Bài 1: Phát triển con người

Giáo viên Trường tiểu học Tân Khai, xã Tân Lập, huyện Tân Biên trong giờ dạy. Ảnh: Phương Thúy

Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV đang diễn ra, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ là một trong những nội dung quan trọng, được đại biểu Quốc hội đặc biệt quan tâm. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã đánh giá toàn diện đồng thời đưa ra phương hướng phát triển đối với hai lĩnh vực đặc biệt quan trọng này.

Văn kiện Đại hội XIII thể hiện nhiều điểm rất mới về giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, thể hiện sự chuyển mình mạnh mẽ, cũng không quá lời khi đánh giá, đây là cuộc cách mạng về quan niệm, tư duy mới trong giáo dục.

Đường lối trên lĩnh vực giáo dục và đào tạo đã có sự thay đổi cơ bản từ “đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo; phát triển nguồn nhân lực” (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2016) thành “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, phát triển con người” (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2021).

Việc sửa đổi trước hết giúp chúng ta nhận rõ phải đổi mới căn bản, đổi mới toàn diện cả đối với giáo dục và đối với đào tạo. Đối với nguồn nhân lực, không chỉ phát triển, còn phải nâng cao chất lượng. Đây không còn là một nội dung riêng rẽ, tương đối độc lập so với đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo như trước đây. Điều này gắn liền với phát triển con người, gắn liền với đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Nội dung "phát triển con người" là một yêu cầu mới được đặt ra cụ thể trong Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng.

Trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2030, vấn đề này được đề cập ở phần phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp phát triển kinh tế - xã hội: “Phát triển nguồn nhân lực, giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhân lực chất lượng cao của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế” (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2021).

Trong phần phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2016-2020 mới chỉ xác định phương hướng “nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và tăng cường tiềm lực khoa học, công nghệ” (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2016). Như vậy, giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhân lực chất lượng cao của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế chính là nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong giai đoạn hiện nay.

Mục tiêu của nền giáo dục nước nhà cũng có sự thay đổi từ "phấn đấu đến năm 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2016)" thành "phấn đấu đưa nước ta trở thành một quốc gia mạnh về giáo dục và đào tạo ở khu vực, bắt kịp với trình độ tiên tiến của thế giới, tham gia vào thị trường đào tạo nhân lực quốc tế”.

Văn kiện Đại hội lần thứ XII đã khẳng định "phấn đấu đến năm 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực", nhưng đến Đại hội XIII, Đảng đề ra mục tiêu: "Phấn đấu đưa nước ta trở thành một quốc gia mạnh về giáo dục và đào tạo ở khu vực, bắt kịp với trình độ tiên tiến của thế giới, tham gia vào thị trường đào tạo nhân lực quốc tế".

Như vậy, mục tiêu đề ra của nền giáo dục nước nhà cụ thể, rõ ràng hơn, quyết tâm hơn, xác định rõ chúng ta trở thành quốc gia "mạnh về giáo dục và đào tạo ở khu vực", "bắt kịp với trình độ tiên tiến của thế giới". Tuy không nêu mốc thời gian cụ thể, nhưng mục tiêu đặt ra trong kỳ Đại hội lần này khẳng định quyết tâm của toàn Đảng, toàn dân thực hiện mục tiêu ngay từ năm 2026.

Vị trí, vai trò của giáo dục và đào tạo, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã có sự thay đổi căn bản từ "giáo dục là quốc sách hàng đầu (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2016) thành "giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển đất nước”.

Đại hội XIII của Đảng khẳng định “xây dựng đồng bộ thể chế, chính sách để thực hiện có hiệu quả chủ trương giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt để phát triển đất nước”. Văn kiện Đại hội XII chỉ đề cập phương hướng chung “giáo dục là quốc sách hàng đầu”. Văn kiện Đại hội XIII yêu cầu xác định rõ mục tiêu của giáo dục và đào tạo trong giai đoạn tới, nhằm xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, có sức khỏe, năng lực, trình độ, có ý thức, trách nhiệm cao đối với bản thân, gia đình, xã hội và Tổ quốc.

“Chú trọng hơn giáo dục đạo đức, nhân cách, năng lực sáng tạo và các giá trị cốt lõi, nhất là giáo dục tinh thần yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội cho các tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ”. Gắn giáo dục tri thức, đạo đức, thẩm mỹ, kỹ năng sống với giáo dục thể chất, nâng cao tầm vóc con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Mối quan hệ giữa giáo dục, đào tạo với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và hội nhập quốc tế, văn kiện Đại hội lần này nhấn mạnh, giáo dục và đào tạo thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế.

Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng khẳng định "tiếp tục đổi mới đồng bộ mục tiêu, nội dung, chương trình, phương thức, phương pháp giáo dục và đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế, phát triển con người toàn diện, đáp ứng những yêu cầu mới của phát triển kinh tế - xã hội, khoa học và công nghệ, thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư”.

Trong văn kiện kỳ Đại hội trước, Đảng chỉ khẳng định "phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, với tiến bộ khoa học - công nghệ, yêu cầu phát triển nguồn nhân lực và thị trường lao động". Rõ ràng, giáo dục và đào tạo như thế nào trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay chưa được làm rõ. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã chỉ rõ điều này.

Chính vì giáo dục và đào tạo thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế nên phải "đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao... Phát triển đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành; chú trọng đội ngũ nhân lực kỹ thuật, nhân lực số, nhân lực quản trị công nghệ, nhân lực quản lý, quản trị doanh nghiệp; nhân lực quản lý xã hội và tổ chức cuộc sống, chăm sóc con người (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2021, tr.213)".

Mặt khác, văn kiện Đại hội XIII nhấn mạnh đổi mới chế độ tuyển dụng, sử dụng, trọng dụng nhân tài trong quản lý, quản trị nhà nước, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đặc biệt, chú ý phát hiện, bồi dưỡng, đãi ngộ, thu hút nhân tài cho phát triển kinh tế - xã hội.

Đồng thời, đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp theo hướng mở, linh hoạt; bảo đảm thống nhất với chủ trương đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Tập trung nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, chuyển dịch nhanh cơ cấu lao động, nhất là ở nông thôn; giảm tỷ lệ lao động khu vực phi chính thức. Hình thành đội ngũ lao động lành nghề, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo và sử dụng lao động.

Đại hội XIII xác định rõ hơn mục tiêu đào tạo con người cũng như đa dạng hóa các hình thức học tập. Văn kiện Đại hội XII khẳng định "chuyển mạnh quá trình giáo dục chủ yếu từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2016, tr.115). Tuy nhiên, văn kiện chưa làm rõ được nội hàm phẩm chất, năng lực của người học.

Văn kiện Đại hội XIII xác định rõ “chú trọng hơn giáo dục đạo đức, nhân cách, năng lực sáng tạo và các giá trị cốt lõi, nhất là giáo dục tinh thần yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội cho các tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc tốt đẹp của người Việt Nam; khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2021)”.

Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021-2030 cũng khẳng định "đào tạo con người theo hướng có đạo đức, kỷ luật, kỷ cương, ý thức trách nhiệm công dân, xã hội; có kỹ năng sống, kỹ năng làm việc, ngoại ngữ, công nghệ thông tin, công nghệ số, tư duy sáng tạo và hội nhập quốc tế. Có thể thấy, mục tiêu đào tạo con người phát triển toàn diện năng lực, phẩm chất đã được cụ thể hóa trong văn kiện Đại hội lần này.

Việt Đông

(còn tiếp)