'Bàn về văn minh': Hành trình khai sáng và hiện đại hóa Nhật Bản

"Bàn về văn minh" (An Outline of a Theory of Civilization) là tác phẩm kinh điển của Fukuzawa Yukichi, nhà tư tưởng và giáo dục lỗi lạc của Nhật Bản thế kỷ XIX.

Bìa sách "Bàn về văn minh". Nguồn: Nhã Nam.

Cuốn sách được viết vào năm 1875, trong bối cảnh Nhật Bản đang chuyển mình từ một xã hội phong kiến sang hiện đại hóa dưới thời Minh Trị Duy Tân. Với tầm nhìn sâu rộng, Fukuzawa đã phân tích khái niệm "văn minh" và đề xuất con đường phát triển cho Nhật Bản, tạo nền tảng cho sự tiến bộ của quốc gia này.

Giàu tính triết luận, “Bàn về văn minh” bằng cách đặt ra hàng loạt các vấn đề xã hội, văn hóa, chính trị, kinh tế, đạo đức... đã mở ra con đường để Nhật Bản, với tư cách một nước đang phát triển, nối kết với thế giới văn minh, tiến bộ. Phản hồi lại các tư tưởng của những tác gia phương Tây đương thời như John Stuart Mill, Herbert Spencer, Thomas Buckle, Francois Guizot,cũng như phân tích thấu đáo hình thái tù đọng, đơn điệu của xã hội châu Á, Fukuzawa đã khích lệ cả tinh thần quốc gia lẫn tinh thần cá nhân, ngợi ca xu hướng tự do của khu vực tư nhân.

Từ góc nhìn một cách sâu sắc các hình thái xã hội chậm tiến khác nhau đang vật lộn trên con đường phát triển, Fukuzawa Yukichi đã sáng suốt dự báo và khẳng định mô hình văn minh phương Tây như một con đường bắt buộc phải theo cho mọi quốc gia muốn tiến tới văn minh, tiến bộ; đồng thời, giúp độc giả nhận chân những giá trị tốt đẹp nhất, những giá trị vĩnh cửu, mà một quốc gia, một thể chế có thể đem đến cho mỗi con người.

Fukuzawa Yukichi bắt đầu bằng việc định nghĩa "văn minh" không chỉ dựa trên tiến bộ vật chất mà còn bao gồm sự phát triển về trí tuệ và đạo đức. Ông chia xã hội thành ba giai đoạn: dã man, bán khai và văn minh, nhấn mạnh rằng văn minh là trạng thái mà con người đạt được sự phát triển toàn diện về cả vật chất lẫn tinh thần. Ông cho rằng, để đạt được văn minh, một quốc gia cần chú trọng giáo dục, nâng cao tri thức và đạo đức của người dân.

Một trong những luận điểm quan trọng của Fukuzawa là tầm quan trọng của việc tiếp thu văn minh phương Tây. Ông nhận thấy rằng, để Nhật Bản không bị lép vế trước các cường quốc phương Tây, cần học hỏi và áp dụng những tiến bộ khoa học, kỹ thuật cũng như hệ thống giáo dục, pháp luật của họ. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo về việc tiếp thu một cách mù quáng, nhấn mạnh rằng cần phải chọn lọc và điều chỉnh sao cho phù hợp với đặc thù văn hóa và xã hội Nhật Bản.

"Bàn về văn minh" không chỉ là một tác phẩm lý luận mà còn là kim chỉ nam cho quá trình hiện đại hóa của Nhật Bản. Những tư tưởng tiến bộ của Fukuzawa đã thúc đẩy phong trào cải cách giáo dục, kinh tế và chính trị, giúp Nhật Bản nhanh chóng trở thành một quốc gia hiện đại và hùng mạnh. Tác phẩm cũng có ảnh hưởng sâu rộng đến các nước châu Á khác, trong đó có Việt Nam, khi tìm kiếm con đường phát triển và hội nhập với thế giới.

Được viết với văn phong mạch lạc, logic và dễ hiểu, "Bàn về văn minh" phù hợp với độc giả ở nhiều trình độ khác nhau. Fukuzawa sử dụng nhiều ví dụ thực tiễn, so sánh giữa các quốc gia để minh họa cho luận điểm của mình, giúp người đọc dễ dàng tiếp cận và thấu hiểu. T

"Bàn về văn minh" của Fukuzawa Yukichi là một tác phẩm kinh điển, mang lại những bài học quý giá về quá trình hiện đại hóa và phát triển quốc gia. Những tư tưởng trong cuốn sách vẫn còn nguyên giá trị, đặc biệt đối với các quốc gia đang trên con đường phát triển và hội nhập. Đây là một cuốn sách đáng đọc cho những ai quan tâm đến lịch sử, triết học và quá trình phát triển xã hội.

Hoàng Mai