AI lấy việc của người già hay giới trẻ?

AI lấy việc của người già hay giới trẻ? Ảnh: TL

Số liệu sinh viên ra trường khó kiếm việc làm hay mức độ sa thải bớt nhân viên ở nhiều công ty công nghệ cho thấy điều đó. Tuy nhiên câu hỏi nhiều người thắc mắc là không biết vì AI, doanh nghiệp sẽ chọn ai để tinh giản trước - người làm việc lâu năm hay những người trẻ mới bước chân vào thị trường lao động?

Một số chuyên gia trong lĩnh vực này cho rằng AI sẽ tác động trước tiên đến các nhân viên trẻ vì công việc của họ thường đơn giản hơn nên dễ tự động hóa hơn. Dario Amodei, CEO của hãng Anthropic, nói với tờ Axios công nghệ mới sẽ hủy diệt đến một nửa loại công việc văn phòng cấp độ thấp trong vòng năm năm tới. Tỷ lệ thất nghiệp trong số các sinh viên vừa tốt nghiệp củng cố nỗi lo này mặc dù chưa biết họ thất nghiệp vì AI hay vì lý do gì khác.

Ngược lại một số nhà quản trị trong ngành này có quan điểm khác, rằng nhân viên trẻ sẽ hưởng lợi từ AI vì họ thích ứng với cái mới nhanh hơn trong khi nhân viên lâu năm sẽ dễ chịu thiệt thòi hơn. Brad Lightcap, Giám đốc điều hành OpenAI, nói với tờ New York Times công nghệ AI sẽ gây ra vấn đề cho “những nhân viên đã có nhiều kinh nghiệm, đã quen với cách tiến hành công việc theo một trình tự nào đó”.

Trả lời cho câu hỏi đặt ra ở trên dẫn đến những hàm ý quan trọng; ví dụ nếu công việc của người trẻ dễ bị AI lấy mất, chúng ta sẽ phải suy tính lại cách đào tạo sinh viên đại học hay ngay cả chính giá trị của tấm bằng đại học. Còn nếu nhân viên lớn tuổi dễ bị sa thải hơn, điều này có thể dẫn tới bất ổn kinh tế khi sa thải hàng loạt sẽ trở thành một đặc điểm của thị trường lao động thời hiện đại.

Thực tế thì sao? Nếu tập trung sự chú ý vào các ngành đã ứng dụng AI nhiều nhất, thực tế cho thấy các nhân viên mới khởi sự chịu ảnh hưởng nhiều nhất. Dữ liệu từ ADP, một công ty xử lý tiền lương cho thấy trong các lĩnh vực liên quan đến máy tính, việc làm cho nhân viên dưới hai năm thâm niên đạt mức cao nhất vào năm 2023 rồi giảm dần, nay giảm tổng cộng 20-25%. Một hiện tượng tương tự cũng xảy ra ở ngành dịch vụ khách hành, một ngành sử dụng AI nhiều. Trong cùng thời gian, việc làm cho nhân viên có thâm niên trên hai năm lại tăng chứ không giảm.

Các nghiên cứu khác cũng cho thấy xu hướng như thế. Đầu năm 2023, Ý tạm thời cấm sử dụng ChatGPT trong khi trước đó các nhà lập trình nước này có dựa vào công cụ AI để giúp họ viết code. Một nghiên cứu của hai trường đại học Mỹ đã so sánh năng suất của nhân viên lập trình Ý với năng suất của nhân viên lập trình Pháp và Bồ Đào Nha, hai nơi không cấm ChatGPT. Mặc dù nghiên cứu này không xem xét mức độ mất việc, nó cho thấy công cụ AI giúp công việc của nhân viên lâu năm dễ dàng hơn nhân viên mới vào làm, đồng thời nâng cao mức độ đóng góp của người lâu năm nhiều hơn. Vì thế, các nhà nghiên cứu cho rằng AI sẽ khiến doanh nghiệp tuyển ít người mới hơn và cố gắng giữ chân người cũ.

Ở một hướng khác, AI cũng sẽ ảnh hưởng đến những người có kỹ năng bởi nay, bạn không cần là kỹ sư tin học mới biết lập trình hay là luật sư mới soạn được hợp đồng phức tạp. Vì thế, Danielle Li, một nhà kinh tế thuộc trường MIT, nhận định: “Tình hình là không tốt cho nhân sự có kinh nghiệm. Bạn được trả lương cho một kỹ năng ít người có nhưng nay AI cho phép người khác cũng có những kỹ năng này”.

Ở một hãng luật nhỏ chuyên về sở hữu trí tuệ, Robert Plotkin kể so với trước, hãng của ông thuê ít luật sư hơn vì các luật sư như ông có thể dùng AI hỗ trợ việc viết hồ sơ xin cấp bằng sáng chế nhanh hơn trước nhiều lần nên không cần số lượng luật sư như trước. Như vậy doanh nghiệp nào ứng dụng AI nhiều sẽ có khả năng vừa ít tuyển nhân viên mới vừa sắp xếp để giảm nhân viên cũ. Google, Meta, Amazon và gần đây nhất là Microsoft đều công bố các đợt cắt giảm nhân sự, trong số đó có nhiều người là chuyên viên lập trình, quản trị viên cấp trung.

Như vậy, doanh nghiệp hiện nay phải cân nhắc xem ai là người đóng góp giá trị cho công ty, ai hiểu được AI có thể là cánh tay hỗ trợ đắc lực cho họ và ai vẫn khăng khăng cho rằng AI chỉ là đồ chơi giải trí. Người không thích ứng được với công nghệ sẽ phải sớm ra đi, bất kể họ có thâm niên cao hay mới vào làm. Bản thân doanh nghiệp cũng cần cấu trúc lại để phù hợp với mô hình mới khi quản trị viên không chỉ quản lý nhân viên mà còn giám sát cách họ sử dụng AI để nâng cao năng suất, giảm cấp trung gian.

Nguyễn Vũ