Bàn cách khai thác 'sân nhà' cho công nghiệp hỗ trợ

Dư địa còn lớn

CNHT lâu nay vẫn được ví như xương sống của ngành sản xuất, đặc biệt trong các lĩnh vực như ô tô, điện tử, dệt may hay da giày. Dù tiềm năng thị trường nội địa rất lớn, đa phần DN trong ngành vẫn phụ thuộc vào đơn hàng xuất khẩu, còn “sân nhà” lại chưa được khai thác đúng mức.

Theo ông Nguyễn Mạnh Linh, Phó Trưởng phòng Nghiên cứu Công nghiệp, Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (Bộ Công Thương), ba “nút thắt” lớn đang cản bước DN CNHT là: Thị trường, công nghệ và sự kết nối.

Sau “cú sốc” từ đại dịch COVID-19 và những biến động địa chính trị, thương mại toàn cầu, các DN Việt – vốn đã nhỏ bé, sức chống chịu còn yếu – càng thêm chật vật trong việc giữ vững và mở rộng thị trường. Không ít DN phải gồng mình tồn tại trong khi đơn hàng giảm mạnh, chuỗi cung ứng gián đoạn, chi phí tăng cao. Ở khía cạnh công nghệ, thế giới đang tiến nhanh với trí tuệ nhân tạo, robot và tự động hóa. Trong khi đó, nhiều DN trong nước vẫn loay hoay với máy móc cũ kỹ, công nghệ lạc hậu. Việc tiếp cận, đầu tư đổi mới gần như là bài toán quá sức với DN nhỏ và vừa, dẫn đến khoảng cách ngày càng xa so với yêu cầu ngày càng khắt khe từ các tập đoàn lớn.

Bà Trần Thanh Hòa, Trưởng ban Kết nối giao thương, Liên minh Hỗ trợ Công nghiệp Việt Nam (VISA) chỉ ra thêm ba rào cản khác đang cản bước DN nội địa. Đó là: Khoảng cách về tiêu chuẩn chất lượng so với yêu cầu quốc tế, áp lực cạnh tranh gay gắt về giá từ các thị trường như Trung Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), và đặc biệt là sự thiếu hụt nghiêm trọng về cơ sở dữ liệu ngành hàng CNHT.

Doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam đang có cơ hội vàng hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu.

“Chỉ khi các DN liên kết với nhau để chia sẻ chi phí, xây dựng dữ liệu minh bạch và bài bản, thì mới có cơ hội kết nối tốt hơn với các doanh nghiệp FDI”, bà Hòa nhấn mạnh. Theo bà Hòa, thiếu thông tin chính xác, thiếu nền tảng chung chính là nguyên nhân khiến các nhà cung ứng Việt khó lọt vào mắt xanh của các tập đoàn lớn, dù năng lực không hẳn kém.

Ở một góc nhìn khác, ông Nguyễn Hoàng Dũng, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Phần mềm Digiwin Việt Nam cảnh báo về sự chậm chân trong chuyển đổi số. Ông Dũng cho biết, DN Việt mới bắt đầu làm quen với số hóa từ khoảng 5–6 năm trở lại đây, trong khi ở nhiều nước khác, đặc biệt tại châu Á, quá trình này đã diễn ra từ 20 năm trước. Khoảng cách này tạo ra sự chênh lệch lớn về hiệu quả sản xuất, năng suất và khả năng cạnh tranh. Nếu không kịp “đi tắt, đón đầu” bằng công nghệ hiện đại, DN trong nước sẽ ngày càng tụt lại phía sau.

Mở đường cho công nghiệp hỗ trợ từ hạ tầng và chính sách

Để thoát khỏi tình trạng phụ thuộc vào nhập khẩu, việc phát triển thị trường trong nước cho sản phẩm CNHT cần được xác định là một nhiệm vụ mang tính chiến lược lâu dài. Một trong những bước đi quan trọng là xây dựng cơ chế liên kết chặt chẽ hơn giữa DN trong nước và các doanh nghiệp FDI. Các tập đoàn đa quốc gia khi đầu tư vào Việt Nam cần có lộ trình cụ thể để nâng tỷ lệ nội địa hóa, đồng thời ưu tiên ký kết hợp đồng dài hạn với các nhà cung ứng nội địa.

Ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) khẳng định: “Thị trường trong nước không chỉ là điểm tựa trong bối cảnh quốc tế biến động, mà còn là nơi rèn luyện bản lĩnh và năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp. Nếu sản phẩm CNHT đủ sức chinh phục người tiêu dùng và nhà sản xuất trong nước, thì cơ hội vươn ra thế giới là hoàn toàn khả thi”.

“Xúc tiến thương mại trong nước phải đi trước một bước, làm cầu nối để doanh nghiệp nội địa từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị. Khi có kết nối thường xuyên và bài bản, DN mới có cơ hội chứng minh năng lực, từ đó thay thế dần hàng nhập khẩu”, ông Vũ Bá Phú nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, chính sách tài chính, tín dụng cũng là một điểm tựa quan trọng. Với các DN CNHT, đặc biệt là DN vừa và nhỏ việc đầu tư công nghệ hay máy móc hiện đại đòi hỏi vốn lớn, dài hạn và lãi suất hợp lý. Do đó, rất cần có gói tín dụng chuyên biệt dành riêng cho lĩnh vực này, đi kèm cơ chế bảo lãnh để giúp ngân hàng yên tâm cho vay, DN mạnh dạn đầu tư.

Một tín hiệu tích cực mới đây là việc Chính phủ ban hành Nghị định 205/2025/NĐ-CP (sửa đổi) về phát triển CNHT, được kỳ vọng sẽ trở thành đòn bẩy quan trọng giúp DN bứt phá. Theo ông Nguyễn Mạnh Linh, nghị định lần này mở rộng hàng loạt ưu đãi về tài chính, đất đai, tín dụng, khoa học – công nghệ và đào tạo nhân lực chất lượng cao.

Đặc biệt, thủ tục hành chính được đơn giản hóa đáng kể, giúp DN dễ dàng tiếp cận chính sách hơn. Những DN sản xuất sản phẩm CNHT thuộc danh mục ưu tiên sẽ được hỗ trợ trực tiếp, nâng cao năng lực sản xuất và từng bước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Lưu Hiệp