Bàn giải pháp đổi mới toàn diện giáo trình lý luận chính trị

LLCT đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng, dẫn dắt sự phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới. Những yêu cầu của công cuộc đổi mới đặt ra yêu cầu bức thiết đối với sự nghiệp giáo dục và đào tạo nói chung, công tác giáo dục lĩnh vực chính trị nói riêng.

Trước ý nghĩa quan trọng của công tác giáo dục lĩnh vực chính trị trong bối cảnh hiện nay, ngày 28 và 29-11, tại phường Bình Phước, tỉnh Đồng Nai, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, phối hợp với Tỉnh ủy Đồng Nai tổ chức Tọa đàm khoa học các trường đại học, cao đẳng thuộc 3 tỉnh: Đồng Nai, Tây Ninh và Đồng Tháp, với chủ đề “Đổi mới căn bản, toàn diện chương trình, giáo trình lý luận chính trị, đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác giáo dục trong tình hình mới”.

Đổi mới để phù hợp với tình hình mới

Tại tọa đàm, các nhà khoa học, nhà quản lý giáo dục và các thầy cô giáo vừa trình bày tham luận trọng tâm, vừa thảo luận chuyên sâu, trao đổi mở rộng, phân tích, làm rõ những vấn đề cấp thiết từ thực tiễn công tác giáo dục LLCT hiện nay.

GS-TS Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho rằng: Trong bối cảnh thông tin đa chiều, không gian mạng trở thành chiến trường tư tưởng, việc đổi mới căn bản chương trình, giáo trình LLCT càng trở nên cấp thiết. Bởi việc sinh viên tiếp thu kiến thức lý luận một cách thụ động, thiếu tư duy phản biện sẽ dẫn đến nguy cơ lạc hậu về nhận thức, dễ bị xuyên tạc, dao động. Do vậy, việc đổi mới là cần thiết để củng cố niềm tin chính trị, trang bị thế giới quan, nhân sinh quan nhằm giúp sinh viên nhận diện đúng các luồng tư tưởng, phân tích, phản bác các luận điệu sai trái; từ đó bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng trong kỷ nguyên mới.

Những yêu cầu đặt ra đối với việc đổi mới chương trình, giáo trình lý luận còn nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học phù hợp với yêu cầu của kỷ nguyên số, nền kinh tế tri thức và hội nhập quốc tế. Đổi mới phương pháp và nội dung dạy học để gắn lý luận với thực tiễn thời đại, cập nhật các vấn đề mới và ứng dụng công nghệ hiện đại.

Tiến sĩ Ngô Thị Huyền, Trưởng Bộ môn Lý luận chính trị, Trường đại học Lạc Hồng thảo luận tại tọa đàm. Ảnh: Phương Hằng

Tiến sĩ Ngô Thị Huyền, Trưởng Bộ môn LLCT, Trường đại học Lạc Hồng nhận định: Chúng ta đang sống trong một thời đại mà sự thay đổi diễn ra với tốc độ chưa từng có. Thế giới đang có những thay đổi sâu sắc, toàn diện, trong đó “công nghệ số và trí tuệ nhân tạo đang tái định hình nền giáo dục trên phạm vi toàn cầu”. Việt Nam đang đứng trước vận hội lịch sử để phát triển bứt phá, đòi hỏi phải đột phá phát triển giáo dục và đào tạo góp phần xây dựng thế hệ con người Việt Nam mới có “lòng yêu nước và tự hào dân tộc, đủ bản lĩnh, trí tuệ, năng lực, trình độ, sức khỏe”, hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Để thực hiện được khát vọng đó, giáo dục đại học được xác định là “nòng cốt phát triển nhân lực trình độ cao, nhân tài, thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo”.

Trong hệ thống giáo dục đại học, các môn LLCT giữ vai trò đặc biệt quan trọng, không chỉ là các môn học cung cấp kiến thức, mà còn là công cụ cốt lõi để “hình thành, phát triển thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng”, xây dựng bản lĩnh chính trị cho sinh viên.

Tuy nhiên, thực tiễn công tác giảng dạy LLCT hiện đối mặt với nhiều thách thức. Sự bùng nổ của thông tin trên không gian mạng, sự xuất hiện của các công cụ trí tuệ nhân tạo tạo sinh (GenAI) và tâm lý “môn phụ” của một bộ phận sinh viên cho thấy phương pháp dạy - học theo hướng “truyền thụ kiến thức” truyền thống đã không còn đủ sức đáp ứng yêu cầu của bối cảnh mới. Sinh viên không chỉ cần “thuộc bài” mà phải có năng lực phản biện, kiểm chứng, “tự nhận diện và phản bác” các quan điểm sai trái, thù địch. Thực tiễn đó đòi hỏi một cuộc “cách mạng” thực sự về phương pháp, một sự chuyển dịch dứt khoát sang dạy - học theo định hướng phát huy năng lực cho người học.

Các môn LLCT được giảng dạy chính quy trong trường đại học gồm: Triết học Mác - Lênin, Kinh tế chính trị Mác - Lênin, Chủ nghĩa xã hội khoa học, Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, Tư tưởng Hồ Chí Minh. Về bản chất, các môn LLCT không chỉ là hệ thống tri thức mà còn là hệ phương pháp luận. Các môn học này cung cấp những tri thức khoa học nhằm hình thành, phát triển thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng, phương pháp luận cho người học, giúp người học có tư duy sắc bén để nhận thức đúng đắn điều kiện, hoàn cảnh, dự báo được quy luật vận động của xã hội, từ đó có hành động phù hợp với quy luật khách quan. Trong kỷ nguyên mới, việc đổi mới dạy học LLCT là tất yếu, xuất phát từ yêu cầu xây dựng và cụ thể hóa hệ giá trị con người Việt Nam trong thời đại mới”.

Đặc biệt, yêu cầu bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong bối cảnh bùng nổ thông tin và sự chống phá của các thế lực thù địch đòi hỏi sinh viên phải được trang bị năng lực nhận diện, tư duy phản biện và năng lực kiểm chứng thông tin. Một phương pháp giảng dạy chỉ dừng ở việc thuộc lòng những khẩu hiệu, những kết luận khoa học mà không biết áp dụng là hoàn toàn thất bại trước yêu cầu này.

Sự bùng nổ của thông tin và tác động của công nghệ đã thay đổi vai trò của giảng viên nói chung, giảng viên LLCT nói riêng. Thông tin, tri thức từ giảng viên không còn là kênh duy nhất. Sinh viên có thể tiếp cận vô số nguồn thông tin, các luồng quan điểm khác nhau, thậm chí trái chiều, đối lập trên các phương tiện truyền thông và mạng xã hội.

Bên cạnh đó, xuất phát từ yêu cầu của “kỷ nguyên vươn mình” đối với nguồn nhân lực, khát vọng vươn mình của dân tộc, với các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội cao, đòi hỏi phải một nguồn nhân lực chất lượng cao để đáp ứng. Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, nguồn nhân lực không chỉ cần giỏi chuyên môn nghiệp vụ, mà quan trọng hơn là phải có các kỹ năng mềm, năng lực học tập suốt đời, và đặc biệt là phương pháp tư duy biện chứng. Sứ mệnh của các môn LLCT, đặc biệt là môn Triết học Mác - Lênin, là góp phần hình thành ở người học phương pháp tư duy linh hoạt và làm việc sáng tạo, biện chứng. Trong một thế giới có nhiều biến động, không chắc chắn, phức tạp và mơ hồ, phương pháp tư duy biện chứng sẽ giúp người học thích ứng và giải quyết các vấn đề phức hợp trong thực tiễn.

Cùng với đó, sau đại dịch Covid-19, giáo dục đại học toàn cầu và Việt Nam đã chuyển dịch mạnh mẽ. Xu thế đào tạo theo chuẩn đầu ra, học tập kết hợp và lấy người học làm trung tâm đã trở nên phổ biến. Việc dạy - học LLCT cũng chuyển dịch từ chỗ giảng viên “dạy được những gì” sang “sinh viên làm được những gì sau khi học”. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi căn bản về phương pháp dạy - học, từ giảng dạy sang hỗ trợ học tập.

Từ những phân tích nêu trên, Tiến sĩ Ngô Thị Huyền đề xuất các giải pháp: để đổi mới phương pháp dạy - học LLCT theo hướng phát huy năng lực người học, nhà trường phải là nơi kiến tạo môi trường đổi mới. Cần tạo điều kiện về cơ sở vật chất như: phòng học thông minh, học liệu điện tử... Quan trọng hơn, nhà trường phải đầu tư cho con người, cần có chính sách đãi ngộ và cơ chế khuyến khích, bảo vệ những giảng viên dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới sáng tạo trong giảng dạy.

Về phía đội ngũ giảng viên LLCT phải có tinh thần và kỹ năng học tập suốt đời. Tự học, tự bồi dưỡng không ngừng để nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực sư phạm và đặc biệt là bản lĩnh chính trị. Phải tâm huyết, yêu nghề và thực sự thấu hiểu sinh viên, tạo ra một môi trường học tập dân chủ, cởi mở và truyền cảm hứng cho sinh viên.

Về phía sinh viên: phải thay đổi tâm thế từ học thụ động sang học chủ động, tích cực. Sinh viên cần nhận thức rõ về mục tiêu học tập, xác định đúng động cơ học để biết, để làm, để chung sống và để tự khẳng định mình.

Định hướng cho người học khả năng vận dụng sáng tạo lý luận vào thực tiễn công việc

Thượng tá, ThS Ngô Xuân Chính, giảng viên Khoa Lý luận Mác - Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh, Trường đại học Nguyễn Huệ, Bộ Quốc phòng, đề xuất: Cần có giải pháp đổi mới phương pháp giảng dạy trên nền tảng số. Việc xây dựng hạ tầng số hiện đại không chỉ giúp giảng viên khai thác hiệu quả học liệu số mà còn tạo môi trường học tập cá nhân hóa, hấp dẫn, hiện đại, kích thích tư duy và sự tham gia chủ động của người học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo LLCT trong bối cảnh chuyển đổi số.

Các đại biểu dự tọa đàm. Ảnh: Phương Hằng

Bên cạnh đó, đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tương tác, trải nghiệm số và phát triển năng lực tư duy phản biện.

Phương pháp dạy học LLCT trong môi trường số cần chuyển từ “dạy cái có” sang “hướng dẫn cách học”, từ “truyền đạt” sang “khai mở - dẫn dắt - tương tác”.

Một số phương pháp cần được áp dụng, như: học tập kết hợp trực tiếp và trực tuyến, phát huy ưu thế của cả hai hình thức. Đồng thời, thực hiện học tập trải nghiệm và thực tiễn hóa lý luận, tức là sinh viên được trải nghiệm mô phỏng tình huống, tham gia các dự án nghiên cứu xã hội và chính trị. Học tập dựa trên dự án cho sinh viên xây dựng sản phẩm truyền thông chính trị số, video, podcast, infographic về chủ đề Triết học, Tư tưởng Hồ Chí Minh, Lịch sử Đảng...

Cùng với đó, học tập theo mô phỏng - tình huống số: sinh viên tham gia nghiên cứu, phân tích các vấn đề xã hội, chính trị, mô phỏng tình huống thực tế. Sử dụng các công cụ mô phỏng chiến dịch tư tưởng, phản bác quan điểm sai trái, diễn tập truyền thông chính trị.

Những phương pháp này giúp sinh viên được “học bằng làm”, “học bằng trải nghiệm”, tạo hứng thú và khả năng vận dụng lý luận vào thực tiễn công tác.

Để dạy học bằng phương pháp nêu trên, giảng viên giảng dạy lý luận chính trị phải có năng lực số toàn diện, am hiểu công nghệ và phương pháp giảng dạy hiện đại...

Theo Thạc sĩ, Giảng viên chính Cao Thị Tuyết Loan, Phó Trưởng bộ môn Lý luận chính trị, Trường đại học Tiền Giang, trước sự thay đổi nhanh chóng hiện nay, cần thiết phải đổi mới nội dung, phương pháp để việc dạy và học LLCT đạt hiệu quả cao nhất.

Thời gian tới, giáo dục LLCT phải chuyển từ dạy cái gì sang dạy như thế nào để người học cảm thấy hấp dẫn, thiết thực. Nội dung nên tập trung vào những vấn đề thời sự, bức thiết của cuộc sống, giúp người học vận dụng được lý luận để phân tích, lý giải thực tiễn. Cần chuyển đổi từ mục tiêu truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực. Cần định hướng cho người học khả năng vận dụng sáng tạo lý luận vào thực tiễn công việc, rèn luyện tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề. Người học không chỉ hiểu biết lý luận mà còn phải có khả năng vận dụng sáng tạo những hiểu biết đó vào học tập, công việc và cuộc sống, trở thành những công dân năng động, sáng tạo...

Phương Hằng