60 năm Báo Giải Phóng: Mốc son lịch sử

Báo Giải Phóng được xuất bản trong lửa đạn.

Gian khổ và vinh quang

Ngày 25/1/1942, Báo Cứu Quốc - cơ quan cổ động của Tổng bộ Việt Minh ra đời tại huyện Sóc Sơn (Hà Nội) do Tổng Bí thư Trường Chinh, thay mặt Đảng trực tiếp phụ trách. Kể từ đó cho tới Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, trong điều kiện hoạt động bí mật, thiếu thốn mọi bề, Báo Cứu Quốc chỉ ra được 30 số, nhưng đã có đóng góp rất lớn đối với sự nghiệp cách mạng trong những ngày chuẩn bị khởi nghĩa. Sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Báo Cứu Quốc xuất bản công khai tại Hà Nội. Tờ báo có vinh dự đăng toàn văn Bản Tuyên ngôn Độc lập của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Báo cũng đăng lời tuyên thệ của Chính phủ lâm thời và lời thề của quốc dân quyết tâm bảo vệ nền độc lập của dân tộc. Cứu Quốc cũng là tờ báo đầu tiên có vinh dự được đăng những bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Và cũng là tờ báo hàng ngày duy nhất của Đảng và nhân dân ta trong giai đoạn này.

Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời vào ngày 20/12/1960, yêu cầu cấp bách lúc này cần phải có một tờ báo của Mặt trận. Đầu năm 1964, Mặt trận Trung ương đã cử một đoàn cán bộ của Báo Cứu Quốc vào miền Nam làm nòng cốt xây dựng tờ báo của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Nhà báo Trần Phong - nguyên Tổng Biên tập Báo Cứu Quốc được cử từ miền Bắc theo đoàn tàu không số vượt biển vào làm Tổng Biên tập đầu tiên với bút danh Kỳ Phương. Hai nhà báo khác là Tống Đức Thắng (Trần Tâm Trí), Thái Duy (Trần Đình Vân) cũng từ Báo Cứu Quốc vượt Trường Sơn vào căn cứ Tây Ninh để chuẩn bị nhân sự và hậu cần cho việc xuất bản Báo Giải Phóng.

Trước ngày xuất bản, Chủ tịch Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam Nguyễn Hữu Thọ, Chủ nhiệm Báo đã chỉ đạo Ban biên tập Báo Giải Phóng phải nỗ lực tối đa để tờ báo có thể ra mắt đúng vào dịp kỷ niệm lần thứ 4 thành lập Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam. “Độc giả báo Giải Phóng không chỉ là nhân dân ở vùng giải phóng mà còn ở vùng ven và cả nội thành nữa. Làm sao khi đọc báo Giải Phóng, nhân dân Việt Nam sẽ được động viên tinh thần yêu nước, tin tưởng ở sức mạnh của cách mạng. Báo Giải Phóng sẽ vượt vĩ tuyến 17 ra với đồng bào miền Bắc, cổ vũ bà con ngoài đó đóng góp sức người sức của vào cuộc chiến đấu trên nửa đất nước. Báo Giải Phóng cũng sẽ đến với bạn bè quốc tế, giúp họ hiểu rõ và đúng cuộc kháng chiến của chúng ta” - Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ khẳng định.

Ông Hà Minh Huệ - nguyên Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam cho biết, ông đã có dịp gặp, trực tiếp nghe những nhà báo kỳ cựu từng tham gia làm Báo Giải Phóng từ những ngày đầu như: Thái Duy, Kim Toàn, Nguyễn Hồ… nói về những năm tháng gian khổ làm báo, chiến đấu trên chiến trường miền Nam. Tất cả đều vì tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc.

“Họ đi vào chiến trường với khí thế của người chiến sĩ. Để hoàn thành sứ mệnh là cơ quan Trung ương của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, các nhà báo - chiến sĩ đã vượt bao gian khổ, hiểm nguy, vừa viết báo, vừa chiến đấu, nhiều người trong số đó đã ngã xuống bởi bom đạn của kẻ thù để đảm bảo xuất bản báo với những bài viết còn nguyên mùi súng đạn, mang theo hơi thở của các chiến sĩ, đồng bào miền Nam trong những năm 60 của thế kỷ trước, góp phần to lớn vào cuộc kháng chiến của dân tộc “đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào”, làm nên Chiến thắng lịch sử ngày 30/4/1975” - ông Huệ chia sẻ.

Chặng đường lịch sử của tờ báo từ năm 1964 - 1977 đã khẳng định, Báo Giải Phóng - cơ quan ngôn luận của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam có vai trò rất quan trọng trong hoạt động đối ngoại, tuyên truyền đường lối và sự nghiệp kháng chiến chính nghĩa của dân tộc Việt Nam, tranh thủ sự đoàn kết và ủng hộ quốc tế. Chính vì thế Báo Giải Phóng được phát hành trong vùng giải phóng và cả vùng địch kiểm soát; đến tay cả bạn bè trên thế giới. Cùng với Thông tấn xã Giải Phóng; Đài Phát thanh Giải Phóng, Báo Giải Phóng là một trong ba cơ quan truyền thông quan trọng nhất của Trung ương Cục miền Nam.

Báo Giải Phóng cũng như những người cầm bút ở chiến trường phải hoạt động trong hoàn cảnh bom đạn chiến tranh vô cùng ác liệt, nhưng những nhà báo- chiến sĩ kiên gan ấy vẫn bám trụ trận địa đưa tin kịp thời, đầy đủ về những trận thắng quân viễn chinh Mỹ ở Núi Thành, Quảng Nam (26/5/1965), Vạn Tường, Quảng Ngãi (8/1965); mùa khô 1965 - 1966, mùa khô 1966 - 1967 và cuộc Tổng tiến công và nổi dậy xuân Mậu Thân (1968). Điều này không chỉ có ý nghĩa cổ vũ mà còn có giá trị về phương diện chính trị, lịch sử và công tác báo chí.

Luật sư Nguyễn Hữu Thọ - Chủ tịch Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, Chủ nhiệm Báo Giải Phóng và các phóng viên (năm 1969). Ảnh: T.L.

Bản hùng ca của những tờ báo chiến sĩ, nhà báo chiến sĩ

Nhà báo Kim Toàn (tức Cao Kim) - nguyên Tổng biên tập Báo Hải Phòng, là 1 trong 23 thành viên của Đoàn K94 – mật danh của Đoàn cán bộ báo chí học lớp đặc biệt dành cho các nhà báo chiến trường của Trường Tuyên huấn Trung ương. Năm 1966, ông đã cùng các thành viên K94 vượt Trường Sơn ròng rã 4 tháng liền từ Bắc vào Nam để trở thành phóng viên Báo Giải Phóng. Nhà báo Kim Toàn cùng với các phóng viên Báo Giải Phóng lần lượt chia nhau đi nhiều chiến trường. Ông đã có mặt tại nhiều địa bàn và mặt trận ác liệt nhất của miền Nam, vừa trực tiếp cầm súng và chiến đấu, vừa tác nghiệp, ghi lại từng khoảnh khắc quan trọng, gửi về Báo Giải Phóng và các báo cách mạng những bài viết nóng bỏng khí thế chiến đấu và chiến thắng của quân, dân ta nơi tiền tuyến.

Trong điều kiện chiến tranh ác liệt, các nhà báo Báo Giải Phóng không chỉ tác nghiệp tin bài mà còn tự thu xếp việc in ấn, chuyển phát báo tới độc giả. Nhà báo Nguyễn Hồ, phóng viên Báo Giải Phóng nhớ như in những số báo Giải Phóng đầu tiên in số lượng ít, chỉ 3.000 đến 5.000 tờ, máy in tự động chỉ cần chạy một giờ nhưng công nhân kéo tay phải kéo suốt ngày đêm. Nỗ lực ấy đã được đền bù xứng đáng bằng sự ra đời của tờ báo lịch sử - tờ báo lớn nhất ở miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Giữa lúc chiến tranh ác liệt, đã có thời điểm, Báo Giải Phóng mất nhà in và phải tạm đình bản trong khi bài vở, tin tức của phóng viên từ các mặt trận chuyển về rất nhiều. Không thể để tiếng nói của Mặt trận bị tắt, Ban biên tập Báo Giải Phóng quyết định ra “báo nói”, nghĩa là tờ báo vẫn được biên tập đầy đủ các trang mục nhưng không in mà phát trên Đài Phát thanh Giải Phóng như điểm báo. Quân và dân ta cũng như bạn bè vui mừng và yên lòng khi thấy Báo Giải Phóng vẫn còn “sống”.

Bà Trần Thị Kim Hoa - nguyên Giám đốc Bảo tàng Báo chí Việt Nam khẳng định, câu chuyện của Báo Giải Phóng là làm báo với những hy sinh và nỗ lực đáng tự hào trong cả chiến tranh và hòa bình, là một bản hùng ca của những tờ báo chiến sĩ, nhà báo chiến sĩ của báo chí cách mạng Việt Nam.

82 năm trôi qua, Cứu Quốc, Giải Phóng không chỉ là niềm tự hào thiêng liêng của Báo Đại Đoàn Kết mà còn là niềm tự hào của Báo chí Cách mạng Việt Nam. Đặc biệt, năm nay, Báo Giải Phóng tròn 60 tuổi. Đối với các thế hệ nhà báo và những người từng biết đến tờ báo này, 60 năm Báo Giải Phóng là mốc son của lịch sử - mốc son của Anh hùng.

Lê Ái