doanh phải chứng minh từng đồng lời lãi

Suốt nhiều năm qua, cơ chế thuế khoán được xem là một giải pháp “gọn nhẹ” trong quản lý thuế với hộ kinh doanh. Cơ quan thuế ấn định mức doanh thu ước tính, người nộp chấp nhận con số khoán cố định hàng tháng, không cần hóa đơn chứng từ phức tạp.

Tuy nhiên, cách làm này ngày càng bộc lộ bất cập: thiếu minh bạch, dễ tạo kẽ hở cho thất thu, đồng thời gây bất bình đẳng với doanh nghiệp phải tuân thủ đầy đủ chế độ sổ sách. Chính vì vậy, Bộ Tài chính đưa vào dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân sửa đổi đề xuất “khai tử” cơ chế thuế khoán từ ngày 1/1/2026.

Hình minh họa. (ảnh: Tuệ Văn)

Theo dự thảo, cá nhân, hộ kinh doanh có doanh thu dưới hoặc bằng 200 triệu đồng/năm vẫn được miễn thuế như hiện hành. Với nhóm có doanh thu trong ngưỡng do Chính phủ quy định, thuế sẽ tính theo tỷ lệ phần trăm trên doanh thu, dao động 0,5 – 5% tùy lĩnh vực. Riêng nhóm vượt ngưỡng, thu nhập chịu thuế xác định theo công thức: doanh thu – chi phí hợp lý, áp dụng thuế suất 17%.

Điểm đáng chú ý, mức thuế 17% này tương đồng với thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) áp dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa có doanh thu từ 3 đến 50 tỷ đồng/năm theo Luật Thuế TNDN 2025. Bộ Tài chính cho rằng, đây là bước đi cần thiết để đảm bảo công bằng giữa các khu vực kinh tế, đồng thời khuyến khích hộ kinh doanh mạnh dạn chuyển đổi thành doanh nghiệp, tiếp cận vốn, chính sách và quản trị minh bạch hơn.

Giới chuyên gia nhận định, việc bỏ thuế khoán đồng nghĩa hộ kinh doanh sẽ bước vào “cuộc chơi thật sự” – nơi từng hóa đơn, chứng từ, sổ sách đều trở thành cơ sở pháp lý để tính thuế.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc Hãng luật TGS chia sẻ, nguy cơ hiện hữu là phần lớn hộ kinh doanh nhỏ lẻ hiện chưa quen lưu giữ hóa đơn đầu vào. Chủ quán ăn, cửa hàng tạp hóa hay người bán hàng online mua nguyên liệu ở chợ thường không thể lấy được hóa đơn hợp pháp. Nếu chi phí không có chứng từ, khoản được khấu trừ sẽ rất hạn chế, dẫn đến thu nhập tính thuế gần như bằng doanh thu. Điều này đồng nghĩa, thay vì nộp vài triệu đồng tiền thuế khoán như hiện nay, nhiều hộ có thể bất ngờ đối diện số thuế gấp nhiều lần. Không chỉ vậy, việc thiếu sổ sách còn có thể kéo theo rủi ro pháp lý, dễ bị quy vào hành vi trốn thuế hoặc gian lận thuế.

Ở góc độ người kinh doanh, bà Nguyễn Thị Hòa, chủ cửa hàng ăn uống ở phường Cầu Giấy cho biết:“Lâu nay nộp thuế khoán nhanh gọn, ít giấy tờ. Nếu tới đây phải kê khai doanh thu, chứng từ thì chúng tôi rất bỡ ngỡ, chưa quen quản lý sổ sách. Lo nhất là chi phí mua hàng ngoài chợ không có hóa đơn, đến lúc quyết toán sẽ không được trừ, thuế đội lên cao”.

Cùng chung lo lắng, chị Nguyễn Thị Phượng – chủ siêu thị Minimart (phường Dương Nội) cho rằng, trong kinh doanh, có lãi thì phải đóng thuế đúng, như vậy mới minh bạch. Tuy nhiên, khó nhất là chuyện sổ sách, hóa đơn. Buôn bán nhỏ lẻ, nhiều nguồn hàng không có hóa đơn đỏ, nếu Nhà nước không có hướng dẫn cụ thể thì rất khó cho người kinh doanh khi kê khai.

Đừng để "đến hẹn lại lo"

Các chuyên gia thống nhất rằng, dự thảo Luật Thuế TNCN sửa đổi theo hướng bỏ thuế khoán là xu hướng tất yếu để tiến tới công bằng, bình đẳng trong nghĩa vụ thuế giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp.

Tổng Giám đốc Công ty TNHH Thuế và Kế toán Trọng Tín Nguyễn Văn Được nêu quan điểm, định hướng bỏ thuế khoán là cần thiết để đồng bộ với Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp 2025. Tuy nhiên, vị chuyên gia này, cần phân loại hộ kinh doanh theo ba ngưỡng để đảm bảo tính khả thi.

Cụ thể, với hộ kinh doanh có doanh thu dưới hoặc bằng 1 tỷ đồng/năm, nên được miễn thuế, không bắt buộc hóa đơn điện tử hay kế toán. Nhóm doanh thu từ 1 – 3 tỷ đồng (hoặc 1 – 10 tỷ đồng tùy lĩnh vực) tiếp tục nộp thuế theo tỷ lệ trực tiếp, sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền nhưng không phải lập sổ kế toán. Riêng nhóm có doanh thu vượt mức quy định sẽ áp dụng thuế suất 17% trên thu nhập tính thuế.

“Chính sách này sẽ thúc đẩy hộ kinh doanh minh bạch hơn, đồng thời tạo điều kiện để họ từng bước chuyển đổi lên doanh nghiệp nhằm tận dụng ưu đãi và quản trị chuyên nghiệp” - ông Được nhấn mạnh.

Còn theo Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, xóa bỏ thuế khoán có thể là một “cú sốc” tạm thời với hộ kinh doanh. Tuy nhiên, cải cách này cũng mở ra cơ hội. Thứ nhất, người làm ăn minh bạch, có chứng từ sẽ không còn chịu cảnh “thuế khoán cao vì quen biết ít”. Thứ hai, hộ kinh doanh sẽ dần tiếp cận quy trình quản lý bài bản, từng bước nâng cấp lên mô hình doanh nghiệp.

Đặc biệt, khi hộ cá thể phải đối diện cùng mức thuế với doanh nghiệp nhỏ, việc chuyển đổi sang mô hình công ty có thể trở nên lợi thế hơn: dễ tiếp cận vốn, hưởng chính sách hỗ trợ, xây dựng thương hiệu và quản trị minh bạch.

Trên cơ sở đó, Luật sư Nguyễn Văn Tuấn khuyến nghị, hộ kinh doanh cần chủ động chuẩn bị ngay từ bây giờ. Trước hết là chuẩn hóa chứng từ, mọi giao dịch mua hàng, dịch vụ đều phải có hóa đơn. Tiếp đó, ghi chép sổ sách để theo dõi doanh thu, chi phí, hàng tồn kho tối thiểu. Song song, nên xây dựng quy trình quản lý đơn giản, phân công rõ ràng việc quản lý tiền và lưu trữ chứng từ, dù chỉ là một quán ăn nhỏ hay cửa hàng tạp hóa. Đặc biệt, với những hộ có doanh thu lên tới vài tỷ đồng mỗi năm, việc chuyển đổi thành doanh nghiệp có thể còn “nhẹ gánh” hơn so với tiếp tục duy trì hình thức hộ cá thể.

Phương Nga