Báo cáo của IFC: Tỷ lệ nữ giới trong các ngành kinh tế xanh tại Việt Nam còn thấp

Báo cáo nhận định, phụ nữ đang là lực lượng lao động thiết yếu nhưng chưa được trao quyền đầy đủ trong ba lĩnh vực then chốt của nền kinh tế xanh gồm năng lượng mặt trời, tái chế nhựa và sản xuất lúa gạo. Trung bình, phụ nữ chỉ chiếm khoảng 23% lực lượng lao động ở ba ngành này.

"Phụ nữ giữ vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng của ngành tái chế nhựa và sản xuất lúa gạo, thường tham gia với tư cách là người thu gom chất thải và lao động nông hộ. Tuy nhiên, họ thường chỉ tập trung ở các khâu có giá trị thấp, ít cơ hội tiếp cận nguồn lực để mở rộng hoạt động hay cải thiện điều kiện việc làm. Hiếm khi xuất hiện trong các vị trí kỹ thuật, nghiên cứu hoặc điều hành,” báo cáo viết.

Tỷ lệ tham gia và hỗ trợ dành cho phụ nữ trong 3 lĩnh vực xanh tại Việt Nam. Biểu đồ Việt hóa: Hà Anh/Mekong ASEAN.

Phụ nữ cũng bị đánh giá thấp ở các vị trí lãnh đạo trong cả ba lĩnh vực trên. Trong số các doanh nghiệp được khảo sát, phụ nữ chỉ chiếm 21% vị trí quản lý cấp cao và 23% ghế trong hội đồng quản trị. Ngành năng lượng mặt trời có tỷ lệ phụ nữ lãnh đạo thấp nhất, tiếp theo là tái chế nhựa và sản xuất lúa.

Việt Nam có tỷ lệ nữ sinh theo học STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học) khá cao (37%), vượt mức trung bình toàn cầu (30%). Tuy nhiên, tỷ lệ phụ nữ có thể phát triển sự nghiệp lâu dài trong lĩnh vực này lại giảm mạnh, đặc biệt ở các vị trí lãnh đạo trong doanh nghiệp.

Theo báo cáo, phụ nữ chỉ đảm nhiệm 5% các công việc STEM yêu cầu trình độ cao và 6% vị trí kỹ thuật ở trình độ trung bình. Thay vào đó, họ tập trung chủ yếu ở các vai trò hành chính, hỗ trợ (chiếm 65%) và các công việc không thuộc lĩnh vực STEM nhưng đòi hỏi kỹ năng cao (chiếm 40%). Phụ nữ cũng chiếm 29% lực lượng lao động ở các nhóm nghề khác, chủ yếu là các công việc vận hành với trình độ thấp.

Báo cáo chỉ ra nhiều rào cản lớn đang cản bước phụ nữ tham gia sâu và nắm giữ vai trò lãnh đạo trong ba lĩnh vực trên. Trước hết, định kiến giới vẫn phổ biến trong tuyển dụng, khi các công việc kỹ thuật thường được mặc định là phù hợp với nam giới hơn. Thêm vào đó, lo ngại về thời gian nghỉ thai sản và trách nhiệm chăm sóc gia đình khiến nhiều doanh nghiệp chưa thực sự sẵn sàng tạo điều kiện cho phụ nữ phát triển nghề nghiệp.

Phần lớn doanh nghiệp vẫn chưa xây dựng các chương trình cố vấn hoặc bảo trợ dành riêng cho nữ giới – đặc biệt là trong ngành tái chế nhựa và sản xuất lúa gạo. Các chính sách chính thức nhằm đảm bảo không phân biệt đối xử cũng còn vắng bóng trong hai lĩnh vực này.

Từ 'đối tượng cần hỗ trợ' sang 'đối tác chiến lược'

Thay vì xem phụ nữ là nhóm yếu thế cần hỗ trợ, báo cáo của IFC gợi ý một cách tiếp cận mới, đó là xem phụ nữ là đối tác chiến lược trong quá trình chuyển đổi xanh, tham gia vào các vai trò về STEM và kỹ thuật. Điều này đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về các kỹ năng xanh và tận dụng các tiến bộ công nghệ.

Theo báo cáo, doanh nghiệp cần chủ động xây dựng nguồn ứng viên nữ đủ tiêu chuẩn cho các vị trí kỹ thuật, thông qua việc hợp tác với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và đại học để tạo cơ hội thực tập, học việc linh hoạt dành riêng cho nữ sinh. Các chương trình này có thể cung cấp những điểm khởi đầu thực tế cho các sinh viên nữ. Khi thiết kế các chương trình này, doanh nghiệp nên sử dụng các mô hình học việc bán thời gian và linh hoạt để phù hợp với lịch trình của học viên.

Thứ hai, thiết lập các chỉ số hiệu suất rõ ràng tập trung vào phát triển kỹ năng và cung cấp phản hồi có cấu trúc cùng kế hoạch phát triển chuyên môn. Triển khai các nữ cố vấn và các hình mẫu tiêu biểu để tạo ra con đường trực tiếp từ thực tập đến việc làm toàn thời gian.

Một giải pháp quan trọng khác là lập bản đồ chuỗi cung ứng để xác định vị trí và vai trò của phụ nữ trong toàn bộ chuỗi giá trị. Từ đó thiết kế các chính sách hòa nhập, đảm bảo rằng nữ giới được tiếp cận công bằng với cơ hội kinh tế và đào tạo nghề.

Thúc đẩy sự tham gia của phụ nữ – động lực cho tăng trưởng xanh và việc làm của Việt Nam. Ảnh minh họa: Hà Anh/Mekong ASEAN.

Đối với lĩnh vực nông nghiệp, báo cáo đề xuất xây dựng các hợp tác xã nông hộ nữ, kèm theo các chương trình đào tạo canh tác bền vững, chuyển giao kỹ thuật và hợp đồng bao tiêu nhằm gia tăng tính ổn định đầu ra. Mô hình chia sẻ dịch vụ như thuê chung thiết bị, kho lạnh hoặc vận chuyển sẽ giúp giảm chi phí và nâng cao năng suất cho các nhóm sản xuất do phụ nữ làm chủ.

Cuối cùng, IFC khuyến khích doanh nghiệp mở rộng chính sách nghỉ thai sản và nuôi con, áp dụng cho cả lao động nam, như một cách thiết thực để phân bổ lại trách nhiệm chăm sóc trong gia đình. Đây không chỉ là chính sách nhân văn, mà còn là chiến lược duy trì sự liên tục nghề nghiệp cho lao động nữ, giảm tỷ lệ nghỉ việc và tăng năng suất dài hạn.

Hà Anh