Bãi bỏ hội đồng trường ở đại học công lập: Cần xác lập cơ chế giám sát, trách nhiệm giải trình

Phiên họp của một hội đồng trường đại học - Ảnh: HAU

Quyết định mang tính đột phá

Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng) nhìn nhận, đây là một sự thay đổi rất lớn và có tính chất đột phá trong mô hình quản trị tại các cơ sở giáo dục công lập, đặc biệt là các trường đại học. Theo tinh thần của Nghị quyết 71-NQ/TW (22/8/2025) của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, là không tổ chức hội đồng trường ở các trường công lập, trừ các trường công lập có thỏa thuận quốc tế. Điều này loại bỏ thiết chế quản trị đại học theo Luật Giáo dục đại học hiện hành. Thực hiện Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu; theo khoản 6 Điều 4 Luật Nhà giáo, "người đứng đầu cơ sở giáo dục là hiệu trưởng, giám đốc của cơ sở giáo dục, chịu trách nhiệm quản lý, điều hành hoạt động của cơ sở giáo dục". Như vậy, Bí thư cấp ủy sẽ kiêm nhiệm chức vụ hiệu trưởng/giám đốc.

Theo đại biểu Tú Anh, ưu điểm tiềm năng của sự thay đổi này là tăng cường sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp của Đảng. Việc Bí thư cấp ủy kiêm nhiệm chức danh điều hành cao nhất sẽ đảm bảo mọi chủ trương, đường lối của Đảng được quán triệt và thực hiện một cách nhanh chóng, thống nhất và trực tiếp trong toàn bộ hoạt động quản lý, điều hành của cơ sở giáo dục. Đồng thời, việc loại bỏ thiết chế hội đồng trường và hợp nhất chức danh lãnh đạo cấp ủy với chức danh điều hành sẽ giúp tinh giản các tầng nấc quản lý, giảm sự chồng chéo giữa quản trị và điều hành, qua đó tăng cường hiệu lực, hiệu quả và tính quyết đoán trong hoạt động. Tập trung quyền lực và trách nhiệm cao nhất vào một người duy nhất sẽ giúp cá nhân đó chịu trách nhiệm toàn diện, trực tiếp trước Đảng và Nhà nước về kết quả hoạt động của cơ sở giáo dục.

Việc nhất thể hóa chức danh lãnh đạo cấp ủy và điều hành sẽ mang đến 4 nhóm thuận lợi lớn: Thứ nhất, đảm bảo sự lãnh đạo thống nhất và trực tiếp của Đảng quán triệt tức thời. Bí thư cấp ủy đồng thời là người đứng đầu chính quyền sẽ trở thành “hạt nhân” lãnh đạo và “hạt nhân” đoàn kết cao nhất, tạo ra sức mạnh tổng hợp, tập trung trong toàn bộ hệ thống chính trị và chuyên môn của nhà trường. Thứ hai, tinh gọn bộ máy và tăng hiệu lực, hiệu quả, giảm tầng nấc quản lý, giảm bớt sự chồng chéo giữa chức năng quản trị (trước đây của Hội đồng trường) và chức năng điều hành (của hiệu trưởng/giám đốc). Thứ ba, đột phá trong công tác cán bộ và tổ chức. Thứ tư, tăng cường trách nhiệm giải trình, quyền hạn đi đôi với trách nhiệm cao nhất.

ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh, (Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng)

"Sự thay đổi này thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Đảng trong việc tăng cường vai trò lãnh đạo trực tiếp, toàn diện trong các cơ sở giáo dục công lập, đồng thời là một giải pháp nhằm cơ cấu lại bộ máy quản lý theo hướng tinh gọn, thống nhất. Đây là một bước đi mang tính đột phá nhưng việc triển khai cần có các văn bản hướng dẫn cụ thể để xác lập rõ cơ chế quản lý mới, đặc biệt là cơ chế giám sát và trách nhiệm giải trình, nhằm đảm bảo chất lượng và sự phát triển bền vững của các cơ sở giáo dục đại học trong bối cảnh tự chủ", đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nhận định.

Để sự thay đổi này phát huy tối đa hiệu quả, điều kiện tiên quyết là người kiêm nhiệm phải có uy tín cao về chuyên môn, học thuật và phẩm chất chính trị vững vàng, đồng thời cần có các cơ chế kiểm soát, giám sát chặt chẽ từ bên ngoài (cơ quan quản lý Nhà nước) và các tổ chức đoàn thể trong trường để đảm bảo quyền lực không bị lạm dụng. Đại biểu Tú Anh cho rằng, việc nhất thể hóa Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học đạt hiệu quả cao và tránh được những rủi ro tiềm tàng. Đồng thời, phải hoàn thiện cơ chế giám sát và kiểm soát quyền lực. Song song với đó, cơ quan quản lý nhà nước cấp trên cần tăng cường thanh tra, kiểm tra đột xuất và theo chuyên đề, đề cao trách nhiệm giải trình, phát huy vai trò của tổ chức đoàn thể.

Các đại biểu tham dự tọa đàm “Góp ý dự thảo Luật Giáo dục đại học: Giữ hay bỏ hội đồng trường 2 cấp?” được tổ chức tại TPHCM, tháng 7/2025 - Ảnh: PLO

Về nội dung này, GS Đỗ Thanh Bình, Trường Đại học sư phạm Hà Nội nhận định, việc sắp xếp Bí thư Đảng ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp công lập là một chủ trương đúng đắn, đột phá, quyết liệt và cách mạng trong hệ thống giáo dục đại học. Việc này sẽ thuận lợi cho công tác quản lý, vận hành cơ sở giáo dục được thông suốt hơn - giúp ban lãnh đạo nhà trường ra quyết định nhanh chóng và chính xác, từ đó tăng cường hiệu quả quản lý và điều hành của toàn đơn vị. Tuy nhiên, vai trò và trách nhiệm của lãnh đạo kiêm nhiệm chức danh Bí thư Đảng ủy và hiệu trưởng đại học sẽ cao và nặng nề hơn. Vì họ vừa phải đảm bảo công tác Đảng vừa phải đảm bảo công tác quản lý của nhà trường. "Quan trọng hơn, đó là sự điều chỉnh tư duy về quản lý và vận hành, hướng tới mô hình tinh gọn, thích ứng linh hoạt với biến động của xã hội - điều vốn không dễ dàng khi phải vượt qua nếp cũ và thói quen lâu năm", GS Đỗ Thanh Bình nhấn mạnh.

Việc sắp xếp Bí thư Đảng ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục thời điểm này là nhiệm vụ khó cho cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp công lập. Theo GS Đỗ Thanh Bình, các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp công lập vừa tổ chức thành công Đại hội Đảng bộ (đã xây dựng đội ngũ cán bộ và các chức danh Bí thư Đảng ủy, hiệu trưởng nhà trường...). Do đó, quá trình triển khai việc sắp xếp Bí thư Đảng ủy kiêm người đứng đầu cần được tiến hành thận trọng từng bước trên cơ sở xác định rõ bộ tiêu chí/nguyên tắc nhất định và có lộ trình cụ thể.

Giải tán hội đồng trường nên có chọn lọc

Vài năm trở lại đây mô hình hội đồng trường được xem là một bước đi lớn trong quá trình trao quyền tự chủ cho các trường đại học. Mô hình này về lý thuyết là một cấu trúc quản trị tiên tiến, giúp trường đại học tách bạch rõ ràng giữa vai trò giám sát và điều hành, từng bước tiếp cận với chuẩn quốc tế. TS Lê Viết Khuyến, Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, cho rằng việc giải tán hội đồng trường cần được xem xét cẩn trọng, đặc biệt đối với các trường đã được trao quyền tự chủ. Hội đồng trường có chức năng thực hiện quyết định về chiến lược, kế hoạch phát triển, kế hoạch hằng năm; quyết định phương hướng tuyển sinh, mở ngành, đào tạo, liên kết đào tạo, hoạt động khoa học và công nghệ, hợp tác quốc tế. Đồng thời quyết định cơ cấu tổ chức, cơ cấu lao động; về tuyển dụng, sử dụng, quản lý cán bộ, giảng viên, viên chức và người lao động; quyết định và trình cơ quan quản lý có thẩm quyền ra quyết định công nhận, bãi nhiệm, miễn nhiệm hiệu trưởng; bổ nhiệm, bãi nhiệm, miễn nhiệm phó hiệu trưởng trên cơ sở đề xuất của hiệu trưởng…

Hội đồng trường vốn là một thiết chế nền tảng cho tự chủ đại học. Thiết chế này đảm nhận vai trò hiện thực hóa quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của nhà trường. Trên thực tế, hội đồng trường không làm phình to bộ máy tổ chức do phần lớn thành viên là kiêm nhiệm và không hưởng phụ cấp đáng kể.
Việc loại bỏ hội đồng trường, nếu không được xử lý một cách nhuần nhuyễn, có thể dẫn đến suy giảm quyền tự chủ của các trường đại học. Đồng thời, việc tập trung quyền lực vào một cá nhân lãnh đạo duy nhất cũng tiềm ẩn rủi ro về tính minh bạch, khả năng giám sát và hiệu quả quản trị.
Tại các quốc gia có nền giáo dục phát triển, Hội đồng trường là thiết chế không thể thiếu để đảm bảo tự chủ học thuật, bản sắc riêng, trách nhiệm giải trình độc lập và năng lực đổi mới sáng tạo. Việt Nam đang trong tiến trình hội nhập quốc tế sâu rộng. Nếu không có thiết chế quản trị tương ứng thay thế, việc xóa bỏ Hội đồng trường để quay lại cơ chế tập quyền có thể triệt tiêu tự chủ và tính đa dạng.

PGS.TS Bùi Anh Thủy, Trưởng khoa Luật, Trường Đại học Văn Lang

Với chức năng như trên, hội đồng trường được đặt kỳ vọng sẽ như một cơ quan quyền lực trong nội bộ các trường đại học. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai trong các năm qua cho thấy kết quả hoạt động của hội đồng trường chưa đạt được như kỳ vọng ban đầu. Tại nhiều cơ sở giáo dục đại học, hội đồng trường chỉ tồn tại trên danh nghĩa, hoạt động mang tính hình thức, thiếu hiệu quả và chưa thực sự đảm nhận vai trò quản trị. Nhiều thành viên hội đồng kiêm nhiệm, thường xuyên bận rộn, ít tham gia các kỳ họp; khi tham gia cũng chưa có những đóng góp thực chất vào các quyết định quan trọng của nhà trường.

Bên cạnh đó, quy định về nhiệm vụ và quyền hạn của hội đồng trường trong luật chưa thật sự rõ ràng, dẫn đến cách hiểu và thực hiện khác nhau giữa các trường, gây ra sự chồng chéo trong quản lý. Việc vận hành song song giữa thiết chế quyền lực của Đảng ủy và hội đồng trường trong một số tình huống đã phát sinh mâu thuẫn, trái chiều, làm chậm trễ quá trình ra quyết định, ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị. Từ những phân tích trên, ông Khuyến cho rằng việc giải tán hội đồng trường tại các cơ sở giáo dục đại học công lập là cần thiết. Tuy nhiên, việc loại bỏ hội đồng trường chỉ nên tiến hành ở các trường đại học chưa thực hiện cơ chế tự chủ.

"Hiện tại, về mặt pháp lý và chính thức, nước ta mới chỉ có 23 trong tổng số hơn 200 trường đại học được Chính phủ cho phép làm thí điểm về tự chủ đại học. Các trường cao đẳng và phổ thông hiện chưa có quy định chính thức về quyền tự chủ. Đối với các trường công lập thì Nhà nước sẽ là chủ sở hữu. Khi một trường được trao quyền tự chủ, tức là chủ sở hữu đã trao quyền cho chính ngôi trường đó. Điều này đồng nghĩa với việc phải loại bỏ cơ chế Bộ chủ quản hay cơ quan chủ quản ra khỏi ngôi trường đó", TS. Lê Viết Khuyến phân tích.

Vị chuyên gia cũng nhấn mạnh, khi cơ quan chủ quản đã trao quyền chỉ đạo trực tiếp thì cần phải có một tập thể lãnh đạo và tập thể đó chính là hội đồng trường. Việc loại bỏ hội đồng trường tại các trường đại học tự chủ này sẽ dẫn đến quyền lực hiện giờ chỉ được trao cho một cá nhân đó là hiệu trưởng. "Tại các trường chưa tự chủ, hiệu trưởng vẫn nằm dưới sự chỉ đạo của cơ quan chủ quản nên loại bỏ hội đồng trường sẽ không gây ảnh hưởng gì. Tuy nhiên, với các trường tự chủ, thành phần của hội đồng trường sẽ bao gồm các đại diện từ bên ngoài và bên trong trường như giảng viên, sinh viên. Việc giải tán hội đồng trường đồng nghĩa với việc loại bỏ cơ chế giám sát và tiếng nói quan trọng từ cộng đồng xã hội đối với hoạt động của nhà trường", ông Khuyến nói.

Hà Phương - Nguyễn Duẩn