ATIGA 2.0: Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN được nâng cấp và hướng tới tương lai

Hồi năm 2009, chống lại cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu tồi tệ nhất kể từ cuộc đại suy thoái, ASEAN đã ký Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA), tăng cường cam kết về một nền thương mại khu vực mở và hội nhập. Vào ngày 16/3/2022, trước đại dịch Covid-19 chưa từng có và các cuộc khủng hoảng địa chính trị gia tăng, các Bộ trưởng Kinh tế ASEAN đã khởi động chiến lược các cuộc đàm phán để nâng cấp ATIGA.

Tình thế gần đây tạo cơ hội cho ASEAN tăng cường hội nhập trong bối cảnh những thách thức toàn cầu mới. Điều này đảm bảo việc tăng cường ATIGA, hiệp định thương mại hàng đầu của ASEAN, sẽ đưa ASEAN vào vị thế kinh tế mạnh mẽ hơn để đáp ứng với những chuyển dịch cơ cấu toàn cầu sắp tới do chuyển đổi công nghệ và tuần hoàn mang lại và sẽ mang lại những lợi ích đáng kể, đồng thời tăng cường khả năng cạnh tranh và mức độ phù hợp của ASEAN trên toàn cầu về thương mại và đầu tư. ASEAN mong muốn đàm phán về một ATIGA được nâng cấp có lợi hơn và có tác động hơn so với các thỏa thuận khu vực hoặc ASEAN cộng hiện có.

ATIGA, một dấu ấn của sự hội nhập kinh tế của ASEAN

ATIGA phát triển từ các hiệp định thương mại trước đó của ASEAN. Cơ chế ưu đãi thuế quan có hiệu lực chung (CEPT), cơ chế chính để đạt được các mục tiêu của Khu vực mậu dịch tự do ASEAN được ký kết năm 1992, là tiền thân trực tiếp của ATIGA. Sau khi sửa đổi CEPT vào năm 1995 và 2003, ASEAN đã nhất trí về một thỏa thuận mới, trở thành ATIGA.

ATIGA được xây dựng dựa trên các mục tiêu của CEPT là thiết lập ASEAN như một thị trường và cơ sở sản xuất thống nhất, đặc trưng bởi sự lưu chuyển tự do của hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, lao động có kỹ năng và vốn. Hiệp định đã cung cấp các biện pháp thương mại toàn diện - chẳng hạn như tự do hóa thuế quan, quy tắc xuất xứ, các biện pháp phi thuế quan, tạo thuận lợi thương mại và thủ tục hải quan giúp dễ dàng di chuyển hàng hóa trong khu vực.

Thành công của ATIGA cho đến nay với kết quả quan trọng nhất của ATIGA là giảm thuế quan thương mại nội khối ASEAN xuống 0 đối với hầu hết các loại hàng hóa. Cho đến nay, 99% tất cả các dòng thuế đều có thuế suất bằng 0. Quan trọng hơn, ATIGA đã thiết lập một loạt các biện pháp để giúp các doanh nghiệp điều chỉnh các quy tắc thương mại. Ví dụ, Cơ chế một cửa ASEAN cho phép trao đổi điện tử liền mạch các chứng từ thương mại, chẳng hạn như Giấy chứng nhận xuất xứ và Tờ khai hải quan, cho tất cả 10 cơ quan hải quan của ASEAN.

Một ví dụ khác là Trung tâm thông tin thương mại ASEAN đóng vai trò như một nguồn thông tin thống nhất về thuế quan, quy định và thủ tục hành chính. Các biện pháp này đã góp phần thúc đẩy tăng trưởng thương mại ASEAN. Ví dụ, thương mại nội khối ASEAN tăng từ 502,9 tỷ USD năm 2010 lên 712,0 tỷ USD năm 2021, chiếm khoảng 21,3% tổng thương mại của khối. Thị phần của ASEAN trong thương mại thế giới tăng đều đặn từ khoảng 6,5% năm 2010 lên 7,5% vào năm 2021, nhanh hơn các khu vực khác và minh họa bản chất hướng ngoại của hội nhập ASEAN. Đồng thời, ASEAN vẫn là một trong những khu vực nhận đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) nhiều nhất, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc.

Bối cảnh toàn cầu đang thay đổi trong một thập kỷ kể từ khi ATIGA được triển khai lần đầu tiên vào năm 2010, những thay đổi về cơ cấu trong các mô hình thương mại toàn cầu và hội nhập khu vực. Thứ nhất, mạng lưới chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là ở châu Á, đang chuyển dịch, một phần được kích hoạt bởi căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Căng thẳng đã khiến nhiều công ty đa quốc gia, bao gồm cả các tập đoàn của Trung Quốc, phải đa dạng hóa chuỗi cung ứng của họ để không tập trung hoàn toàn ở Trung Quốc.

Hầu hết các công ty đang xem xét chiến lược Trung Quốc +1 trong chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi ASEAN là một địa điểm thay thế đáng kể cho Trung Quốc. Kết hợp với những cú sốc do thiên tai, đại dịch, sự gián đoạn chuỗi cung ứng và cuộc khủng hoảng quân sự đang diễn ra ở châu Âu, các chuỗi cung ứng toàn cầu đang dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết. Một ATIGA được nâng cấp cần phải đối phó với những thách thức này và củng cố ASEAN cho các doanh nghiệp toàn cầu.

Thứ hai, tiến bộ công nghệ nhanh chóng và mối quan tâm ngày càng tăng về biến đổi khí hậu đang thúc đẩy các mô hình thương mại mới và dẫn đến các loại hàng hóa và dịch vụ mới. Để đáp ứng những thách thức này, ASEAN tiếp tục thúc đẩy chương trình nghị sự kinh tế mang tính chuyển đổi của mình. Dựa trên các hoạt động kỹ thuật số hóa rộng lớn của mình, ASEAN, vào năm 2021, đã thông qua Lộ trình Bandar Seri Begawan về chuyển đổi kỹ thuật số, bao gồm kế hoạch cho một thỏa thuận khung nền kinh tế kỹ thuật số. Cùng năm này, ASEAN đã thông qua một khuôn khổ nền kinh tế tuần hoàn.

Năm nay, ASEAN sẽ tiếp tục theo đuổi chương trình nghị sự về môi trường thông qua một kế hoạch chiến lược về trung tính carbon. Một loại trung tâm thương mại mới nổi khác về các giải pháp khí hậu - không chỉ tập trung vào thuế carbon xuyên biên giới, tín dụng carbon và bù đắp - mà còn cần các hiệp định FTA để phù hợp với tính tuần hoàn, mà ATIGA được nâng cấp hy vọng sẽ bao trùm và chuẩn bị cho khu vực.

Thứ ba, ASEAN đã mở rộng quy mô và phạm vi hội nhập bao gồm cả Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đặc biệt là khi Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) có hiệu lực vào đầu năm nay. RCEP gắn kết ASEAN với Australia, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và New Zealand, đồng thời đưa ra các lĩnh vực hợp tác kinh tế mới, bao gồm thương mại điện tử, cạnh tranh, sở hữu trí tuệ, doanh nghiệp vừa và nhỏ và mua sắm chính phủ. Thành công trong việc đàm phán RCEP đã thúc đẩy ASEAN xem xét và nâng cấp ATIGA và một số Hiệp định ASEAN +1 để đảm bảo các hiệp định tiếp tục phù hợp với các doanh nghiệp và các bên liên quan khác trong khu vực.

ATIGA được nâng cấp và hướng tới tương lai

Việc nâng cấp ATIGA thực sự là kịp thời. ATIGA được nâng cấp sẽ đơn giản hóa hơn nữa các quy tắc xuất xứ hàng hóa, mở rộng việc áp dụng các công nghệ thương mại và chứng từ không cần giấy tờ, đồng thời hài hòa hóa các quy định và tiêu chuẩn kỹ thuật. Nó cũng sẽ tạo thuận lợi cho thương mại cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa, giải quyết các mối quan tâm về tính bền vững và tuần hoàn, cũng như thúc đẩy thương mại kỹ thuật số.

Một ATIGA được nâng cấp và hướng tới tương lai sẽ có những tác động đáng kể đến các doanh nghiệp và các bên liên quan khác. Nó sẽ nâng cao vị thế của ASEAN trong chuỗi cung ứng toàn cầu, giảm chi phí thương mại, giảm các rào cản pháp lý, giải quyết các nút thắt hậu cần và đưa ASEAN vào con đường tăng trưởng kinh tế bền vững và bao trùm hơn. Do đó, các doanh nghiệp có thể tận dụng vị thế của ASEAN như một thị trường chung và cơ sở sản xuất khu vực để nâng cao khả năng cạnh tranh chung của khu vực.

Duy Hưng