Âm thầm thành nhà cung ứng số 1 thế giới, ngành điều 'ôm' về kỷ lục 4,34 tỷ USD

Bài 1: Cú bứt phá ngoạn mục của ‘vua trái cây’, rau quả Việt thần tốc lên kỷ lục

Bài 2: Cà phê Việt thành 'cây ATM' hái tiền tỷ, giá đắt nhất thế giới

Lập kỷ lục lịch sử, lấy lại vị thế xuất siêu tỷ USD

Theo thống kê từ Tổng cục Hải quan, năm 2024, các doanh nghiệp Việt xuất khẩu hơn 723.800 tấn hạt điều, kim ngạch đạt 4,34 tỷ USD, tăng 12,4% về lượng và tăng mạnh 19,2% về giá trị so với năm trước đó. Đây là con số cao kỷ lục kể từ khi hạt điều Việt Nam tham gia sân chơi quốc tế.

Trong hơn 30 năm qua, xuất khẩu loại hạt siêu dưỡng chất này duy trì đà tăng trưởng đều đặn qua các năm. Đáng chú ý, kim ngạch đạt 520 triệu USD vào năm 2006 đã đưa Việt Nam trở thành quốc gia xuất khẩu điều số 1 thế giới. Đến năm 2010, mặt hàng này lần đầu tiên thu về 1 tỷ USD, đồng thời gia nhập "câu lạc bộ tỷ đô" của ngành nông nghiệp.

Sau đó, từ con số 2,84 tỷ USD năm 2016, xuất khẩu điều vọt lên 3,36 tỷ USD vào năm 2018. Giai đoạn 2019-2020, kim ngạch xuất khẩu có xu hướng chững lại và giảm nhẹ. Tuy nhiên, trong 3 thập kỷ liên tiếp, ngành điều Việt Nam vẫn luôn xuất siêu.

Kết thúc năm 2021, xuất khẩu điều vẫn lập kỷ lục 3,64 tỷ USD, tăng 12,9% so với năm 2020. Tuy nhiên, ngành điều Việt Nam lần đầu tiên trong lịch sử rơi vào thế nhập siêu khi chi tới 4,185 tỷ USD để gom mua 2,87 triệu tấn điều thô từ các quốc gia.

Năm 2022, dù lấy lại vị thế nhập siêu song kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt 3,08 tỷ USD. Năm 2023-2024, xuất khẩu điều quay lại đà tăng trưởng mạnh và lần đầu tiên trong lịch sử vượt mốc 4 tỷ USD, thặng dư thương mại đạt 1,12 tỷ USD.

Ông Trần Hữu Hậu - Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Điều Việt Nam - nhìn nhận, năm 2024 dù đối mặt nhiều khó khăn về mùa vụ và thị trường nhưng nhân điều xuất khẩu vẫn lập kỷ lục. Việt Nam tiếp tục là quốc gia xuất khẩu nhân điều lớn nhất thế giới (năm thứ 18 liên tiếp) và chiếm trên 80% tổng sản lượng nhân điều xuất khẩu toàn cầu.

Những năm gần đây, thế mạnh này của Việt Nam tự tin hô vang khẩu hiệu: "Nói đến hạt điều, nghĩ tới Việt Nam".

Bởi, lợi thế lớn nhất của ngành điều Việt Nam chính là công nghệ chế biến tiên tiến nhất thế giới, do người Việt sản xuất. Với khoảng 500 doanh nghiệp sản xuất và chế biến, công suất khoảng 4 triệu tấn điều thô mỗi năm, điều nhân của nước ta đã có mặt trên kệ hàng ở 90 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Đáng chú ý, hạt điều Việt chiếm tới 80-99% tổng giá trị nhập khẩu của các quốc gia như Mỹ, Úc, Trung Quốc, Hà Lan... Năm 2024, chỉ riêng Mỹ đã chi tới gần 1,2 tỷ USD để mua loại hạt siêu dưỡng chất của Việt Nam.

Chớp cơ hội để bứt tốc

Theo Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas), nhiều năm qua, Việt Nam dẫn đầu chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị điều toàn cầu. Chất lượng hạt điều trồng tại Việt Nam cũng là ngon nhất.

Cơ hội bứt tốc của ngành điều Việt cũng được mở ra khi động lực tăng trưởng của thị trường hạt điều là sự phát triển của ngành chế biến thực phẩm, được thúc đẩy bởi quá trình đô thị hóa, lối sống thay đổi của người tiêu dùng và nhu cầu về thực phẩm tiện lợi.

Theo đó, hạt điều được sử dụng rộng rãi trong ngành chế biến thực phẩm để làm đồ ăn nhẹ, bánh kẹo, sản phẩm bánh mì... Với xu hướng này, nhu cầu nhập khẩu hạt điều của các thị trường lớn nhiều khả năng sẽ vẫn có xu hướng tăng trong thời gian tới.

Quy mô thị trường hạt điều toàn cầu năm 2025 được dự báo đạt 8,14 tỷ USD và tăng lên 11,67 tỷ USD vào năm 2033.

Thế nhưng, để chớp được cơ hội này, ngành điều Việt Nam phải giải được bài toán nguồn cung nguyên liệu.

Ngành điều cần giải được bài toán về nguồn nguyên liệu. Ảnh: BP

Thông tin từ Bộ NN-PTNT, diện tích vùng trồng điều ở nước ta có xu hướng giảm dần đều. Từ 440.000ha năm 2007, đến niên vụ 2019-2020 diện tích chỉ còn 302.500ha, sản lượng là 339.800 tấn. Năm 2024, diện tích điều khoảng 316.100ha, sản lượng ước đạt 348.000 tấn.

Trong khi kim ngạch nhập khẩu điều thô tăng mạnh từ 1,66 tỷ USD năm 2016 lên 3,33 tỷ USD năm 2024. Đỉnh điểm, năm 2022 kim ngạch nhập khẩu mặt hàng này vọt lên 4,185 tỷ USD.

Mối lo nguồn cung nguyên liệu còn lớn hơn, bởi vài năm trở lại đây, các nước trồng điều châu Phi, Campuchia có chủ trương phát triển công nghiệp chế biến nội địa, giảm dần xuất thô. Họ đưa ra nhiều chính sách ưu đãi, thu hút đầu tư các nhà máy chế biến điều, đồng thời giám sát chặt giá xuất khẩu tối thiểu và áp mức thuế suất xuất khẩu cao với điều thô.

Tháng 12/2024, một nhà máy chế biến điều để xuất khẩu của Campuchia đã đi hoạt động. Lô hàng hạt điều chế biến đầu tiên từ nhà máy này được đóng gói rồi xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc, sau đó nhắm vào thị trường Trung Đông, châu Âu...

Để tăng trưởng ổn định và phát triển bền vững, bên cạnh việc giải bài toán về nguồn cung nguyên liệu, bà Đào Thị Lanh - Chủ tịch Hội Điều tỉnh Bình Phước - cho rằng ngành điều cần có chiến lược bài bản trong việc tăng giá trị ở chuỗi ngành điều thế giới. Ngoài ra, phải chuyển từ sơ chế nhân điều xuất khẩu sang chế biến sâu, thành thực phẩm, đi trực tiếp vào siêu thị.

Chia sẻ về câu chuyện của ngành điều, Bộ trưởng NN-PTNT Lê Minh Hoan từng cảm thấy “đắng lòng” khi nhận được câu trả lời của nông dân chặt điều: “Trồng sầu riêng thu 1 tỷ đồng/ha, còn trồng điều chỉ thu khoảng 35-40 triệu đồng/ha”.

Từ câu chuyện trên, theo Bộ trưởng, phải ứng biến theo quy luật thị trường, không thể ngăn bà con nông dân, cần phải có các công cụ kinh tế khác. Ngành điều có thể khai thác thêm nhiều tầng giá trị, như trong vườn điều trồng thêm nấm linh chi đỏ để gia tăng thu nhập. Như vậy, bà con sẽ gắn bó với cây điều, ổn định vùng nguyên liệu.

Ngành điều cũng có thể hợp tác để khai thác tiềm năng tín chỉ carbon. Bởi, mỗi ha điều trồng theo hướng giảm phát thải có thể thu về 400 USD từ bán tín chỉ carbon

Ông Trần Văn Phương - Phó Giám đốc Sở NN-PTNT tỉnh Bình Phước - cho biết, phát triển vùng trồng cây điều để tạo tín chỉ carbon và tái cơ cấu ngành điều theo hướng xanh đang là mục tiêu của tỉnh.

“Nếu thực hiện tốt sẽ góp phần nâng cao thu nhập, nâng cao đời sống cho nông dân trồng điều. Đồng thời, xây dựng vùng nguyên liệu bền vững, góp phần thu hút các nhà đầu tư vào lĩnh vực chế biến hạt điều xuất khẩu”, ông chia sẻ.

Bài sau: Có kho hàng lớn nhất thế giới, ‘vàng đen’ Việt Nam sốt giá, vào thời hoàng kim

Tâm An