Báo động loài nấm ăn người 'từ trong ra ngoài'

Vừa qua, một nhóm các nhà khoa học tại ĐH Manchester (Anh) đã dùng thuật toán mô phỏng và dự báo để đánh dấu phạm vi lan rộng của nấm Aspergillus - một loại nấm sợi thông dụng và là tác nhân chính gây bệnh Aspergillosis (bệnh nhiễm trùng phổi do bào tử nấm Aspergillus), theo đài CNN.

Nghiên cứu chỉ ra biến đổi khí hậu sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho một số chủng loại nấm Aspergillus mở rộng phạm vi sinh tồn đến Bắc Mỹ, châu Âu, Trung Quốc và Nga.

Loài vi nấm Aspergillus Fumigatus phổ biến nhất có thể mở rộng phạm vi lây lan vì biến đổi khí hậu. Ảnh: Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh Mỹ (CDC)

Căn bệnh thầm lặng

Nấm Aspergillus là một giống vi nấm dạng sợi, tồn tại ở khắp mọi nơi trên thế giới, thường xuyên phát tán hàng triệu bào tử nấm vào không khí.

Con người tiếp xúc và hít phải bào tử nấm Aspergillus mỗi ngày, nhưng hầu hết mọi người sẽ không gặp bất kỳ vấn đề sức khỏe nào vì hệ thống miễn dịch sẽ loại bỏ chúng.

Thế nhưng, bào tử nấm có thể phát triển sâu trong cơ thể, gây bệnh Aspergillosis lên những người đang mắc các bệnh lý về đường hô hấp như bệnh phổi tiềm ẩn, hen suyễn, những người bị suy yếu hệ miễn dịch do đang điều trị ung thư, ghép tạng, hay mắc HIV/AIDS, những người từng bị cảm cúm nặng hoặc đã từng mắc COVID-19.

U phổi do nấm Aspergillus. Ảnh: Th.s, BS Paschalis Vergidis/MSD Manual

Nhà nghiên cứu biến đổi khí hậu và bệnh truyền nhiễm tại ĐH Manchester và là đồng tác giả bài báo - ông Norman van Rijn cho biết nếu hệ thống miễn dịch không loại bỏ được bào tử nấm, chúng sẽ “bắt đầu phát triển và về cơ bản là chúng sẽ ăn thịt bạn từ trong ra ngoài”.

Bệnh nhiễm nấm Aspergillus có tỉ lệ tử vong rất cao (20% đến 40%). Bệnh thường khó chẩn đoán được.

Ông Van Rijn cũng chia sẻ rằng những tác nhân gây bệnh nhiễm trùng nấm đang dần có khả năng kháng các loại thuốc kháng nấm - hiện tại chỉ mới có 4 loại thuốc kháng nấm có sẵn.

Hệ lụy từ biến đổi khí hậu

Theo nghiên cứu, loài nấm Aspergillus flavus ưa khí hậu nhiệt đới nóng có thể mở rộng phạm vi lây lan lên hơn 16%, nếu con người tiếp tục đốt một lượng lớn nhiên liệu hóa thạch. Dự đoán cho biết loài này sẽ lan rộng sang một số vùng ở Bắc Mỹ, miền bắc Trung Quốc và Nga.

Loài nấm Aspergillus flavus này có thể gây ra các bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng ở người và có khả năng kháng thuốc kháng nấm.

Chúng cũng gây bệnh cho nhiều loại cây trồng, được xem là mối đe dọa tiềm tàng đến an ninh lương thực. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã thêm Aspergillus flavus vào danh sách tác nhân gây bệnh nấm nghiêm trọng vào năm 2022 vì khả năng tác động đến sức khỏe cộng đồng và có thể kháng thuốc kháng nấm.

Còn loài nấm Aspergillus fumigatus ưa khí hậu ôn đới được dự đoán sẽ lan rộng về phía bắc, hướng đến Bắc Cực khi nhiệt độ toàn cầu tăng lên. Nghiên cứu phát hiện ra rằng phạm vi lây lan của nó có thể tăng 77,5% vào năm 2100, có khả năng tác động đến 9 triệu người ở châu Âu.

Bào tử nấm Aspergillus dưới kính hiển vi. Ảnh: GETTY IMAGES

Ngoài mở rộng phạm vi lây lan, biến đổi khí hậu cũng có thể làm tăng khả năng chịu nhiệt của nấm, cho phép chúng bám trụ tốt hơn trong cơ thể con người.

Các điều kiện thời tiết khắc nghiệt như hạn hán, lũ lụt càng giúp nấm Aspergillus phát tán bào tử ra xa hơn. Đã có những đợt bùng phát bệnh nhiễm nấm sau các thảm họa thiên nhiên, chẳng hạn như đợt bùng phát bệnh nấm sau khi xuất hiện lốc xoáy tại Joplin, Missouri (Mỹ) năm 2011.

Chuyên gia nói gì?

Đồng giám đốc Trung tâm Nấm Y học (thuộc Hội đồng nghiên cứu Y học Anh và ĐH Exeter, Anh) - bà Elaine Bignell chia sẻ với đài CNN rằng nghiên cứu mới về nấm Aspergillus “đã làm sáng tỏ mối đe dọa về nấm trong môi trường tự nhiên và chúng ta còn thiếu chuẩn bị để đối phó với sự biến đổi về tỉ lệ lan rộng của chúng”.

Bà cũng cho biết thêm nghiên cứu vẫn chưa giải đáp được một vài nghi vấn khác, cần rất nhiều nghiên cứu thêm liên quan loại nấm này.

Chuyên gia về sức khỏe môi trường tại ĐH UC Berkeley (Mỹ) - GS. Justin Remais cho biết tuy bệnh Aspergillosis có khả năng gây tử vong, thế nhưng nghiên cứu vẫn còn thiếu dữ liệu về điều kiện môi trường của tác nhân gây bệnh và nhóm bệnh nhân nào sẽ nhiễm bệnh.

Hiện GS đang thực hiện nghiên cứu trên hơn 100 triệu bệnh nhân ở khắp nước Mỹ, trong đó, ông đã xác định được hơn 20.000 trường hợp mắc bệnh Aspergillosis từ năm 2013 đến năm 2023. Ông Remais cho biết số ca mắc bệnh đang tăng khoảng 5% mỗi năm.

“Các tác nhân gây bệnh nấm ngày càng lan rộng và kháng thuốc, nhưng chúng ta mới chỉ bắt đầu hiểu được tác động của biến đổi khí hậu nên nấm ảnh hưởng ra sao” - GS Remais cho biết.

Bà Bignell cho biết chúng ta chỉ thường nghe về các bệnh do vi khuẩn, virus và ký sinh trùng gây ra, nhưng lại ít nghe về các bệnh do nấm gây ra.

“Nhu cầu cấp thiết hiện tại là phải đảo ngược xu hướng này, vì [nấm] cũng có thể gây tử vong, bất kỳ ai trong chúng ta cũng có thể bị ảnh hưởng trong tương lai ” - bà Bignell cảnh báo.

MINH CHIẾN