Áng văn lập quốc soi đường kỷ nguyên vươn mình

Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Áng văn lập quốc ấy là sự kết tinh trí tuệ, bản lĩnh, khát vọng của dân tộc Việt Nam. Những tư tưởng cốt lõi trong Tuyên ngôn không chỉ soi sáng con đường giành độc lập mà còn tiếp tục dẫn dắt dân tộc ta trong kỷ nguyên mới, hiện thực hóa khát vọng hùng cường.

Khát vọng độc lập, tự do của dân tộc

Bản "Tuyên ngôn độc lập" là sự đúc kết, phát triển đến đỉnh cao của tư tưởng và truyền thống bất khuất của dân tộc.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập ngày 2/9/1945.

Nội dung xuyên suốt của Tuyên ngôn là khẳng định giá trị của độc lập, tự do, đó là thành quả của cuộc đấu tranh chính nghĩa lâu dài, nhân dân Việt Nam đã phải hy sinh xương máu mới có được: "Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập".

Hơn 80 năm sống dưới ách đô hộ thực dân, nhân dân Việt Nam hiểu hơn ai hết khát vọng của độc lập là nguyện vọng chính trị, là mệnh lệnh của lịch sử: "Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập và sự thực đã thành một nước tự do và độc lập".

Theo đó, Tuyên ngôn vừa là lời tuyên bố với nhân dân, vừa là lời khẳng định với thế giới rằng, Việt Nam đủ tư cách, ý chí để bước lên vũ đài quốc tế với tư cách là một quốc gia có chủ quyền.

Trong bối cảnh hiện nay, khát vọng độc lập dân tộc vẫn là nguyên tắc bất di bất dịch, đặc biệt trước những thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống. Việt Nam kiên trì đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển đảo ở Biển Đông bằng biện pháp hòa bình, chủ động ký kết và thực thi các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, vừa khẳng định bản lĩnh độc lập, vừa mở rộng cánh cửa hội nhập.

Độc lập hôm nay không chỉ là biên giới, lãnh thổ mà còn là độc lập về thể chế, con đường phát triển và quyền tự chủ về kinh tế, khoa học và công nghệ.

Gắn quyền con người với quyền dân tộc tự quyết

Một trong những điểm sáng, nổi bật của "Tuyên ngôn độc lập" là gắn quyền con người với quyền dân tộc. Ngay phần mở đầu, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dẫn lại những câu văn bất hủ trong Tuyên ngôn độc lập của Mỹ (1776) và Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Pháp (1791): "Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc".

Ở đây, Hồ Chí Minh không dừng lại ở "sự thật hiển nhiên" về quyền con người mà còn "suy rộng ra" thành quyền dân tộc: "Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng; dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do".

Gắn quyền con người với quyền dân tộc là một độc đáo trong Tuyên ngôn, điều mà phải gần nửa thế kỷ sau, tại Hội nghị quốc tế thế giới về quyền con người (1993) mới có điều kiện đề cập đến.

Tuyên ngôn về nhân quyền là cơ sở cho những đột phá trong Hiến pháp năm 2013 khi dành hẳn chương II để bàn về Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân thay vì chỉ gọi Quyền và nghĩa vụ công dân như trước đây.

Với 36 điều quy định về quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân, Hiến pháp năm 2013 đã mở rộng và phát triển một số quyền mới của con người, của công dân khi tiến hành hiến định các quyền dân sự - chính trị, quyền kinh tế - văn hóa - xã hội và các quyền của nhóm người đặc biệt.

Hiện nay, Việt Nam đã tham gia tích cực vào các cơ chế quốc tế nhằm thúc đẩy nhân quyền, hòa bình và phát triển. Việc gắn quyền con người với quyền dân tộc tự quyết cũng chính là kim chỉ nam để chúng ta vừa bảo vệ lợi ích quốc gia, vừa đóng góp trách nhiệm cho cộng đồng quốc tế trong một thế giới còn nhiều biến động và xung đột.

Khát vọng về tự do, hạnh phúc

Nếu độc lập là điều kiện tiên quyết thì tự do, hạnh phúc là mục tiêu cuối cùng mà Tuyên ngôn hướng tới. Trong Tuyên ngôn, Hồ Chí Minh khẳng định: "Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy". Người cũng nhấn mạnh thêm "Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ… dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập" và "Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập, và thật sự trở thành một nước tự do độc lập".

Ở đây, tự do không chỉ là thoát khỏi ách thống trị, mà còn là được sống trong một xã hội công bằng, bình đẳng. Hạnh phúc là sự bảo đảm cho mỗi người dân được phát triển toàn diện về mọi mặt, "ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành".

Ngày nay, tư tưởng này được cụ thể hóa thành mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh", "khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc" - một tầm nhìn không chỉ dừng lại ở việc đảm bảo đời sống vật chất mà còn hướng đến nâng cao đời sống tinh thần cho nhân dân.

Trong tiến trình phát triển và hội nhập sâu rộng, khát vọng tự do, hạnh phúc tiếp tục được hiện thực hóa qua các mục tiêu phát triển bền vững. Chỉ số HDI (phát triển con người) của Việt Nam liên tục tăng, tuổi thọ trung bình đạt trên 73 tuổi, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều giảm còn 1,93% (năm 2024).

Các chính sách cải cách giáo dục, chuyển đổi số, nâng cao chất lượng y tế, mở rộng không gian sáng tạo… đều hướng tới quyền tự do, phát triển của mỗi con người.

Tư tưởng về đoàn kết, ý chí tự cường

Tuyên ngôn độc lập không chỉ là lời tuyên bố với thế giới về chủ quyền dân tộc "Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp… dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập" mà còn là lời hiệu triệu gửi đến toàn thể đồng bào, khích lệ mọi tầng lớp, khơi dậy ý chí tự cường, quyết tâm bảo vệ nền độc lập: "Toàn dân Việt Nam, trên dưới một lòng", "Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy".

Tinh thần ấy đến nay vẫn nguyên giá trị. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, Việt Nam đứng trước nhiều thời cơ nhưng cũng đối diện không ít thách thức như cạnh tranh kinh tế, an ninh mạng, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh… những thách thức ấy chỉ có thể vượt qua khi khối đại đoàn kết dân tộc được củng cố, khi mọi tầng lớp nhân dân cùng chung một ý chí.

Ý chí tự cường dân tộc không chỉ thể hiện ở việc bảo vệ chủ quyền, mà còn ở tinh thần tự chủ trong kinh tế, làm chủ khoa học công nghệ, không ngừng nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Đoàn kết và tự cường theo tinh thần Tuyên ngôn độc lập trở thành nguồn nội lực vô giá giúp Việt Nam vững vàng trong một thế giới đầy biến động.

Tuyên ngôn Độc lập không chỉ là một văn kiện lập quốc, mà còn là bản tuyên ngôn của niềm tin, của khát vọng và của ý chí Việt Nam. Những tư tưởng cốt lõi mà Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định không chỉ là lời nhắc nhở từ quá khứ, mà còn là mệnh lệnh của hiện tại và tương lai.

TS Lê Thị Thảo