An toàn trong vận hành đường sắt đô thị: Bài học từ Nhật Bản

Theo đánh giá của các chuyên gia, đường sắt đô thị có những đặc thù riêng và khác biệt với hệ thống đường sắt quốc gia hiện hữu. Đường sắt đô thị luôn hoạt động với tần suất cao, khối lượng vận chuyển lớn; được điện khí hóa và có hạ tầng tách biệt (như cầu cạn, hầm ngầm). Vì vậy, kinh nghiệm xử lý sự cố và phòng ngừa tai nạn, rủi ro trong lĩnh vực đường sắt đô thị tại Việt Nam còn gặp khá nhiều hạn chế.

Ông Shiro Hagimori (Công ty Đường sắt Đông Nhật Bản - JR East) đã chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn về vận hành an toàn đường sắt đô thị với trọng tâm là triết lý “an toàn là ưu tiên hàng đầu trong quản trị doanh nghiệp”.

Theo ông Hagimori, Nhật Bản từng chứng kiến những tai nạn nghiêm trọng như vụ Mikawashima (năm 1962) và Fukuchiyama (2005), để lại nhiều bài học sâu sắc về phòng ngừa rủi ro. Dù số vụ tai nạn lớn đã giảm đáng kể trong những năm gần đây, các sự cố như trật bánh, va chạm hay cháy nổ vẫn có thể xảy ra do lỗi vận hành, thiết bị hoặc tác động thiên tai.

Hội thảo An toàn trong vận hành đường sắt đô thị

Là doanh nghiệp đường sắt lớn nhất Nhật Bản, mỗi ngày JR East vận hành hơn 12.000 chuyến tàu, phục vụ hơn 16 triệu hành khách, công ty tích cực áp dụng mô hình phòng ngừa tai nạn toàn diện theo khung 4M: Con người, máy móc, môi trường và quản lý.

“Tai nạn đường sắt do nhiều nguyên nhân, vì vậy chỉ thực hiện một biện pháp ứng phó sẽ không hiệu quả và dễ bị tái diễn. Cách tiếp cận theo khung 4M này cho phép đánh giá và kiểm soát rủi ro theo hướng chủ động và toàn diện, đặc biệt đối với các tai nạn hiếm khi xảy ra nhưng có thể gây hậu quả nghiêm trọng”, ông Hagimori nêu.

Ông Masatoshi Yokotobi và ông Yuichi Hirafuji - chuyên gia của Ủy ban An toàn giao thông Nhật Bản (Japan Transport Safety Board - JTSB), cũng trình bày chi tiết về vai trò của JTSB và quy trình điều tra tai nạn đường sắt tại Nhật Bản.

JTSB là cơ quan độc lập, chuyên điều tra nguyên nhân các tai nạn giao thông trong lĩnh vực đường sắt, hàng không và hàng hải để đưa ra các khuyến nghị có tính phòng ngừa và cải thiện hệ thống.

Theo đó, quy trình điều tra của Ủy ban An toàn giao thông Nhật Bản (JTSB) gồm có: Tiếp nhận báo cáo, khảo sát hiện trường, phân tích kỹ thuật, thu thập ý kiến, ban hành báo cáo và đề xuất biện pháp ngăn chặn tái diễn.

Đáng chú ý, các khuyến nghị thường liên quan đến cải tiến thiết bị, cập nhật quy trình vận hành và nâng cao văn hóa an toàn, trên nguyên tắc phân tích khách quan, không quy trách nhiệm cá nhân mà hướng đến cải tiến hệ thống.

TS Trương Trọng Vương - Hiệu trưởng Trường cao đẳng Đường sắt trình bày tham luận

Trong tham luận của mình, TS Trương Trọng Vương - Hiệu trưởng Trường cao đẳng Đường sắt và PGS-TS Nguyễn Hữu Thiện cho hay đường sắt đô thị là một loại hình vận tải đòi hỏi yêu cầu cao về độ tin cậy, tính an toàn và êm thuận khi vận hành, trong đó kết cấu tầng trên của đường đóng vai trò then chốt.

Trước hết, đường ray phải được thiết kế phù hợp với tiêu chuẩn kỹ thuật và điều kiện làm việc thực tế. Việc lựa chọn loại ray, chiều dài ray, phương pháp hàn và xử lý ứng suất nhiệt đều cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Việc xử lý phát tán ứng suất sau hàn cũng cần được tuân thủ nghiêm ngặt để tránh biến dạng nhiệt dẫn đến mất an toàn.

Ngoài ra, tà vẹt, phụ kiện liên kết ray cũng như tấm đệm đàn hồi phải bảo đảm đủ độ bền, khả năng cách điện và tính đàn hồi thích hợp. Việc thi công chính xác, kiểm soát sai số trong giới hạn cho phép là điều kiện tiên quyết để đoàn tàu vận hành ổn định, giảm rung lắc và hạn chế hư hỏng sớm của kết cấu.

Để nâng cao an toàn trong khai thác, ông Vương cho rằng cần thực hiện các kiểm tra chỉ tiêu động như gia tốc dao động của ray khi đoàn tàu chạy qua. Đây là cơ sở để đánh giá chất lượng kết cấu tầng trên trong điều kiện làm việc thực tế. Bất kỳ biểu hiện bất thường nào như dao động vượt mức giới hạn, âm thanh lạ tại mối nối ray, độ võng bất thường của ray đều cần được xử lý kịp thời nhằm ngăn ngừa sự cố đáng tiếc.

“Nâng cao an toàn vận hành đường sắt đô thị tại Việt Nam cần được bắt đầu từ việc đảm bảo chất lượng kết cấu tầng trên của đường ray. Chỉ khi hệ thống được thiết kế đúng tiêu chuẩn, thi công chính xác, nghiệm thu đạt yêu cầu… thì mới có thể đảm bảo hành trình an toàn, tiện nghi cho hành khách, đảm bảo sự phát triển bền vững của giao thông đô thị”, ông Vương nêu.

Lam Thanh