Bài 1: Văn hóa Đảng - dòng chủ lưu và phát triển trong dòng chảy văn hóa dân tộc
Dưới ngọn cờ tư tưởng Hồ Chí Minh - Phát triển văn hóa của đảng viên trong kỷ nguyên mới:
Bài 1: Văn hóa Đảng - dòng chủ lưu và phát triển trong dòng chảy văn hóa dân tộc
TS. Nhị Lê - Nguyên Phó Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản
Lời Tòa soạn: Trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới, việc xây dựng và phát triển văn hóa đảng viên không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là nền tảng cho sự bền vững của Đảng và dân tộc. Báo Đại biểu Nhân dân trân trọng giới thiệu loạt bài của TS. Nhị Lê, Nguyên Phó Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản với chủ đề “Dưới ngọn cờ tư tưởng Hồ Chí Minh – Phát triển văn hóa của đảng viên trong kỷ nguyên mới”.
Toàn cảnh Hội nghị Trung ương 10 khóa XIII
Một thế kỷ nay, lịch sử thế giới càng chứng minh, không một quốc gia, dân tộc nào thịnh vượng và hùng mạnh từ xưa tới nay không là một quốc gia văn hóa rực rỡ, không là một dân tộc văn hóa vẻ vang. Văn hóa đã và đang trở thành tiếng gọi phát triển của tương lai nhân loại thế kỷ XXI.
Đảng phải là lực lượng văn hóa, trở thành biểu tượng văn hóa dân tộc
Việt Nam không nằm ngoài tính quy luật ấy, khi cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 bùng nổ và thế giới phát triển một cách đa dạng, đầy bản sắc với gia tốc chưa từng thấy trong ba thập kỷ qua, nhu cầu ấy càng tất yếu và mạnh mẽ. Bước vào kỷ nguyên mới, để phát triển một cách toàn diện, đồng bộ, mạnh mẽ, bền vững và nhân văn, không thể không đặt quốc gia trên nền tảng kinh tế, chính trị, ngoại giao… trên nền tảng văn hóa, xuyên thấm trong văn hóa và được dẫn dắt bằng chính văn hóa một cách toàn vẹn.
Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và Lãnh đạo Đảng, Nhà nước tham dự Chương trình nghệ thuật đặc biệt mừng Đảng, mừng Xuân, mừng đất nước đổi mới với chủ đề "95 năm - Ánh sáng soi đường" tối 3.2.2025
Và, để tiếp tục xứng đáng và trường tồn cùng dân tộc, với tư cách “con nòi của giai cấp lao động”, một cách tất yếu “Đảng ta phải thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, là người đầy tớ thật trung thành của Nhân dân” (1), càng phải tỏ rõ và xứng đáng “là đạo đức, là văn minh”, “là thống nhất, độc lập, là hòa bình ấm no” (2).
Đảng phải là lực lượng văn hóa và trở thành biểu tượng văn hóa dân tộc. Đó chính là văn hóa Đảng - văn hóa của đội tiên phong chính trị lãnh đạo, cầm quyền, dẫn dắt dân tộc Việt Nam vươn tới phồn vinh - càng là một trong những phương diện đột phá mang tầm chiến lược thấm đẫm không chỉ trong đổi mới và phát triển đất nước về chính trị hay kinh tế, an ninh hay đối ngoại mà còn xuyên thấm và tỏa sáng trong toàn bộ đời sống đất nước hội nhập, nâng cao vị thế, sức mạnh dân tộc Việt Nam trường quốc tế. Nó mang sứ mệnh dẫn dắt, bồi tụ, hợp thành và phát triển toàn vẹn và bền vững văn hóa Việt Nam - linh hồn và tư chất dân tộc - tiếp tục tỏa sáng vị thế, sức mạnh và uy tín dân tộc độc lập và bản sắc Việt Nam trải suốt mấy nghìn năm nay trong sự thống nhất của văn hóa nhân loại trong thời đại mới!
Chỉ khi nào Đảng đặt quốc gia - dân tộc và Nhân dân trong tim mình và hành động sinh tử vì Việt Nam thì đất nước và nhân dân sẽ đặt Đảng với tư cách là “con nòi” trong lòng dân tộc và sống chết vô điều kiện vì Đảng gần 95 năm nay. Còn Nhân dân thì còn Đảng!
Trong dòng chảy văn hóa dân tộc, nếu Đảng thất bại về văn hóa, sẽ phụ lòng Nhân dân, sẽ thất bại và không thể tồn tại.
Đó là đạo lý Việt Nam trong yêu cầu lịch sử và pháp lý Việt Nam: Đảng Cộng sản Việt Nam - Đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của Nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, Nhân dân lao động và của cả dân tộc, lấy chủ nghĩa Mác - Lenin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội; gắn bó mật thiết với Nhân dân, phục vụ Nhân dân, chịu sự giám sát của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân về những quyết định của mình; các tổ chức của Đảng và đảng viên hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật.
Theo đó, cũng một cách tự nhiên, mỗi đảng viên của Đảng không thể không xứng đáng trước hết và sau cùng là một nhân cách văn hóa làm hạt nhân xây nên văn hóa Đảng - nhân cốt của văn hóa phát triển Việt Nam. Đó chính là một nhân tố căn bản của triết lý phát triển Việt Nam mang tầm văn hóa trong kỷ nguyên mới, dưới ngọn cờ tư tưởng Hồ Chí Minh, bắt đầu từ nhân tố căn bản của Đảng, từ mỗi đảng viên trong tư cách là một nhân cách văn hóa trong sự phát triển của văn hóa Đảng.
Vị thế, vai trò và hệ giá trị của văn hóa Đảng
Nếu “vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa”(3), thì văn hóa Đảng trở thành dòng chủ lưu và phát triển trong dòng chảy văn hóa dân tộc ngót một trăm năm nay.
Nếu “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc”(4), “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”(5), thì văn hóa Đảng là hiện thân của trí tuệ, danh dự và lương tâm của Đảng ta suốt gần 95 năm qua, dẫn dắt toàn vẹn các mối quan hệ lớn trong nước tạo nên sự phát triển cân đối, hài hòa, đồng bộ giữa các lĩnh vực quan trọng của đời sống của dân tộc, là “tấm căn cước” của nước ta với các nước khác trong hội nhập và phát triển đa dạng nhưng thống nhất mang tầm vóc toàn cầu.
Một tiết mục tại Chương trình nghệ thuật đặc biệt mừng Đảng, mừng Xuân, mừng đất nước đổi mới với chủ đề "95 năm - Ánh sáng soi đường" do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì, phối hợp với UBND TP. Hà Nội và các đơn vị liên quan tổ chức tối 3.2.2025.
Nếu “văn hóa còn thì dân tộc còn”(6) thì dưới góc độ chính trị, văn hóa Đảng là nhân tố cơ bản - rường cột của văn hóa của hệ thống chính trị Việt Nam hiện đại, có ý nghĩa quyết định mọi thành công sự nghiệp lãnh đạo, cầm quyền của Đảng thật sự thấm đẫm đạo đức và văn minh, mang tầm vóc quốc tế, hòa quyện trong dòng chảy của văn hóa nhân loại thời đại ngày nay.
Nếu văn hóa là nền tảng tinh thần của sự phát triển xã hội, dưới ngọn cờ của Đảng thì văn hóa Đảng chính là nền tảng vững bền của Đảng, hội tụ và kết tinh năng lực và phẩm chất lãnh đạo sự nghiệp cách mạng, luôn xứng đáng là đội tiên phong của giai cấp và của dân tộc, là hiện thân của trí tuệ, danh dự và lương tâm của dân tộc, của thời đại. Và, đất nước và lịch sử trao sứ mệnh cho Đảng nhất định phải hoàn thành trọng trách "làm thế nào cho văn hóa vào sâu trong tâm lý của quốc dân, nghĩa là văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, phù hoa, xa xỉ… Văn hóa phải làm thế nào cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập, tự do. Đồng thời, văn hóa phải làm thế nào cho quốc dân có tinh thần vì nước quên mình, vì lợi ích chung mà quên lợi ích riêng mình"(7). Đó là phẩm giá văn hóa Việt Nam, dưới ngọn cờ của Đảng.
Có thể nói, hệ giá trị của văn hóa Đảng gồm những tố chất chính yếu.
Thứ nhất, nếu chính trị, xét cho cùng là văn hóa thì đường lối chính trị hàm chứa và trước hết sự kết tinh tinh hoa nhất bản chất, mục tiêu lý tưởng của Đảng, trên nền móng lý luận Mác - Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh và trí tuệ của Đảng. Đó là những hạt nhân của văn hóa Đảng.
Mục tiêu của Đảng là xây dựng thành công một nước Việt Nam giàu mạnh, một xã hội Việt Nam dân chủ, công bằng, văn minh; Nhân dân ấm no, tự do, hạnh phúc. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Chủ nghĩa Mác - Lenin là lực lượng tư tưởng hùng mạnh, hiện thân của trí tuệ, danh dự và lương tâm. Trên cơ sở nền tảng tư tưởng đó, bằng trí tuệ và tư duy lý luận của mình, Đảng hoạch định đường lối, chính sách và tổ chức lực lượng thực hiện các quyết sách, đáp ứng nhu cầu của cả dân tộc, phù hợp với xu thế thời đại, đó là: “Độc lập - thống nhất - dân chủ - phú cường”(8). Chủ nghĩa Mác - Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh là linh hồn của văn hóa Đảng. Và, “Mục đích của người cách mạng là để làm đầy tớ cho Nhân dân, một người đầy tớ xứng đáng, trong sạch, trung thành chứ không phải là mục đích thăng quan phát tài”(9). Và, đạo đức của người đảng viên ở đây là dũng cảm và trí tuệ đi tiền phong trên mặt trận này, góp phần hiện thực hóa, bảo vệ và phát triển nền tảng tư tưởng của Đảng. Đó là đạo đức chính trị - thước đo sự trưởng thành của văn hóa chính trị.
Mặt khác, văn hóa Đảng hàm chứa và thể hiện đạo đức cách mạng. “Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang”(10). Vì, “Không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân”(11).
“Đạo đức cách mạng là tuyệt đối trung thành với Đảng, với Nhân dân” (12), phải biết “đặt lợi ích của Đảng lên trên hết”(13). “Đạo đức cách mạng là hòa mình với quần chúng thành một khối, tin quần chúng, hiểu quần chúng, lắng nghe ý kiến của quần chúng”(14). Nói cách khác, đạo đức cách mạng cao nhất của văn hóa Đảng và mỗi đảng viên là một nhân cách văn hóa. Phải chí công vô tư, phải trung thành, thật thà, hăng hái; phải trọng lợi ích của cách mạng thống nhất với lợi ích của dân tộc và của Nhân dân hơn tính mệnh và lợi ích của mình; phải biết tận hiến của mình cho Đảng, cho Tổ quốc và dân tộc. “Bất kỳ lúc nào, bất kỳ việc gì, người cán bộ, đảng viên đều phải tính đến lợi ích chung, phải đặt lợi ích của Đảng, của dân tộc, của Tổ quốc lên trên hết, trước hết. Đồng thời, phải quét sạch chủ nghĩa cá nhân, bởi chủ nghĩa cá nhân “như cỏ dại, sinh sôi, nảy nở rất dễ”(15), bởi nó “là một kẻ địch hung ác của chủ nghĩa xã hội. Người cách mạng phải tiêu diệt nó”(16). Và, “vô luận trong hoàn cảnh nào, cũng phải quyết tâm đấu tranh, chống mọi kẻ địch, luôn luôn cảnh giác, sẵn sàng chiến đấu, quyết không chịu khuất phục, không chịu cúi đầu”(16).
Đó là biểu tượng văn hóa đạo đức cao nhất của Đảng mà mỗi đảng viên thực hành tự giác, góp phần quan trọng làm cho “Văn hóa Đảng” thực sự là hạt nhân trong dòng chảy văn hóa dân tộc; làm cho văn hóa dân tộc thực sự là nền tảng vững bền của văn hóa Đảng... và, văn hóa Đảng tỏa sáng.
Hiện thực hóa tư tưởng của Người, từ yêu cầu của công cuộc đổi mới và thực tiễn lãnh đạo, cầm quyền của Đảng, trong các quy định của Đảng về đạo đức của đảng viên, ngày 9.5.2024, Bộ Chính trị khóa XIII ban hành Quy định số 144 về “Chuẩn mực đạo đức cách mạng của đảng viên trong giai đoạn mới” gồm 5 nhân tố rường cột làm nên hệ giá trị đạo đức đảng viên với tư cách là một nhân tố căn bản của nhân cách văn hóa.
Đồng thời, văn hóa Đảng thể hiện trong toàn bộ hoạt động của Đảng, thể hiện tập trung trong sinh hoạt Đảng, phong cách lãnh đạo, tinh thần kỷ luật, ý thức tự giác của mỗi cán bộ, đảng viên. Đảng là tổ chức lãnh đạo, chiến đấu, tập trung và đoàn kết sức mạnh, quyết không phải là câu lạc bộ bàn suông, tranh luận không hồi kết. Toàn bộ văn hóa đảng phải là sự nhận thức thống nhất và hành động tập trung bằng chế độ tập trung dân chủ, với nguyên tắc tự phê bình và phê bình nhằm bảo đảm sự đoàn kết thống nhất. Vì, “Đoàn kết là sức mạnh của chúng ta. Đoàn kết là thắng lợi của chúng ta”(17); “Đoàn kết là sức mạnh, là then chốt của thành công”(18). Đây “là một truyền thống cực kỳ quý báu của Đảng và của dân ta. Các đồng chí từ Trung ương đến các chi bộ cần phải giữ gìn sự đoàn kết nhất trí của Đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình”(19) .
Do đó, hơn lúc nào hết, hiện nay, càng đòi hỏi mọi đảng viên hành động không chỉ giữ vững nguyên tắc sinh hoạt đảng mà còn đối xử với nhau thật sự có nghĩa, có tình; tự giác giữ nghiêm và bảo vệ kỷ luật của Đảng thống nhất với pháp luật của Nhà nước một cách dân chủ. Đảng là một tổ chức lãnh đạo, càng đòi hỏi mọi quyết sách phải tập trung, hành động phải thống nhất, trên cơ sở dân chủ và đoàn kết, xứng đáng là hạt nhân để lãnh đạo và thực hiện dân chủ ngoài xã hội.
Vì, có dân chủ thật sự trong Đảng mới có thể xây dựng và phát triển dân chủ ngoài xã hội. Để thực hành đoàn kết, thống nhất, phải “thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng. Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau”(20). Và, khi “Toàn Đảng, toàn dân đồng sức đồng lòng thì khó khăn gì cũng nhất định khắc phục được”(21). Đó là chân lý.
Đó chính là con đường chính đại, là phương thức văn hóa xây dựng và phát triển cơ sở xã hội - chính trị của Đảng, tôn vinh sức mạnh của “con nòi” của Nhân dân, mà mỗi đảng viên dù giữ chức vụ hay không, đều chăm lo phát triển giá trị trung tâm là đạo đức, làm cho cái thiện, cái tốt nảy nở; cái ác, cái xấu, sự cô độc, hẹp hòi, tư túng ngày càng tàn lụi ngay từ trong tổ chức đảng, làm cho xã hội ngày càng phát triển lành mạnh và hạnh phúc. Đó là văn hóa tổ chức, văn hóa hành động của đội tiền phong lãnh đạo.
Cuối cùng, văn hóa Đảng khẳng định tỏa sáng bản chất quốc tế của Đảng thật sự bản sắc, đậm chất nhân văn rất mực yêu thương, quý trọng con người cũng là một phẩm chất quan trọng trong đạo đức cách mạng. Đây là đức tính nền tảng để hình thành, nung nấu ý chí quyết tâm làm cách mạng nhằm giải phóng dân tộc, giai cấp, giải phóng con người; sẵn sàng làm điều thiện dù màu da, tiếng nói, chủng tộc, tôn giáo khác nhau vẫn có thể thực hành chữ “bác ái”, vẫn coi nhau như anh em một nhà trong một “thế giới đại đồng”. Đó là đỉnh cao của văn hóa nhân loại. Và, chỉ có như thế, Đảng mới thật sự xứng đáng là danh dự và lương tâm của dân tộc, của thời đại.
Nói khái lược, dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh, văn hóa Đảng là hệ giá trị vật chất và tinh thần hiện thân trong sự ra đời, mục đích, phương pháp tổ chức, phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng, thể hiện bản chất và sức sống của Đảng; là hiện thân mối quan hệ máu thịt giữa Đảng với nhân dân, mối bang giao giữa Đảng với các đảng chính trị và các nền chính trị thế giới thống nhất trong đa dạng bản sắc, tạo nên sức mạnh cho Đảng và cách mạng, cho dân tộc và đất nước trong thời đại mới, tất cả kết tinh và thể hiện bằng giá trị và hành động văn hóa bền vững, nhân văn trước hết và sau cùng ở mỗi đảng viên của Đảng.
(1) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2011, t.15, tr.524,
(2) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, t.12, tr. 403.
(3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.3, tr. 458.
(4) Văn hóa là hồn cốt dân tộc, văn hóa còn thì dân tộc còn, Báo Lao động, số ra ngày 24.11.2021
(5) Hồ Chí Minh: Về văn hóa, Bảo tàng Hồ Chí Minh, Hà Nội, 1997, 11,
(6) Nguyễn Phú Trọng: Văn hóa là hồn cốt dân tộc, văn hóa còn thì dân tộc còn, Báo Lao động, số ra ngày 24.11.2021.
(7) Hồ Chí Minh: Về văn hóa, Sđd, 1997, tr.320.
(8) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 15, tr. 611.
(9) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 8, tr. 2
(10) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 11, tr. 601
(11) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 292
(12) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 11, tr. 606,
(13) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 11, tr. 607,
(14) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 11, tr. 609,
(15) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 12, tr. 222
(16) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 11, tr. 611
(16) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 11, tr. 604.
(17) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 14, tr. 18.
(18) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 14, tr. 186
(19) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.15, tr. 617.
(20) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 15, tr. 622-623.
(21) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 13, tr. 376.
