Bài 4: Đổi mới tư duy, kiến tạo không gian phát triển

Tháo gỡ điểm nghẽn về thể chế, chính sách

Năm 2025 là năm cuối nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng; T.Ư, Chính phủ đang đặt quyết tâm đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 8%; đẩy mạnh cuộc cách mạng sắp xếp, tinh gọn bộ máy; triển khai Nghị quyết 57/NQ-TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Năm 2025 cũng là năm có nhiều ngày lễ lớn, các sự kiện trọng đại của đất nước và là năm tiến hành Đại hội Đảng các cấp, tiến tới Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV với Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Trong bối cảnh đó, theo các chuyên gia, cần phải có sự đột phá, kiến tạo không gian phát triển văn hóa đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới.

PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương - Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam cho rằng, để văn hóa thực sự vươn mình, không chỉ cần sự phát triển tự thân của văn hóa mà còn cần một nền tảng thể chế vững vàng, những chính sách đột phá và sự chung tay từ mọi thành phần xã hội. Từ đó, văn hóa Việt Nam không chỉ duy trì giá trị cốt lõi mà còn được tiếp thêm sức sống mới, sẵn sàng đón nhận những đổi thay và khẳng định vị thế quốc gia trong cộng đồng toàn cầu.

Những năm qua, thể chế, chính sách văn hóa đã được quan tâm với việc ban hành nhiều văn bản pháp luật của Quốc hội, Chính phủ, Bộ VHTT&DL, tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề cần khắc phục. Trước hết là sự chồng chéo và mâu thuẫn trong nhiều văn bản luật ở cả T.Ư và địa phương về nguồn nhân lực, tài chính, đất đai, tài sản, nhà cửa, tổ chức... Thêm vào đó, nhiều văn bản pháp luật về văn hóa vẫn thiên về hướng quản lý nhiều hơn là thúc đẩy sự phát triển của văn hóa vốn đòi hỏi một tư duy về thoáng và cởi mở hơn.

Chương trình nghệ thuật giao lưu trình diễn di sản văn hóa phi vật thể “Linh Lang - Khí thiêng hội tụ - Long Biên tỏa sáng”. Ảnh: Phạm Hùng

“Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách phải bắt đầu từ tư duy mở, sẵn sàng đón nhận những ý tưởng đổi mới, khuyến khích sự sáng tạo và bảo vệ quyền lợi của người làm văn hóa. Để làm được điều này, các thể chế, chính sách văn hóa cần được xây dựng với tầm nhìn xa, không chỉ đáp ứng nhu cầu hiện tại mà còn phải tiên đoán được xu hướng tương lai, giúp văn hóa có thể linh hoạt thích nghi với những thay đổi của thời đại, góp phần tạo động lực phát triển” - PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương bày tỏ.

Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ VHTTDL) Phạm Cao Thái cũng nhận định, xây dựng pháp luật là một công tác khó, từ việc tổng kết thực tiễn đến đề xuất chính sách, xây dựng dự thảo, lấy ý kiến đóng góp, quá trình dài tiếp thu, chỉnh lý, giải trình… Từ năm 2021 đến nay, Bộ VHTT&DL đã chủ trì xây dựng 2 dự án Luật; trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ 21 Nghị định và ban hành theo thẩm quyền 67 Thông tư của Bộ trưởng.

Đặc biệt, năm 2024, Bộ VHTT&DL đã chủ trì xây dựng 2 dự án Luật là Luật Di sản văn hóa và Luật sửa đổi bổ sung Luật quảng cáo; 1 Nghị quyết của Quốc hội về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035.

Trong đó, Luật Di sản văn hóa và Nghị quyết của Quốc hội về chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa đã được Quốc hội biểu quyết thông qua ngay trong Kỳ họp thứ 8 vừa qua với tỷ lệ đại biểu tán thành rất cao.

Với phương châm “tăng tốc, bứt phá”, đáp ứng yêu cầu của Kỷ nguyên mới, Bộ VHTT&DL xác định nhiệm vụ quan trọng trong năm 2025 và những năm tới là khơi thông điểm nghẽn, nút thắt bằng thể chế; từ thể chế “đột phá của đột phá” kiến tạo, mở rộng không gian sáng tạo, phát triển, phát huy nguồn lực, lấy con người làm mục tiêu, làm trung tâm.

Trong đó, xây dựng cơ chế, chính sách pháp luật chuyên ngành đủ mạnh, đồng bộ, tương thích với pháp luật liên quan; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, cắt giảm, đơn giản hóa các thủ tục hành chính, kiên quyết xóa bỏ cơ chế “xin, cho”.

Đặc biệt, Bộ VHTT&DL xác định nhiệm vụ trọng tâm là tập trung xây dựng, trình cơ quan có thẩm quyền ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền các văn bản quy định chi tiết Luật Di sản văn hóa năm 2024, bảo đảm đúng thời hạn được giao. Đồng thời xây dựng, hoàn thiện, triển khai Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 sau khi được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Tại buổi làm việc với Bộ VHTT&DL mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính cũng đề nghị Bộ VHTT&DL tham mưu hoàn thiện thể chế; xây dựng, trình ban hành các văn bản chi tiết hướng dẫn thi hành luật. Trong đó, chủ động phối hợp với các cơ quan của Quốc hội, các bộ, ngành liên quan trong quá trình rà soát, sửa đổi, bổ sung một số luật của ngành, bảo đảm yêu cầu chất lượng, tiến độ.

“Bộ VHTT&DL cần khẩn trương trình, tham mưu để phát triển ngành công nghiệp văn hóa, công nghiệp giải trí, bởi nếu làm tốt sẽ góp phần vào tăng trưởng chung của các ngành kinh tế” - Phó Thủ tướng lưu ý.

Khơi thông nguồn lực đầu tư

Văn hóa là sức mạnh nội sinh, hồn cốt của dân tộc. Trong bối cảnh đất nước bước vào Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, việc phát triển các ngành công nghiệp hóa có vai trò quan trọng, nhằm khai thác và phát huy những tiềm năng văn hóa Việt Nam phục vụ sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa đòi hỏi hệ thống các giải pháp về chính sách, truyền thông, đào tạo nguồn nhân lực, nguồn lực.

Theo Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh Trần Thị Diệu Thúy, hiện tại lĩnh vực văn hóa và thể thao vẫn chưa được ưu đãi về thuế để thu hút DN đầu tư vì thuế đất vẫn theo giá thị trường. Bên cạnh khó khăn về cơ chế, chính sách, Luật Thuế giá trị gia tăng (sửa đổi) đã được thông qua tại Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV, trong đó bỏ quy định các hàng hóa, dịch vụ của hoạt động văn hóa, triển lãm, thể dục, thể thao, biểu diễn nghệ thuật, sản xuất phim, nhập khẩu, phát hành phim và chiếu phim được hưởng thuế suất giá trị gia tăng ưu đãi 5% trước đây, sẽ phải chịu thuế suất 10% theo mức thuế chung. Đây là những khó khăn trong việc khuyến khích các nhà đầu tư tham gia.

Bên cạnh đó, các dự án không thuộc trường hợp Nhà nước thu hồi đất quy định tại Điều 79 của Luật Đất đai 2024 thì phải thực hiện đấu giá quyền sử dụng đất, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án có sử dụng đất, không thực hiện theo phương thức đối tác công tư (PPP). Như vậy, với pháp lý đất của các dự án hiện nay là đất do Nhà nước quản lý, không có thực hiện công tác thu hồi thì sẽ không được thực hiện đầu tư theo phương thức đối tác công tư, điều này sẽ hạn chế việc thực hiện đầu tư các dự án.

“Đề xuất T.Ư xem xét, điều chỉnh các văn bản pháp luật có liên quan cho phép các dự án không thuộc trường hợp Nhà nước thu hồi đất được thực hiện đầu tư theo phương thức đối tác công tư. Cùng với đó, chỉ đạo các ngân hàng thương mại hỗ trợ tín dụng, ưu tiên cho vay các dự án công nghiệp văn hóa, đặc biệt là các DN nhỏ và vừa” - bà Trần Thị Diệu Thúy đề xuất.

Theo các chuyên gia, sự đầu tư và hỗ trợ từ phía Nhà nước, không chỉ về nguồn lực tài chính mà còn là những biện pháp khuyến khích tinh thần sáng tạo, bảo trợ nghệ sĩ và tạo điều kiện để những tài năng văn hóa, nghệ thuật phát huy tối đa khả năng của mình. Đầu tư cho văn hóa không chỉ dành cho các ngành nghệ thuật như hội họa, âm nhạc, điện ảnh… mà còn là xây dựng nền tảng giáo dục, để từ đó nuôi dưỡng ý thức về văn hóa cho mỗi người ngay từ khi còn nhỏ.

Do đó, chính sách khuyến khích như giảm thuế cho các tổ chức nghệ thuật, tạo lập quỹ hỗ trợ sáng tạo, đầu tư xây dựng các cơ sở văn hóa, trung tâm nghệ thuật công cộng… là những biện pháp quan trọng giúp nâng cao đời sống văn hóa của xã hội, đồng thời tạo động lực cho sáng tạo nghệ thuật thăng hoa.

Cũng liên quan đến vấn đề này, GS.TS Phạm Hồng Tung - Đại học Quốc gia Hà Nội chia sẻ, đất nước ta đang rất cần nguồn lực tài chính để đầu tư cho giáo dục, công nghệ cao, khoa học, kiến trúc hạ tầng, kỹ thuật... Để giải bài toán về nguồn lực, với lĩnh vực văn hóa, Nhà nước nên có cơ chế cho các tổ chức, cá nhân đầu tư phát triển văn hóa như giảm hoặc miễn thuế bất động sản, miễn thuế thu nhập, miễn giảm thuế DN cho các DN thuộc lĩnh vực công nghiệp văn hóa và sáng tạo. Đồng thời có chính sách ưu đãi để tạo nên môi trường đầu tư thuận lợi, kết hợp đầu tư công và đầu tư tư nhân...

Theo Bộ trưởng Bộ VHTT&DL Nguyễn Văn Hùng, Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm năm 2045 đang trong giai đoạn xây dựng, lấy ý kiến và hoàn thiện. Việc hoàn thiện thể chế sẽ giúp khơi thông điểm nghẽn, kiến tạo sự phát triển bền vững. Khi có nguồn lực từ Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035, phải phân bổ hợp lý, sử dụng hiệu quả để phát triển các lĩnh vực.

Cùng với đó, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng yêu cầu các đơn vị phải huy động nguồn lực, hỗ trợ, tạo điều kiện cho các đoàn nghệ thuật, công ty tổ chức sự kiện tư nhân tham gia vào quá trình nghiên cứu, hướng tới xuất khẩu văn hóa...

(Còn nữa)

Thiên Tú - Trần Oanh