Bánh đá - tinh hoa ẩm thực từ 'miền đá nở hoa'

Bánh đá với nhiều hương vị khác nhau như gấc, đậu biếc, nghệ, lá nếp cẩm.

Bánh đá hay bánh lơ khoải, là món bánh truyền thống của người Dao và người Nùng ở Hà Giang, thường được ăn vào dịp lễ, Tết. Bánh thường có hình trụ dài khoảng 10 - 15cm hoặc lát tròn dày khoảng 1 - 2cm. Tên gọi "bánh đá" được cho là bắt nguồn từ tạo hình của bánh và trạng thái cứng như đá của món bánh này khi chưa được dùng chế biến món ăn, khi gõ phát ra âm thanh lách cách như đá đập vào nhau.

Cách chế biến những khối bánh đá cũng rất kì công. Với nguyên liệu từ những hạt gạo được ví “ngọc trời”, mỗi mùa lúa mới, người dân tuyển chọn những hạt gạo ngon được trồng trên những thửa ruộng bậc thang, nơi ánh nắng mặt trời và gió trời hun đúc nên hương vị thơm ngon đặc biệt, lấy gạo tẻ trộn với gạo nếp theo tỉ lệ nhất định, sau đó đem ngâm với nước từ 4 - 5 tiếng, ngâm xong thì đem phơi khô, mang đi nghiền. Tiếp đó, đồ bột gạo lên, chín nhừ rồi mang ra giã khi còn nóng cho thật dẻo. Sau đó, người làm khéo léo nặn bánh thành từng khối thuôn dài hoặc từng chiếc to như cục gạch. Khi tiến hành các thao tác nặn phải thật nhanh, vì nếu để bột nguội chúng không dính quyện được vào nhau. Khi đã ra thành phẩm, bánh được phơi trong bóng râm cho ráo nước rồi cất giữ nơi thoáng mát, có thể bảo quản hàng tháng trời mà vẫn giữ được hương vị.

Bên cạnh loại bánh truyền thống màu trắng, người dân sáng tạo thêm những chiếc bánh đá đủ sắc màu: xanh của lá dứa, tím của lá cẩm, xanh lam của hoa đậu biếc, vàng của nghệ hay đỏ cam từ gấc chín. Mỗi sắc màu mang một mùi hương riêng, khiến món bánh thêm phần bắt mắt và hấp dẫn. Với sự kết hợp cùng các loại lá tự nhiên, bánh đá không chỉ đẹp hơn mà còn thơm ngon, dậy vị, vừa quen thuộc vừa mới mẻ.

Xuất phát từ chiếc bánh truyền thống với nguyên liệu sẵn có, những chiếc bánh đá khi đến với người tiêu dùng lại được chế biến khá đa dạng. Có thể nhúng lẩu, nấu thắng rền và cách làm dễ nhất đó là chiên, rán sau đó chấm với tương ớt, đường trắng hay sữa đặc… tùy vào khẩu vị mỗi người. Nhưng dù có chế biến theo cách nào và kết hợp với loại đồ ăn, gia vị nào thì bánh đá vẫn mang lại những trải nghiệm ẩm thực độc đáo.

Những chiếc bánh đá chiên vỏ ngoài giòn rụm, bên trong mềm dẻo hấp dẫn thực khách.

Hương vị bánh đá không cầu kỳ, nhưng lại có chiều sâu và gợi cảm xúc. Sau khi chiên hoặc nướng, vỏ ngoài bánh giòn rụm, bên trong mềm dẻo, bùi thơm mùi gạo mới. Khi cắn nhẹ, mùi gạo hòa cùng hương lá dứa, lá cẩm dịu nhẹ rất hấp dẫn. Người vùng cao thườngnướng bánh trên than hồng, chiên vàng giòn, hoặc thái lát mỏng để nhúng lẩu - tạo nên vị dai ngọt lạ miệng, vừa dân dã vừa thú vị. Vào mùa đông, có thể nấu bánh đávới nước đường gừng, thêm chút dừa nạo, món ăn ấm áp xua tan gió lạnh…

Chị Phạm Thị Minh, du khách đến từ Hà Nội chia sẻ: Tôi từng nghe nhiều về bánh đá nhưng khi nướng thử trên than hồng mới thấy hương thơm lan tỏa. Bánh Đá có vị ngậy, thơm, có độ dẻo vừa phải, dễ ăn và phù hợp với mọi lứa tuổi trong gia đình…

Còn anh Lý Văn Sình, người dân tộc Dao ở xã Vị Xuyên cho biết: Bánh đá giờ không chỉ để ăn ngày mưa, mà còn là món để nhớ quê. Mỗi khi nhà có khách xa, chúng tôi luôn mang bánh ra nướng mời để vừa ăn vừa kể chuyện bản làng.

Từ món ăn của người miền núi xưa, bánh đá giờ đây đã trở thành đặc sản ẩm thực vùng cao được nhiều người tìm mua làm quà. Các hợp tác xã tại Tuyên Quang đã đóng gói, dán nhãn, đưa sản phẩm ra thị trường. Sau đó đóng túi, hút chân không nên thời gian bảo quản bánh đá cũng sẽ được lâu hơn và bánh vẫn giữ được chất lượng khi gửi đến tay người mua. Ngày nay, nhờ sự phát triển của du lịch mà món bánh đá truyền thống này đã được nhiều người biết đến hơn và dần trở thành một món đặc sản mới lạ, gây thương nhớ đối với nhiều du khách.

Giữa nhịp sống hiện đại, bánh đá vẫn giữ được sự giản dị vốn có, như một tinh hoa ẩm thực từ “miền đá nở hoa”. Trong từng chiếc bánh là hương vị của gạo mới, của bàn tay khéo léo, của dòng suối trong lành, không chỉ là món ăn ngon mà còn là biểu tượng văn hóa ẩm thực độc đáo của người dân nơi đây.

Diệu Linh