3 bài học làm khu thương mại tự do cho tỉnh Đồng Nai

Các chuyên gia cho rằng Đồng Nai nên phát triển khu thương mại tự do (FTZ) theo hướng học hỏi kinh nghiệm từ nhiều mô hình quốc tế. Ảnh: Quỳnh Danh.

Ngày 25/9, UBND tỉnh Đồng Nai phối hợp cùng Đại học Kinh tế TP.HCM (UEH) tổ chức Hội thảo khoa học cấp tỉnh góp ý điều chỉnh Quy hoạch tỉnh Đồng Nai (mới) thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Phát biểu tại hội thảo, Tiến sĩ Trần Nguyên Chất (Trường Đại học Ngoại thương) cho rằng thay vì xây dựng một mô hình hoàn toàn mới, Đồng Nai nên điều chỉnh cơ chế quản lý khu thương mại tự do (FTZ) dựa trên các khái niệm sẵn có.

FTZ Long Thành cần "chaebol" Việt Nam

TS. Trần Nguyên Chất giới thiệu 3 mô hình quốc tế mà Việt Nam có thể tham khảo, trong đó Khu kinh tế tự do Incheon (IFEZ) tại Hàn Quốc là ví dụ tiêu biểu. Đây là một trong những FTZ lớn nhất Hàn Quốc, nổi bật với việc phát triển thành phố thông minh.

Theo bà, thành công của IFEZ không dựa chủ yếu vào vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), mà nhờ sự tham gia của các tập đoàn lớn của Hàn Quốc (chaebol).

Dẫn số liệu thống kê, bà cho biết tỷ trọng đóng góp của doanh nghiệp FDI vào số lượng doanh nghiệp, doanh thu, kim ngạch xuất khẩu, việc làm... tại IFEZ đều thấp hơn so với khu vực kinh tế trong nước.

Nếu Long Thành muốn học hỏi mô hình này, TS. Chất nhấn mạnh nơi đây phải có sự hiện diện của các tập đoàn lớn của Việt Nam, bên cạnh chiến lược quốc tế hóa để thu hút đầu tư nước ngoài.

"Các tập đoàn trong nước không nhất thiết tập trung vào sản xuất, mà có thể phát triển nghiên cứu hoặc thương mại dịch vụ", bà nói.

Dù vậy, vị chuyên gia cũng thừa nhận việc thu hút các tập đoàn lớn trong nước tham gia sẽ đặt ra nhiều thách thức, đòi hỏi doanh nghiệp phải khai thác được lợi thế trong lĩnh vực họ đầu tư, tránh dàn trải.

Mô hình thứ hai được bà Chất nhắc đến là FTZ Naha (Nhật Bản). Đây là một khu thương mại tự do khá nhỏ, ban đầu chỉ hơn 200 ha do hạn chế diện tích trên đảo, chủ yếu tập trung vào logistics, thương mại và một số dịch vụ kèm theo.

Sau này, FTZ Naha được mở rộng thành Khu Thương mại Tự do Đặc biệt Okinawa, phát triển thêm sản xuất công nghệ cao và thủy hải sản. Từ bài học này, bà Chất cho rằng việc xây dựng khu thương mại tự do hoàn toàn có thể bắt đầu từ một phạm vi nhỏ, thu hút nguồn lực bước đầu, sau đó từng bước mở rộng thành cả một vùng.

Tuy nhiên, bà cũng lưu ý nếu Việt Nam phát triển nhiều FTZ, điều đó có thể tạo lợi thế về cơ chế và ưu đãi, song cũng tiềm ẩn rủi ro vì không phải mô hình nào cũng thành công.

Tích hợp giáo dục - y tế

Mô hình còn lại Long Thành có thể học hỏi kinh nghiệm là Khu FTZ Thí điểm Vân Nam (Trung Quốc). Đây là mô hình kết hợp với kinh tế cửa khẩu, đặc biệt là y tế, chăm sóc sức khỏe và giáo dục.

Theo TS. Chất, đây là những lĩnh vực mà Long Thành có thể kế thừa và phát triển trong giai đoạn mới.

Theo quy hoạch, Long Thành dự kiến bước vào giai đoạn tăng trưởng mạnh mẽ từ năm 2026 trở đi, do đó, bà tin rằng việc tích hợp các ngành dịch vụ mới, nhất là giáo dục và y tế là cần thiết để phù hợp với bối cảnh đô thị hóa và chuyển dịch cơ cấu ngành nghề.

Trong tham luận gửi tỉnh Đồng Nai, đại diện Nguyễn Hoàng Group cũng nhận định nhiều đô thị trên thế giới cũng đang phát triển theo mô hình tích hợp giáo dục - y tế nhằm nâng cao chất lượng sống, chỉ số phát triển con người (HDI) và năng lực cạnh tranh vùng.

Với Đồng Nai, nhất là Long Thành và Biên Hòa, doanh nghiệp cho rằng đây là thời điểm "chiến lược" để quy hoạch các cụm chức năng giáo dục - y tế như một phần không thể thiếu trong định hướng đô thị thông minh. Nếu triển khai bài bản, mô hình này không chỉ giảm tải cho TP.HCM mà còn nâng cao chất lượng sống và sức cạnh tranh của tỉnh.

Theo chuyên gia, việc tích hợp các ngành dịch vụ mới, nhất là giáo dục và y tế là cần thiết để phù hợp với bối cảnh đô thị hóa và chuyển dịch cơ cấu ngành nghề. Ảnh minh họa: Quỳnh Danh.

Về cơ chế quản lý, theo Tiến sĩ Chất, các mô hình tham khảo (Songdo, Hana, Vân Nam) đều áp dụng chế độ một cửa. Việt Nam cũng đã có nền tảng cơ chế này tại các khu kinh tế.

Tuy nhiên, bà lưu ý chính sách ưu đãi phải được thiết kế thận trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa thuế. Ưu đãi cần tập trung theo ngành nghề cụ thể, đặc biệt là thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) và thuế thu nhập cá nhân (TNCN), thay vì ưu đãi dàn trải, nhằm tránh rủi ro thất thu dài hạn và phù hợp với chương trình thuế suất tối thiểu toàn cầu mà Việt Nam đã cam kết.

Bên cạnh ưu đãi thuế, kinh nghiệm quốc tế còn cho thấy tầm quan trọng của các chính sách hỗ trợ khác, như miễn thị thực (visa) cho lao động và chuyên gia tham gia dự án, hay hỗ trợ chi phí hạ tầng... Đây đều là những yếu tố có thể gia tăng sức hút cho Long Thành trong giai đoạn phát triển tới.

Phát biểu bế mạc hội thảo, Chủ tịch UBND tỉnh Võ Tấn Đức cho rằng mô hình đa trung tâm với các hạt nhân tăng trưởng ở cụm Biên Hòa - Long Thành - Nhơn Trạch và Đồng Xoài - Chơn Thành, cùng các hành lang kinh tế - logistics và công nghiệp - đô thị, sẽ là chìa khóa phát triển bền vững, linh hoạt cho tỉnh mới.

Theo đó, lãnh đạo tỉnh cho biết những ý kiến đóng góp tại hội thảo là bản phác thảo sơ bộ đầy đủ và sâu sắc cho bản Quy hoạch tỉnh Đồng Nai mới.

Liên Phạm