'Bàn cờ thương mại mới' ở Đông Nam Á

Cảng Port Klang, Malaysia là một điểm trung chuyển quan trọng ở khu vực Đông Nam Á. (Nguồn: Westports)

Trong một bài phân tích, tờ The Diplomat chỉ ra rằng, chính sách thuế quan đối ứng của chính phủ Mỹ dường như đã đóng vai trò như một chất xúc tác, thúc đẩy quá trình tái cấu trúc nhanh chóng các khối thương mại trong khu vực châu Á, đặc biệt là tại Đông Nam Á.

Theo đó, từ những lo ngại ban đầu về khả năng sụp đổ trật tự thương mại toàn cầu, đã có sự chuyển biến mạnh mẽ trong dòng chảy thương mại quốc tế. Chỉ trong thời gian ngắn, ba xu thế thương mại rõ nét đã dần hình thành tại khu vực Đông Nam Á, bao gồm, ưu tiên ngày càng cao vào thương mại nội khối, tăng cường đa dạng hóa các đối tác thương mại và sự trỗi dậy của các cực thương mại mới.

Trung tâm của các liên kết mới

Theo các nhà phân tích của The Diplomat, Đông Nam Á đã nhanh chóng trở thành trung tâm của các liên kết thương mại mới, tích cực tham gia các liên minh đa phương, cũng như tăng cường các quan hệ song phương mới. Xu hướng này đồng thời phản ánh sự trỗi dậy của nhóm các nền kinh tế tầm trung - ngày càng đóng vai trò lớn hơn trong tái định hình dòng chảy thương mại và chuỗi cung ứng toàn cầu mới.

Cụ thể, các nền kinh tế thành viên ASEAN vốn phụ thuộc vào xuất khẩu, cũng là đối tượng có thể phải chịu mức thuế quan đối ứng cao nhất từ Mỹ. Ngoài đẩy mạnh thương mại nội khối, họ đồng thời nỗ lực đa dạng hóa mạng lưới đối tác và nâng cấp các thỏa thuận để tăng khả năng phục hồi chuỗi cung ứng của mình.

Tầm ảnh hưởng kinh tế ngày càng gia tăng của Đông Nam Á đã thu hút sự chú ý đặc biệt từ các cực thương mại hàng đầu, trong đó có EU, Trung Quốc và các nước trong Hội đồng hợp tác vùng Vịnh (GCC) đang triển khai chiến lược mở rộng hiện diện, tận dụng “khoảng trống” mà Mỹ để lại, đồng thời tìm kiếm các đối tác kinh tế mới.

“Sự quan tâm đặc biệt” này không chỉ xuất phát từ năng lực sản xuất và xuất khẩu dồi dào, mà còn từ vị thế ngày càng lớn của Đông Nam Á với tư cách là một thị trường tiêu dùng năng động bậc nhất thế giới. Chính vai trò kép này đã làm nổi bật tiềm năng kinh tế to lớn của khu vực, góp phần tái định hình lợi thế cạnh tranh và tạo ra những thay đổi sâu rộng trong cấu trúc thương mại toàn cầu.

Xu hướng này còn được củng cố bởi sự đồng thuận trong cộng đồng quốc tế về việc duy trì, bảo vệ và chủ động xây dựng những khuôn khổ thương mại đa phương cởi mở, công bằng và minh bạch -phản ánh rõ các giá trị cốt lõi của thương mại tự do, hiện thực hóa lợi ích kinh tế chung bằng cách khai thác lợi thế so sánh giữa các quốc gia.

Cựu Thủ tướng Đức Angela Merkel tại chương trình Nikkei live ngày 27/5, Phó Thủ tướng Singapore Gan Kim Yong tại Hội nghị tương lai châu Á 2025 (Tokyo, ngày 29/5), cùng nhiều nhà lãnh đạo khác đã công khai nhấn mạnh sự cần thiết xây dựng các liên minh kinh tế mới, không chỉ để bảo vệ mà còn làm sâu sắc thêm nền tảng của hệ thống thương mại toàn cầu hiện đại dựa trên luật lệ.

Một dấu mốc quan trọng là tại Đối thoại Shangri-La, lần đầu tiên lãnh đạo châu Âu-Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, kêu gọi xây dựng liên minh Âu-Á nhằm duy trì thương mại mở toàn cầu. Liên minh châu Âu cũng tăng tốc hiện diện tại khu vực, khi ký Thỏa thuận thương mại kỹ thuật số với Singapore, đồng thời tái khởi động đàm phán với Indonesia, Malaysia và Thái Lan.

Trung Quốc cũng thể hiện quyết tâm gia tăng ảnh hưởng, bằng những bước đi quyết định, tăng cường hợp tác với các quốc gia Đông Nam Á, ngay sau khi Mỹ công bố chính sách thuế quan đối ứng. Bắc Kinh còn tiếp tục cam kết với ASEAN bằng nỗ lực hoàn tất Hiệp định thương mại tự do (FTA) ASEAN - Trung Quốc 3.0, bao gồm cả thương mại số và phát triển xanh.

Trong khi đó, GCC nổi lên như một đối tác mới, đẩy nhanh đàm phán FTA với Indonesia và Malaysia, đồng thời chính thức trở thành thành viên chủ chốt trong liên kết ASEAN-GCC-Trung Quốc. Với quy mô và sức mua lớn, GCC được kỳ vọng sẽ bổ sung một đối tác chiến lược mới, mở ra lợi ích kinh tế dựa trên nguyên tắc lợi thế so sánh ở khu vực.

Đông Nam Á trỗi dậy?

Trước tình hình mới, các nước Đông Nam Á đang chủ động làm mới cam kết hợp tác khu vực bằng những bước đi cụ thể. Mới đây, ASEAN đã hoàn tất đàm phán nâng cấp Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA), nhằm xóa bỏ toàn bộ thuế quan còn lại, giảm mạnh rào cản phi thuế và tăng cường khả năng phục hồi chuỗi cung ứng.

Ở cấp độ song phương, Thái Lan và Indonesia-hai nền kinh tế lớn nhất khu vực-đã lập ủy ban liên chính phủ để thúc đẩy thương mại. Trong khi đó, Việt Nam nâng cấp quan hệ với Thái Lan lên Đối tác chiến lược toàn diện, mở rộng cơ hội thị trường và dòng vốn đầu tư. Đây cũng là Đối tác chiến lược toàn diện thứ tư của Việt Nam trong ASEAN, phản ánh nỗ lực tăng cường gắn kết nội khối.

Một sáng kiến đáng chú ý khác là Khu kinh tế chung khổng lồ Johor (Malaysia)-Singapore, được kỳ vọng trở thành một trong những nền tảng chiến lược củng cố liên kết và chuỗi cung ứng ASEAN. Ở một mặt khác, Đông Nam Á – nơi từng được xem là khu vực tiềm năng đóng góp vào tăng trưởng toàn cầu nhờ lợi thế dân số, thương mại và tài nguyên, sẽ tiếp tục giữ vị thế nhất định trong kỷ nguyên số, khi sở hữu “nguồn tài nguyên mới” - dữ liệu, năng lực xử lý dữ liệu và vốn mạo hiểm.

Theo nghiên cứu của Công ty tư vấn quản lý và chiến lược đa quốc gia McKinsey, sự đa dạng của Đông Nam Á - với khoảng hơn 660 triệu dân, phần lớn dưới 35 tuổi, hàng trăm ngôn ngữ và nhiều đồng tiền khác nhau – đã tạo ra môi trường thử nghiệm với đầy đủ “độ phức tạp của thế giới thực” mà không khu vực nào khác có được. Đây chính là nền tảng để trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ tài chính (fintech) và thương mại số phát triển.

Nhu cầu toàn cầu về hạ tầng trung tâm dữ liệu cho AI dự báo sẽ tăng trưởng trung bình 33%/năm từ 2023 đến 2030. Và thực tế, dòng vốn trị giá hàng chục tỷ USD đã được các “ông lớn” công nghệ toàn cầu như Google, Microsoft… đổ vào hạ tầng dữ liệu và AI tại Singapore, Malaysia, Việt Nam… Đó là những lý do, McKinsey tin vào khả năng bứt phá của Đông Nam Á trong kỷ nguyên AI.

Chặng đường phía trước còn dài, nhưng điều quan trọng là chỉ trong vài tháng ngắn ngủi, khi cục diện thương mại toàn cầu chuyển động mạnh mẽ, Đông Nam Á đã tự chứng minh bằng sự chủ động và linh hoạt, khẳng định vai trò trong việc duy trì một trật tự thương mại mở, ổn định và thích ứng với biến động.

Minh Anh