Bài cuối: Bức tường lửa phòng, chống tội phạm công nghệ

“Gia cố” an toàn

Để đối phó với tội phạm công nghệ, trong thời gian qua, ngành Ngân hàng đã phối hợp với với Bộ Công an ký kết Kế hoạch phối hợp triển khai ứng dụng dữ liệu dân cư, căn cước, định danh và xác thực điện tử để thực hiện chuyển đổi số, qua đó, thúc đẩy phát triển nhóm tiện ích phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, giảm thiểu rủi ro, góp phần đấu tranh phòng, chống các loại tội phạm.

Trung tâm Thông tin tín dụng Quốc gia Việt Nam đã phối hợp với Cục Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội (QLHC về TTXH), Bộ Công an đối soát được khoảng 57 triệu lượt hồ sơ khách hàng, làm sạch được gần 44,5 triệu hồ sơ khách hàng trong cơ sở dữ liệu thông tin tín dụng.

Cùng với đó, Cục Phòng, chống rửa tiền đã phối hợp với Cục Cảnh sát QLHC về TTXH hoàn thành làm sạch toàn bộ 154 triệu tài khoản, 36 triệu hồ sơ khách hàng trong cơ sở dữ liệu phòng, chống rửa tiền, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt.

Về phía các tổ chức tín dụng, có 57 tổ chức tín dụng và 39 tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán đã tích hợp trên ứng dụng Mobile Banking tính năng đối khớp thông tin sinh trắc học với dữ liệu trong căn cước công dân gắn chip để nhận biết khách hàng; 63 tổ chức tín dụng đã triển khai tại quầy giao dịch ứng dụng nhận biết khách hàng qua thẻ căn cước công dân gắn chip, 32 tổ chức tín dụng và 15 trung gian thanh toán đang triển khai tích hợp ứng dụng VNeID, trong đó có 19 đơn vị đã triển khai chính thức.

Theo phương thức online, đã có hơn 128,9 triệu hồ sơ khách hàng cá nhân (CIF) được đối chiếu sinh trắc học qua căn cước công dân gắn chip hoặc ứng dụng VNeID (đạt 100% tổng số lượng tài khoản thanh toán của khách hàng cá nhân phát sinh giao dịch trên kênh số).

Ngân hàng HDBank hợp tác với Trung tâm RAR - Bộ Công an: Tích hợp VNeID, mang trải nghiệm số thuận tiện cho khách hàng.

Tương tự, đối với khách hàng tổ chức, đã đối chiếu thông tin sinh trắc học hơn 1,3 triệu hồ sơ (đạt 100% tổng số lượng tài khoản thanh toán của khách hàng tổ chức phát sinh giao dịch trên kênh số). Theo phương thức offline, có 29 tổ chức tín dụng đã ký kết với C06 để triển khai làm sạch dữ liệu khách hàng mở tài khoản thanh toán, trong đó 27 tổ chức tín dụng đã gửi dữ liệu cho C06 để làm sạch; 11 trung gian thanh toán đã ký kết với C06 để triển khai làm sạch dữ liệu khách hàng mở tài khoản thanh toán.

“Sau một thời gian làm sạch cơ sở dữ liệu khách hàng, áp dụng giải pháp đối khớp thông tin sinh trắc học, so với cùng kỳ năm 2024, số lượng khách hàng cá nhân bị lừa đảo, mất tiền giảm 59%, số lượng tài khoản cá nhân nhận tiền lừa đảo giảm 52%. Cơ quan chức năng đã thu thập khoảng 600.000 tài khoản, có 300.000 lượt cảnh báo để dừng giao dịch đáng ngờ; hệ thống cảnh báo tài khoản gian lận của NHNN đã giúp ngăn chặn hơn 1.790 tỷ đồng đáng ngờ, tránh thiệt hại cho 468.000 khách hàng”, ông Lê Hoàng Chính Quang, Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin, NHNN cho biết.

Từ phía các ngân hàng thương mại, gia cố hệ thống phòng thủ của mình, MBBank chủ động triển khai hiệu quả “Bộ giải pháp ứng dụng AI bảo vệ giao dịch khách hàng”. Bộ giải pháp triển khai phát huy ở nhiều vòng bảo vệ với mô hình nhận diện sớm để phòng, chống rủi ro gian lận lừa đảo. Kết quả là thời gian qua, hệ thống AI của ngân hàng giúp bảo vệ hàng trăm tỷ đồng mỗi năm khỏi các cuộc tấn công gian lận.

Bên cạnh đó, AI cũng có khả năng tự động cập nhật và thích nghi với các xu hướng gian lận mới thông qua phân tích dữ liệu lớn điều mà các phương pháp phân tích truyền thống không thể làm được. Theo thống kê ban đầu, tổng số tiền bảo vệ cho khách hàng bằng bộ giải pháp trên lên đến hàng chục tỷ/tháng, giảm mạnh hơn 85% số lượng vụ việc khách hàng bị lừa đảo gian lận so với thời điểm trước khi triển khai.

Tại Kiên Long Bank, ngân hàng thường xuyên cập nhật các cảnh báo an ninh khẩn cấp trên các kênh chính thức như website, Ứng dụng Mobile Banking, Fanpage được xác thực, tập trung vào chiêu trò, thủ đoạn mới do Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao cung cấp giúp khách hàng và nhân viên ngân hàng sớm nhận diện, phòng ngừa. Hay tại VIB, khi khách hàng thực hiện chuyển tiền đến tài khoản thụ hưởng có dấu hiệu bất thường, hệ thống sẽ tự động hiển thị cảnh báo trên màn hình hoặc thông báo trực tiếp tại quầy.

Trước đó, Agribank là một trong những ngân hàng tiên phong trong việc cảnh báo tài khoản nghi ngờ, lừa đảo khi triển khai dịch vụ AgriNotify trên Agribank Plus. Theo đó, khi khách hàng nhập số tài khoản người nhận, trước khi thực hiện giao dịch chuyển khoản trong hệ thống Agribank hoặc chuyển tiền nhanh NAPAS 24/7 dịch vụ sẽ tự động đối chiếu với cơ sở dữ liệu do cơ quan chức năng cung cấp (Bộ Công an, NHNN…) và cơ sở dữ liệu nội bộ. Trường hợp phát hiện tài khoản nằm trong danh sách nghi ngờ gian lận, lừa đảo hệ thống lập tức bật thông báo về việc tài khoản nhận có thể thuộc danh sách nghi ngờ rủi ro và cảnh báo khách hàng cân nhắc khi thực hiện giao dịch.

Tương tự, Vietcombank đã tích hợp tính năng tự động cảnh báo tài khoản nhận tiền có dấu hiệu lừa đảo vào các giao dịch chuyển tiền nhanh Napas 24/7 trên ứng dụng VCB Digibank; VietinBank triển khai thử nghiệm hệ thống cảnh báo nội bộ SIMO từ tháng 9/2025; trong khi BIDV và MB cũng lần lượt nâng cấp hạ tầng công nghệ, tăng cường bảo mật và giám sát giao dịch theo thời gian thực…

Ông Nguyễn Đức Lệnh, Phó Giám đốc NHNN chi nhánh Khu vực 2 nhận định việc đồng loạt triển khai các tính năng cảnh báo phản ánh sự chuyển mình mạnh mẽ của ngành Ngân hàng trong bối cảnh tội phạm mạng gia tăng.

“Nếu trước đây, ngân hàng chủ yếu xử lý sau khi rủi ro xảy ra, thì nay cơ chế cảnh báo sớm đang giúp chuyển đổi mô hình quản trị rủi ro sang hướng chủ động, dữ liệu hóa và cộng tác liên ngành. Việc đẩy mạnh hệ thống cảnh báo sớm như một “lá chắn” chủ động trước rủi ro tội phạm công nghệ cao, bên cạnh giải pháp xác thực sinh trắc học.

Thông qua việc giám sát giao dịch theo thời gian thực và gửi cảnh báo trực tiếp tới khách hàng, nhiều giao dịch đáng ngờ đã được phát hiện, ngăn chặn kịp thời. Nguồn dữ liệu từ cơ quan chức năng cùng danh sách các đối tượng, hành vi lừa đảo cũng được cập nhật thường xuyên, giúp ngân hàng nâng cao năng lực nhận diện rủi ro”, ông Lệnh nói.

Đào tạo nhân lực, xây dựng nguyên tắc “đạo đức AI”

TS Phan Thanh Đức - Giảng viên cao cấp, Trưởng khoa Công nghệ thông tin và Kinh tế số, Học viện Ngân hàng cho hay, nhu cầu nhân lực trong lĩnh vực AI tại Việt Nam đang tăng trưởng nhanh chóng nhưng nguồn cung chưa đáp ứng đủ cả về số lượng lẫn chất lượng. Hiện mỗi năm thị trường thiếu từ 150.000 đến 200.000 nhân lực công nghệ, trong đó nhóm chuyên về AI là thiếu hụt nghiêm trọng nhất.

Giai đoạn 2025-2030, nhu cầu nhân sự AI dự kiến tăng tới 74%, tập trung vào các mảng như khoa học dữ liệu, kỹ sư vận hành AI, bảo mật - an ninh mạng và đặc biệt là chuyên gia có kinh nghiệm triển khai thực chiến. Đối với ngành Ngân hàng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành yêu cầu cấp thiết. Bởi vậy, trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, đặc biệt là trong ngành Ngân hàng Việt Nam, việc chuẩn bị nguồn nhân lực thích ứng với kỷ nguyên AI trở thành yếu tố then chốt.

"Trong ngành Ngân hàng, nhân lực AI ngày càng giữ vai trò trọng yếu ở các vị trí như quản trị dữ liệu, mô hình rủi ro, gian lận, khách hàng số và tuân thủ. Những vị trí chuyên môn cao - từ kỹ sư dữ liệu, nhà khoa học dữ liệu, chuyên gia học máy (ML/DL) cho tới chuyên gia GenAI/NLP phục vụ tổng đài thông minh, tóm tắt hồ sơ tín dụng, hay trích xuất chứng từ đang được các tổ chức tín dụng ráo riết tìm kiếm. Cùng với đó là nhu cầu lớn về chuyên gia rủi ro mô hình, an ninh AI và kiểm soát tuân thủ, bảo đảm tính minh bạch, an toàn và tuân thủ quy định pháp lý trong vận hành mô hình AI", TS Phan Thanh Đức cho biết.

Thế nhưng, theo các chuyên gia, chất lượng nguồn nhân lực ngành ngân hàng Việt Nam chưa đồng đều. Một bộ phận nhân sự vẫn còn hạn chế về kỹ năng số, đặc biệt là trong phân tích dữ liệu, quản trị hệ thống và ứng dụng AI…

TS Nguyễn Thị Thu Hà - Giám đốc Trường Đào tạo cán bộ Agribank nhận định: “Dù lực lượng lao động đông đảo, ngành ngân hàng vẫn đối mặt thiếu hụt nhân sự có kỹ năng số. Nhiều ngân hàng phản ánh sự thiếu nhân sự giỏi phân tích dữ liệu, vận hành công nghệ số bên cạnh nghiệp vụ chuyên môn.

Các ngân hàng phải đối mặt với việc tái cấu trúc lao động: nhiều vị trí truyền thống, lặp lại có nguy cơ bị thay thế bởi tự động hóa, trong khi xuất hiện nhu cầu mới về nhân sự công nghệ cao.

Trong bối cảnh đó, nguồn nhân lực, từ lãnh đạo đến nhân viên, được nhìn nhận là nhân tố cốt lõi quyết định sự thành công của chuyển đổi số. Dù công nghệ hiện đại đến đâu, cần có con người vận hành và làm chủ nó. Do vậy, việc phát triển nguồn nhân lực phù hợp kỷ nguyên AI là nhiệm vụ trọng tâm đối với ngành Ngân hàng Việt Nam hiện nay”, bà Hà phân tích.

PGS.TS Phạm Mạnh Hùng (Học viện Ngân hàng) dẫn dự báo từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới cho thấy, đến năm 2030, sẽ có khoảng 1 tỷ người lao động trên toàn cầu cần được đào tạo lại để thích nghi. “Sự phát triển của công nghệ đặt ra một thách thức lớn về nguồn nhân lực. Hiện nay, có một khoảng trống kỹ năng rõ rệt, thể hiện qua việc thiếu hụt nhân sự có trình độ chuyên môn về cả nghiệp vụ và công nghệ. Điều này không chỉ gây khó khăn trong việc tuyển dụng mà còn trong việc giữ chân những nhân sự chất lượng cao”, TS Phạm Mạnh Hùng nhận định.

Tuy nhiên, nhìn theo một khía cạnh an ninh khác, để thúc đẩy ứng dụng AI trong ngành Ngân hàng, TS Nguyễn Quốc Hùng đề xuất cần ưu tiên xây dựng và tuân thủ các nguyên tắc đạo đức phát triển và ứng dụng AI, đảm bảo tính công bằng, minh bạch và phục vụ con người. Bên cạnh đó, cân nhắc thành lập Hội đồng Đạo đức AI nội bộ để giám sát các dự án trọng yếu; chủ động tăng cường hợp tác giữa các ngân hàng, công ty Fintech, viện nghiên cứu và cơ quan quản lý để chia sẻ kinh nghiệm, dữ liệu (trong phạm vi cho phép) và cùng phát triển các giải pháp AI an toàn, hiệu quả.

Về công nghệ và dữ liệu, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam cho rằng, cần ưu tiên nguồn lực đầu tư vào hệ thống công nghệ thông tin hiện đại, có khả năng mở rộng và bảo mật cao để làm nền tảng vững chắc cho việc triển khai các ứng dụng AI phức tạp, đảm bảo dữ liệu luôn được bảo vệ an toàn. Đồng thời, xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù để thu hút và giữ chân đội ngũ chuyên gia về AI, khoa học dữ liệu và an ninh mạng. Song song đó, tiếp tục triển khai các chương trình đào tạo để nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho toàn thể cán bộ, nhân viên…

Hà An