5 năm thực hiện Đề án 100: Truy xuất nguồn gốc trở thành 'công cụ chiến lược' của kinh tế số

Ngày 11/12 tại Hà Nội, Báo điện tử Tiếng nói Việt Nam (VOV) đã phối hợp với Trung tâm Mã số, mã vạch quốc gia, Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường chất lượng quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) tổ chức Hội nghị sơ kết 5 năm thực hiện Đề án 100 của Chính phủ.

Quyết sách mang tính chiến lược

Phát biểu khai mạc Hội nghị, ông Nguyễn Nam Hải – Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia – cho biết, trong 5 năm triển khai Đề án 100 theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, hoạt động truy xuất nguồn gốc đã có bước phát triển mạnh mẽ.

Ông Nguyễn Nam Hải - Chủ tịch Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia phát biểu tại Hội nghị (Ảnh: BTC)

Từ những mô hình thí điểm ban đầu, đến nay hệ thống truy xuất nguồn gốc đã hình thành được hạ tầng dữ liệu thống nhất, kết nối giữa nhiều bộ, ngành và lan tỏa đến các địa phương, doanh nghiệp trên toàn quốc.

Theo ông Hải, các kết quả này không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý chất lượng sản phẩm, hàng hóa mà còn tạo nền tảng cho thương mại minh bạch, an toàn; củng cố niềm tin người tiêu dùng trong nước và đáp ứng yêu cầu khắt khe từ thị trường quốc tế.

Bước vào giai đoạn hội nhập sâu rộng, đặc biệt khi các thị trường lớn như EU, Hoa Kỳ, Nhật Bản áp dụng quy định mới về thiết kế sinh thái, hộ chiếu số sản phẩm và truy xuất nguồn gốc bắt buộc, Việt Nam càng phải chứng minh năng lực bằng hệ thống tiêu chuẩn tiên tiến, dữ liệu tin cậy và khả năng kết nối chuỗi cung ứng theo hướng mở – bền vững – số hóa. Đây là cả thách thức lẫn cơ hội để hàng hóa Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Giai đoạn 2026–2030, mục tiêu là đưa truy xuất nguồn gốc trở thành công cụ trọng yếu trong quản lý chất lượng, chuyển đổi số quốc gia và phát triển kinh tế tuần hoàn.

Ông Phạm Mạnh Hùng – Phó Tổng giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) phát biểu tại Hội nghị (Ảnh: BTC)

Ở góc nhìn truyền thông, ông Phạm Mạnh Hùng – Phó Tổng giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) cho rằng, trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, năng lực truy xuất nguồn gốc không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà là chỉ dấu phản ánh trình độ phát triển của một quốc gia.

Để nâng tầm giá trị hàng hóa và củng cố thương hiệu quốc gia, Việt Nam cần xây dựng nền tảng quản trị hiện đại, số hóa và có khả năng kết nối xuyên biên giới.

Ông Hùng đánh giá Quyết định 100 của Thủ tướng Chính phủ là quyết sách mang tính chiến lược, đặt nền móng cho một hệ thống truy xuất nguồn gốc thống nhất, hiện đại, từ đó thúc đẩy chuyển đổi số trong sản xuất – kinh doanh và nâng cao niềm tin của người tiêu dùng trong và ngoài nước. Có thể khẳng định, truy xuất nguồn gốc chính là “tấm hộ chiếu số” bảo đảm uy tín và chất lượng hàng Việt khi tham gia chuỗi giá trị toàn cầu.

Chia sẻ tại Hội nghị, ông Bùi Bá Chính – Giám đốc Trung tâm Mã số Mã vạch Quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ (Bộ KH&CN) cho biết, ngay sau khi Đề án 100 của Thủ tướng Chính phủ có hiệu lực, hoạt động truy xuất nguồn gốc tại các địa phương đã có chuyển biến mạnh mẽ.

Ông Bùi Bá Chính – Giám đốc Trung tâm Mã số Mã vạch Quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) phát biểu tại Hội nghị (Ảnh: BTC)

Hiện nay, toàn bộ 34 tỉnh/thành phố mới (sau sắp xếp từ 63 đơn vị hành chính cũ) đều đã ban hành Kế hoạch triển khai Đề án “Triển khai, áp dụng và quản lý hệ thống truy xuất nguồn gốc” trên địa bàn. Tất cả địa phương đã xác định nhóm sản phẩm chủ lực hoặc sản phẩm OCOP làm trọng tâm áp dụng truy xuất nguồn gốc (TXNG). Đến nay, hơn 25.000 doanh nghiệp trên cả nước đã áp dụng hệ thống TXNG.

Theo ông Chính, các địa phương triển khai nhiều hình thức hỗ trợ thiết thực cho doanh nghiệp, phổ biến nhất là cấp tem, mã QR, hỗ trợ chi phí và hỗ trợ kỹ thuật. Tổng số tem và mã TXNG đã cấp vượt 20 triệu – cho thấy nhu cầu và quy mô áp dụng TXNG ngày càng lớn.

Tại các địa phương có lợi thế công nghiệp và dịch vụ, mức hỗ trợ được triển khai với quy mô rộng hơn: riêng Hà Nội đã hỗ trợ hơn 3.000 doanh nghiệp sản xuất – chế biến; TP. Hồ Chí Minh phối hợp hỗ trợ trên 500 doanh nghiệp cùng hàng nghìn hợp tác xã, hộ kinh doanh trong lĩnh vực nông sản, thực phẩm chế biến, dược phẩm.

Một bước tiến quan trọng là Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa Quốc gia chính thức đi vào vận hành từ ngày 1/10/2024, đóng vai trò nền tảng kết nối các thành phần trong chuỗi cung ứng, từ bộ ngành, địa phương đến doanh nghiệp. Hiện đã có 13 tỉnh/thành phố kết nối kỹ thuật với Cổng; trong đó 4 địa phương đã chia sẻ dữ liệu trực tiếp gồm Lào Cai, Hưng Yên, An Giang và Cần Thơ.

Bên cạnh đó, 100% doanh nghiệp sử dụng mã số mã vạch Việt Nam (đầu mã 893) với hơn 1,9 triệu sản phẩm đã được định danh trên Cổng; hơn 5.000 sản phẩm đủ chuỗi đã kết nối và chia sẻ dữ liệu đầy đủ lên hệ thống.

Bộ KH&CN đến nay đã ban hành 35 tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) liên quan đến truy xuất nguồn gốc, bao gồm các tiêu chuẩn về mã truy vết – định danh, quy định chung cho hệ thống truy xuất nguồn gốc, và tiêu chuẩn áp dụng cho các nhóm sản phẩm như thịt gia súc, gia cầm, sữa, thủy sản…

Các tiêu chuẩn này đã bao phủ phần lớn nhóm hàng chủ lực và yêu cầu kỹ thuật của hệ thống, tạo nền tảng để các địa phương triển khai thống nhất.

"Hệ thống truy xuất nguồn gốc quốc gia thời gian qua đã đạt nhiều kết quả quan trọng, bước đầu hình thành mạng lưới kết nối từ trung ương đến địa phương. Tuy vậy, để hệ thống vận hành hiệu quả hơn, cần tiếp tục chuẩn hóa công nghệ, tăng cường kết nối – chia sẻ dữ liệu, hỗ trợ hạ tầng cho các tỉnh miền núi và bảo đảm liên thông với Cổng thông tin truy xuất nguồn gốc quốc gia", ông Bùi Bá Chính nói.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định trao giấy chứng nhận cho các địa phương, doanh nghiệp (Ảnh: BTC)

Đưa truy xuất nguồn gốc thành “xương sống” của quản lý chất lượng

Định hướng triển khai Đề án 100 trong giai đoạn mới, Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định đánh giá: Sau 5 năm thực hiện, Đề án đã chứng minh chủ trương đúng đắn. Từ một khái niệm còn mới, Việt Nam hiện đã xây dựng được nền tảng chính sách, mô hình triển khai và hệ thống kết nối tương đối đồng bộ, góp phần minh bạch thông tin sản phẩm, bảo vệ người tiêu dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh hàng hóa.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định phát biểu tại Hội nghị (Ảnh: BTC)

Ông Định cho rằng, bối cảnh thế giới thay đổi nhanh, nhiều thị trường xuất khẩu yêu cầu tiêu chuẩn bắt buộc về thông tin, môi trường và tính bền vững. Trong khi đó, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị xác định khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là đột phá chiến lược.

Đây là cơ hội để đưa truy xuất nguồn gốc trở thành “xương sống” của quản lý chất lượng, cũng như động lực phát triển của hệ sinh thái sản xuất – kinh doanh hiện đại.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Lê Xuân Định nêu 5 nhiệm vụ trọng tâm cần triển khai trong thời gian tới.

Thứ nhất, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc quốc gia đạt mức chuẩn hóa dữ liệu, liên thông đa ngành, kết nối quốc tế và ứng dụng mạnh mẽ AI, Blockchain, IoT; đồng thời tích hợp với các nền tảng số quốc gia.

Thứ hai, bảo đảm mọi ngành hàng chủ lực – từ nông nghiệp, công nghiệp, dược phẩm đến hàng tiêu dùng – đều phải áp dụng truy xuất nguồn gốc theo chuẩn quốc gia thống nhất.

Thứ ba, các định hướng này cần được triển khai nhanh hơn, quyết liệt hơn và đồng bộ hơn.

Thứ tư, Đề án 100 phải chuyển từ giai đoạn triển khai sang tạo đột phá, từ mô hình thí điểm sang chuẩn hóa.

Thứ năm, chuyển trọng tâm từ kết nối kỹ thuật sang liên thông dữ liệu quốc gia.

"Nếu không liên thông dữ liệu lớn thì không thể kết nối được với quốc tế. Vì vậy, cần lan tỏa để mọi ngành hàng đều có cơ hội tham gia truy xuất nguồn gốc; đặc biệt phải xây dựng hệ thống mà doanh nghiệp thấy rõ lợi ích khi tham gia", Thứ trưởng Bộ KH&CN cho biết.

Trang Nhung