Bảo đảm an toàn, minh bạch trong ứng dụng trí tuệ nhân tạo

Làm rõ phạm vi điều chỉnh, mô hình tổ chức, chế tài xử phạt

Tại phiên thảo luận, nhiều đại biểu bày tỏ sự đồng tình và đánh giá cao nỗ lực của Chính phủ trong việc nghiên cứu và ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo (AI), coi đây là hành động kịp thời để điều chỉnh những rủi ro cũng như hậu quả có thể xảy ra do AI. Tuy nhiên, các đại biểu đề nghị, làm rõ một số vấn đề quan trọng trong dự thảo liên quan đến Quỹ AI; Ủy ban Quốc gia về AI; bảo vệ nhóm dễ bị tổn thương; ứng phó với tác động đến việc làm; đưa nội dung AI vào lồng ghép, tích hợp trong chương trình giáo dục…

ĐBQH Trần Nhật Minh (Nghệ An) phát biểu

ĐBQH Trần Nhật Minh (Nghệ An) nhận định, so với Luật Công nghiệp công nghệ số, dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo cụ thể hóa hơn các quy định, không chỉ về phát triển mà còn điều chỉnh cả hoạt động nghiên cứu, cung cấp, triển khai, sử dụng trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, theo đại biểu, cả hai dự án Luật đều có chung nội hàm là quy định về hoạt động phát triển trí tuệ nhân tạo... Do đó, cơ quan soạn thảo cần nghiên cứu rà soát để tránh trùng lặp hoặc không thống nhất.

Liên quan đến Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo quy định tại khoản 1 Điều 6, đại biểu cho rằng: dự thảo đã nêu đây là cơ quan liên ngành nhưng không làm rõ liên ngành gồm những ngành nào? Tại khoản 5 cũng chưa giao Chính phủ quy định về thành phần và cơ chế hoạt động của Ủy ban... Do đó, đại biểu đề nghị bổ sung khoản 5, giao Chính phủ quy định thành phần và cơ chế hoạt động của Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo.

Về quy định xử phạt hành chính trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo tại điểm a khoản 2 Điều 30, đại biểu cho rằng: không nên quy định theo tỷ lệ doanh thu tại Việt Nam như dự thảo.

Đại biểu dẫn quy định tại dự thảo: “Phạt tối đa 2% doanh thu tại Việt Nam của năm trước liền kề đối với tổ chức vi phạm quy định tại Điều 11 của luật này. Trường hợp tái phạm thì phạt tối đa 2% doanh thu toàn cầu của năm trước liền kề của tổ chức đó. Trường hợp không có doanh thu của năm trước liền kề hoặc mức phạt theo doanh thu thấp hơn mức phạt tối đa quy định tại điểm b thì áp dụng mức phạt tại điểm b".

Toàn cảnh phiên thảo luận

Theo đại biểu, quy định này phức tạp, gây khó khăn cho cơ quan có thẩm quyền khi áp dụng; không bảo đảm công bằng vì doanh thu cao hay thấp tùy từng tổ chức, dẫn đến cùng một hành vi vi phạm nhưng mức phạt khác nhau... Trong khi đó, khoản 3 điều này đã quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hệ thống trí tuệ nhân tạo gây ra...

Đại biểu đề nghị đối với hành vi tại điểm a khoản 2 Điều 30 nên quy định mức phạt tiền cụ thể; có thể quy định mức cao hơn mức 2 tỷ đồng tại điểm b để bảo đảm khả thi và tránh tùy nghi.

Đại biểu Trần Nhật Minh cũng bày tỏ đồng tình với Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường về việc cần bổ sung quy định các hành vi bị cấm để làm căn cứ xử lý vi phạm.

Bảo vệ nhóm dễ bị tổn thương, kiểm soát tác động đến thị trường lao động

Cho ý kiến về mở rộng đối tượng dễ bị tổn thương bởi AI, ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) đánh giá cao Báo cáo thẩm tra đã nêu vấn đề bảo vệ những người dễ bị tổn thương, ví dụ điển hình là trẻ em. Tuy nhiên, đại biểu đề nghị cần đánh giá đầy đủ hơn để mở rộng đối tượng cần được bảo vệ. Ngoài trẻ em, các đối tượng khác cũng dễ bị thao túng hoặc chịu ảnh hưởng tiêu cực bởi AI như người lớn tuổi, người dân ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, người có hạn chế về khả năng nhận thức. Đại biểu nhấn mạnh cần đánh giá đầy đủ các nhóm có nguy cơ bị tổn thương để đưa vào quy định bảo vệ phù hợp.

ĐBQH Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) phát biểu

Về Quỹ AI, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo xem xét và làm rõ chức năng, nhiệm vụ của Quỹ. Đại biểu nêu hiện Việt Nam đã có nhiều quỹ liên quan như Quỹ Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo quốc gia, Quỹ Khoa học công nghệ của doanh nghiệp, Quỹ Đầu tư phát triển công nghiệp an ninh. Vì AI liên quan mật thiết đến lĩnh vực an ninh, cần làm rõ liệu Quỹ AI có trùng lặp nhiệm vụ với các quỹ hiện có hay không. Đại biểu đề nghị có báo cáo giải trình cụ thể để bảo đảm Quỹ AI hoạt động đúng nguyên tắc, mục đích, hiệu quả, tránh hình thành bộ máy mới không cần thiết.

Về tác động đến thị trường lao động, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cho rằng đây là vấn đề chưa được đề cập trong dự thảo Luật và Báo cáo thẩm tra, trong khi có ý nghĩa lớn đối với an sinh xã hội. Việc áp dụng AI có thể làm gia tăng bất bình đẳng trong tuyển dụng; lao động kỹ năng thấp dễ bị thay thế, trong khi kỹ sư AI hưởng lợi hơn. Đại biểu đề nghị cần có quy định trong luật nhằm cân bằng giữa ứng dụng AI và bảo đảm việc làm; có cơ chế khuyến khích duy trì lao động con người trong các dịch vụ cơ bản; quy định về đào tạo, chuyển đổi việc làm và trợ cấp thất nghiệp cho người bị ảnh hưởng.

ĐBQH Nguyễn Tạo (Lâm Đồng) phát biểu

Đồng quan điểm, ĐBQH Nguyễn Tạo (Lâm Đồng) lo ngại, mỗi luật ban hành lại kèm theo một quỹ, dẫn đến trùng lặp, bộ máy cồng kềnh, lãng phí nguồn lực. Đại biểu đề nghị nghiên cứu tập trung Quỹ AI vào một quỹ lớn hơn, như Quỹ Khoa học công nghệ; giao nhiệm vụ chi trực tiếp cho dự án cụ thể để tránh lập quỹ chung chung.

Quan tâm đến hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu, ĐBQH Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) góp ý về quy định xây dựng Cổng thông tin điện tử về trí tuệ nhân tạo. Đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo giải trình rõ về sự cần thiết và tính liên kết của hệ thống thông tin này với các hệ thống đã có để tránh trùng lặp, lãng phí.

ĐBQH Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) phát biểu

Về nguyên tắc ứng dụng AI trong cơ quan nhà nước và dịch vụ công, đại biểu cho rằng dự thảo chưa rõ ràng. Đại biểu nêu ví dụ về việc lắp đặt camera AI xử lý vi phạm giao thông, đặt vấn đề liệu có thể tin hoàn toàn vào kết quả AI hay cần kiểm tra lại trước khi kết luận. Đại biểu kiến nghị quy định cụ thể về nguyên tắc sử dụng AI trong dịch vụ công; tham khảo kinh nghiệm EU, như cấm hệ thống chấm điểm xã hội gây phân biệt đối xử.

Kiến nghị làm rõ mục tiêu và hoạt động của Ủy ban Quốc gia về AI, ĐBQH Thái Văn Thành (Nghệ An) nhất trí việc thành lập Ủy ban, song đề nghị nêu rõ mục tiêu, nội dung, phương thức hoạt động trong dự thảo để định hình vai trò, tránh giao hết cho Chính phủ quy định sau này.

ĐBQH Thái Văn Thành (Nghệ An) phát biểu.

Về đưa AI vào chương trình giáo dục, đại biểu lo ngại việc lồng ghép, tích hợp sẽ không hiệu quả. Đại biểu đề nghị cấu trúc lại chương trình để đưa AI vào môn học phù hợp như Tin học; quy định chặt chẽ về cấp độ giảng dạy; đưa vào chương trình nội dung về quản lý rủi ro và đạo đức AI. Đại biểu cũng đề xuất bổ sung nội dung quản lý nguồn nhân lực và quản lý ứng dụng AI trong giáo dục, đào tạo vào phạm vi quản lý nhà nước.

Cùng băn khoăn về đưa AI vào chương trình giáo dục, ĐBQH Lâm Văn Đoan đề nghị nếu cần thiết thì đưa vào Luật chuyên ngành về giáo dục, tránh quy định chi tiết trong Luật AI. Về khái niệm “đạo đức xã hội”, đại biểu cho rằng: đây là khái niệm quá rộng, khó định lượng, dễ dẫn đến tùy nghi khi xử lý.

ĐBQH Lâm Văn Đoan (Lâm Đồng) phát biểu

Đại biểu đề nghị loại bỏ việc dùng khung đạo đức xã hội để điều chỉnh hành vi và cần định nghĩa rõ hành vi bị cấm để bảo đảm tính minh bạch và khả thi.

Diệp Anh; Ảnh: Phạm Thắng