Bài 2: Kiểm soát quy hoạch, phát huy vai trò của chính quyền địa phương

Người dân xã Mai Sơn, tỉnh Sơn La thu hoạch dâu tây. (Ảnh ĐĂNG KHOA)

Công tác quy hoạch được xem như chiếc “la bàn chiến lược” giúp các địa phương chủ động phân vùng cây trồng, chuyển đổi cơ cấu sản xuất một cách khoa học.

"Ghì" quy hoạch, thống nhất quy trình canh tác

Diện tích cây sầu riêng ở nước ta hiện vào khoảng 180 nghìn ha. Trong khi theo đề án phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025 và 2030 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), định hướng diện tích cây sầu riêng đến năm 2030 chỉ từ 65 đến 75 nghìn ha. Đối với cây cà-phê và hồ tiêu, định hướng quy hoạch đến năm 2030 lần lượt là 640 đến 660 nghìn ha và 80 đến 100 nghìn ha nhưng diện tích cây cà-phê hiện đã là hơn 730 nghìn ha, cây hồ tiêu khoảng 110 nghìn ha, vượt xa quy hoạch…

Viện trưởng Viện Cây ăn quả miền nam Võ Hữu Thoại cho biết, định hướng quy hoạch cây trồng nhất là cây ăn quả mới dừng ở việc khuyến cáo, chưa có tính chất pháp lý ràng buộc, thiếu chế tài xử lý dẫn đến việc phá vỡ quy hoạch của nhiều loại cây. Bên cạnh đó, công tác quy hoạch hiện nay chủ yếu dựa theo điều kiện tự nhiên về khí hậu, thổ nhưỡng, nguồn nước… chưa dựa theo nghiên cứu đầy đủ về cung-cầu thị trường đối với từng loại nông sản trong thời gian ngắn hạn, trung hạn và dài hạn. Trên thực tế, khi giá một loại nông sản nào đó tăng cao, nhiều nhà nông sẽ ồ ạt chuyển hướng sang canh tác loại cây trồng đó, dẫn đến việc bùng nổ diện tích, phá vỡ quy hoạch. Cây sầu riêng là một minh chứng điển hình.

Việc sản xuất ồ ạt thiếu kiểm soát, phá vỡ quy hoạch, khiến chất lượng nông sản không đồng đều, khó truy xuất nguồn gốc và không đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe về an toàn thực phẩm. Do vậy, ngành chức năng cần nghiên cứu và dự báo nhu cầu thị trường một cách chính xác hơn để từ đó xác định quy mô diện tích của từng loại cây trồng. Đồng thời, rà soát, kiểm soát chặt chẽ diện tích trồng mới, không để xảy ra tình trạng tăng nóng về quy mô, phá vỡ cân đối cơ cấu cây trồng, cân đối cung-cầu.

Phó Viện trưởng phụ trách Viện Khoa học kỹ thuật Nông-Lâm nghiệp Tây Nguyên Phan Việt Hà cho biết, đối với vấn đề xây dựng quy trình canh tác cây trồng, hiện nay, hầu hết các loại cây trồng chủ lực đã có quy trình canh tác. Tuy nhiên, nhìn chung chỉ có cây hồ tiêu, cà-phê có quy trình canh tác bài bản, phần lớn các loại cây còn lại vẫn là những hướng dẫn chung chung, khó có thể áp dụng để tạo ra hàng loạt sản phẩm đồng đều, chất lượng cao. Do vậy, cơ quan chức năng cần sớm xây dựng quy trình canh tác thật sự cụ thể, chuyên sâu, chi tiết cho từng vùng trồng sinh thái khác nhau.

Phát huy vai trò của "nhạc trưởng"

Thực hiện chủ trương của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Sơn La về phát triển cây ăn quả, sau hơn 10 năm, ngành nông nghiệp tỉnh có bước phát triển đột phá, giúp địa phương trở thành tỉnh có diện tích sản xuất cây ăn quả đứng thứ hai cả nước và lớn nhất miền bắc. Sơn La đã trở thành hiện tượng, hình mẫu về phát triển nông nghiệp. Tổng diện tích cây ăn quả của địa phương hiện khoảng 85.050 ha, sản lượng ước đạt 510.000 tấn. Giá trị sản xuất cây ăn quả cho thu nhập ổn định, trung bình đạt 150-300 triệu đồng/ha/năm, một số mô hình tiêu biểu đạt 400-500 triệu đồng/ha/năm. Toàn tỉnh hiện có 560 cơ sở, nhà máy chế biến nông sản. Ngoài ra, Sơn La còn có gần 3.000 cơ sở sấy long nhãn, nông sản và 40 kho lạnh…

Thành công này không phải do may mắn mà là kết quả của sự kết hợp giữa lợi thế tự nhiên với tầm nhìn chiến lược, đòi hỏi hành động quyết đoán và đồng bộ từ các cấp chính quyền đến người dân.

Theo Phó Bí thư Tỉnh ủy Lò Minh Hùng, việc ban hành chủ trương, cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển cây ăn quả của Sơn La phù hợp tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, được nhân dân đồng tình, ủng hộ, từ đó tạo nên khí thế mạnh mẽ trong việc phát triển sản xuất.

Tỉnh đã lựa chọn, xác định chính xác các loại cây ăn quả phù hợp đất đai và tiểu vùng khí hậu của địa phương. Đồng thời, sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước giúp phát triển ghép lai tạo các loại giống cây ăn quả có chất lượng, góp phần làm tăng mạnh năng suất, chất lượng sản phẩm. Yếu tố quyết định thành công của Sơn La đến từ sự đồng thuận và tập trung cao độ. Cấp ủy, chính quyền và các đơn vị liên quan đã cùng vào cuộc, vận động người dân thay đổi tập quán canh tác cũ. Từ đó, thành công chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo tín hiệu và nhu cầu của thị trường.

Một nền nông nghiệp phát triển bền vững ngoài sự ưu đãi của thiên nhiên cần phải có sự dẫn dắt, định hướng đúng đắn. Vai trò của chính quyền cơ sở không chỉ dừng lại ở quản lý hành chính mà phải trở thành một yếu tố quyết định sự thành bại trong các chiến lược phát triển nông nghiệp ở địa phương. Sự giám sát chặt chẽ và hỗ trợ kịp thời của chính quyền có thể tạo nên những bước đột phá mạnh mẽ, và ngược lại, sự lỏng lẻo, thiếu định hướng, thiếu quyết liệt sẽ khiến nông nghiệp tại địa phương đó ở trong vòng luẩn quẩn, bấp bênh.

Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Huỳnh Tấn Đạt cho biết, sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền cơ sở và các bên liên quan có vai trò hết sức quan trọng, mang tính quyết định đến sự thành công của phát triển nông nghiệp tại địa phương. Để lĩnh vực trồng trọt tại địa phương có sự bứt phá, chính quyền cơ sở phải là “nhạc trưởng” dẫn dắt và điều phối các hoạt động phát triển nông nghiệp tại địa phương, cụ thể hóa các chủ trương, chính sách của cấp trên thành các kế hoạch, đề án phát triển nông nghiệp phù hợp điều kiện thực tế của địa phương (thổ nhưỡng, khí hậu, lao động, thị trường).

Sự phát triển nông nghiệp ở địa phương chỉ có thể thành công khi có sự chỉ đạo, định hướng đúng đắn của chính quyền cơ sở và sự chung tay, góp sức một cách đồng bộ, nhịp nhàng của tất cả các bên. Mối liên kết chặt chẽ này tạo ra một sức mạnh tổng hợp, giúp nông nghiệp địa phương vượt qua thách thức, nắm bắt cơ hội và phát triển một cách bền vững…

HUỆ MINH