Bài cuối: Cần rõ ràng về tính pháp lý trong hoạt động từ thiện

Câu chuyện từ thiện - Đừng để lòng nhân ái bị trục lợi

Lòng tin của nhiều nhà hảo tâm đang bị lợi dụng trong những vụ lùm xùm từ thiện gần đây. Ảnh chụp màn hình

Khi niềm tin đặt nhầm chỗ

Vấn đề pháp lý trong hoạt động từ thiện đã từng được nhắc đến trong Hội thảo “Một số vấn đề lý luận về xây dựng và hoàn thiện pháp luật về từ thiện nhân đạo” do Viện Nghiên cứu lập pháp tổ chức. Qua phân tích thực tế công tác từ thiện nhân đạo ở nước ta, TS. Phạm Thị Tính (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) bày tỏ quan điểm, cùng quá trình phát triển của xã hội, từ thiện ngày nay đã được mở rộng theo hướng “từ thiện phát triển”, nghĩa là hoạt động từ thiện trở thành việc làm thường xuyên hướng đến lâu dài, bền vững, giúp những người nghèo, người có hoàn cảnh khó khăn lập nghiệp để thoát nghèo. Dù vậy, trong những tình thế cấp thiết thì hình thức từ thiện tự phát để giải quyết vấn đề “tức thời” cho người hoạn nạn vẫn rất được coi trọng và thu hút đông đảo người tham gia.

Hoạt động từ thiện ngày càng có nhiều thay đổi cả về hình thức cũng như phương pháp và cách tiếp cận. Việc gắn trách nhiệm xã hội cho các doanh nghiệp cũng là việc làm mang tính nhân văn, nhân đạo. Việc những người giàu/nhà hảo tâm đứng ra thành lập các quỹ cộng đồng, dùng uy tín để quyên góp - thành lập các hội/nhóm từ thiện, các phong trào từ thiện ra đời ngày càng nhiều. Cùng với sự phát triển về kinh tế, chính trị, nhận thức về hoạt động từ thiện ngày càng thay đổi, không chỉ các tổ chức, đoàn thể của Nhà nước được giao nhiệm vụ làm công tác nhân đạo mới đứng ra kêu gọi từ thiện mà cả các cá nhân (ca sĩ, diễn viên, người mẫu…), các tổ chức phi chính phủ, tôn giáo cũng tham gia. Hình thức kêu gọi từ thiện cũng đa dạng hơn.

Thế nhưng, vì chưa có hành lang pháp lý đầy đủ, cần thiết nên nảy sinh hiện tượng có địa phương, cá nhân được giúp nhiều, nhưng có địa phương, cá nhân lại không được trợ giúp, gây lãng phí nguồn lực. Nghiêm trọng hơn, còn xảy ra hiện tượng bị chiếm đoạt, ăn bớt, có nơi còn mang nặng tính hình thức, phô trương, lòng tin của nhà hảo tâm bị lợi dụng, hoạt động từ thiện bị bóp méo, không đúng với ý nghĩa, mục đích của hoạt động này, gây mất lòng tin của xã hội.

Luật sư Lê Thị Nhung cho rằng hoạt động từ thiện đang thiếu đi sự giám sát chặt chẽ. Ảnh: NVCC

Cần sớm ban hành luật về hoạt động từ thiện

Tại phiên thảo luận về đánh kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2024, dự kiến kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2025, đại biểu Quốc hội tỉnh Thái Bình Nguyễn Văn Huy cũng đã lên án những trường hợp lợi dụng tình hình thiên tai để trục lợi, lừa đảo... kêu gọi quyên góp, chuyển tiền vào tài khoản cá nhân để chiếm đoạt.

“Đã có thời điểm, việc làm từ thiện của một số nghệ sĩ bị dư luận nghi ngờ. Hoạt động quyên góp từ cộng đồng một cách nghiệp dư, thiếu kinh nghiệm dẫn đến hệ quả là báo cáo thu chi sơ sài, không có hóa đơn chứng từ, gây tranh cãi, vướng vào nghi án "ăn chặn tiền từ thiện", đánh mất lòng tin nơi khán giả...” - đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Huy bày tỏ.

Từ những nguyên nhân trên, đại biểu Nguyễn Văn Huy cho rằng, vấn đề hoạt động từ thiện, cứu trợ, quyên góp cần phải được thực hiện cẩn trọng, chuyên nghiệp hơn dưới sự điều chỉnh của một văn bản pháp lý mang tính chuyên biệt.

Trước thực trạng hiện nay, đại biểu Nguyễn Văn Huy nêu đề xuất Chính phủ tăng cường chỉ đạo các cơ quan chức năng kịp thời xử lý nghiêm đối với những cá nhân, tổ chức lợi dụng tình hình khẩn cấp để trục lợi. Việc áp dụng các chế tài pháp lý nghiêm ngặt không chỉ nhằm răn đe mà còn giúp củng cố niềm tin của Nhân dân, duy trì sự công bằng trong các hoạt động cứu trợ từ thiện.

Về lâu dài, đại biểu Nguyễn Văn Huy kiến nghị Quốc hội cần sớm xây dựng, ban hành luật về tổ chức và hoạt động từ thiện vì đây là một lĩnh vực hết sức quan trọng, có ý nghĩa thiết thực trong đời sống. Các tác động và kết quả của nó sẽ không chỉ là sự đóng góp, chia sẻ về vật chất mà còn là sự phát huy và củng cố tinh thần đoàn kết, lan tỏa giá trị truyền thống tốt đẹp về lòng nhân ái của dân tộc Việt Nam...

Đứng ở góc độ pháp luật, luật sư Lê Thị Nhung - Giám đốc Công ty Luật TNHH L&A Legal Experts (Đoàn Luật sư Thành phố Hà Nội) cũng chỉ ra nguyên nhân của những lùm xùm từ thiện trong thời gian qua không chỉ đến từ sự thiếu chặt chẽ trong các văn bản pháp luật mà còn do việc thực thi và giám sát chưa hiệu quả.

Luật sư Lê Thị Nhung cho rằng, điều quan trọng nhất hiện nay là xây dựng một cơ chế minh bạch và có sự giám sát rõ ràng đối với hoạt động từ thiện. Cụ thể, cần có quy định bắt buộc về công khai thông tin quyên góp và sử dụng tiền từ thiện, chẳng hạn như báo cáo định kỳ, kiểm toán độc lập hoặc một nền tảng quản lý chung để đảm bảo tiền từ thiện được sử dụng đúng mục đích.

Đồng thời, cần tăng cường trách nhiệm của cá nhân, tổ chức đứng ra kêu gọi từ thiện, bao gồm cả chế tài xử lý nếu có hành vi khuất tất. Bên cạnh đó, truyền thông cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng nhận thức, khuyến khích những hoạt động từ thiện đúng đắn và góp phần giám sát xã hội. Khi có một cơ chế minh bạch, chặt chẽ, những cá nhân thực sự muốn làm từ thiện sẽ không bị ảnh hưởng, trong khi những hành vi trục lợi sẽ bị loại bỏ, giúp khôi phục niềm tin của cộng đồng vào hoạt động đầy ý nghĩa này.

Mộc Miên - Hải Yến