Bảo hiểm y tế – điểm tựa giúp người nhiễm HIV giảm gánh nặng chi phí điều trị

Tính đến hết tháng 12/2024, Việt Nam có khoảng 267.391 người nhiễm HIV, trong đó 245.489 người còn sống. Trong số này, 184.214 người đang được điều trị bằng thuốc ARV, bao gồm 2.365 trẻ em. Tỉ lệ người nhiễm HIV đang điều trị ARV có thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) đã đạt khoảng 96%. Khoảng 79% người nhiễm HIV được điều trị ARV (trong tổng số được biết), và 95% trong số đó đã đạt tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện.

1. Các chính sách bảo hiểm y tế liên quan người nhiễm HIV

Việt Nam cam kết thực hiện các mục tiêu 95-95-95 để chấm dứt đại dịch AIDS vào năm 2030: 95% người nhiễm biết tình trạng; 95% trong số đó điều trị ARV; 95% trong số điều trị đạt tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện. BHYT được xem như một công cụ chiến lược để đạt các mục tiêu này.

Nhiều địa phương ban hành Nghị quyết, chương trình hỗ trợ BHYT dành cho người nhiễm HIV, kể cả hỗ trợ thẻ và hỗ trợ đồng chi trả.

Chính sách BHYT giúp người nhiễm HIV:

- Thanh toán thuốc ARV bằng BHYT: Từ ngày 1/1/2019, thuốc kháng HIV (ARV) được thanh toán từ Quỹ BHYT, thay vì hoàn toàn phụ thuộc vào viện trợ quốc tế. Điều này giúp giảm chi phí trực tiếp cho người bệnh, đặc biệt các chi phí liên quan đến thuốc dài hạn.

- Hỗ trợ mua thẻ BHYT và hỗ trợ phần đồng chi trả: Có tỉnh, thành thực hiện hỗ trợ 100% chi phí mua thẻ BHYT cho người nhiễm HIV có hoàn cảnh khó khăn. Ví dụ tỉnh Nghệ An hỗ trợ cả mua thẻ và phần đồng chi trả cho ARV. Ở nhiều nơi (TP. HCM, các tỉnh), người nhiễm HIV được tư vấn, hướng dẫn làm giấy tờ để được hỗ trợ tham gia BHYT; có nơi hỗ trợ chi phí BHYT từ ngân sách địa phương hoặc kết dư BHYT.

- Người nhiễm HIV có BHYT nếu thực hiện khám chữa bệnh tại các cơ sở khám chữa bệnh BHYT sẽ được thanh toán thuốc ARV khi các thuốc nằm trong danh mục được BHYT chi trả. Một số nhóm đặc biệt như trẻ em dưới 6 tuổi, người dân tộc thiểu số, hộ nghèo hoặc cận nghèo, khi khám tuyến xã hoặc cơ sở y tế phù hợp, sẽ được BHYT thanh toán toàn bộ chi phí khám chữa bệnh, không phải đóng phần đồng chi trả.

Việc có thẻ BHYT giúp giảm chi phí khám chữa bệnh, thuốc men, đồng thời giảm nguy cơ gián đoạn điều trị, ngăn chặn kháng thuốc, bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

2. Lợi ích của BHYT cho người bệnh và gia đình

- Giảm chi phí trực tiếp: Không phải trả toàn bộ tiền thuốc ARV, không bị "vỡ" tài chính do chi phí điều trị suốt đời.

- An tâm điều trị liên tục: Có BHYT giúp người bệnh không bị gián đoạn ARV vì thiếu tiền; giảm nguy cơ kháng thuốc và tăng hiệu quả điều trị.

- Giảm gánh nặng cho gia đình: Thu nhập và chi tiêu của gia đình không bị ảnh hưởng quá lớn; giảm stress tài chính.

- Lợi ích xã hội: Khi người nhiễm HIV có tải lượng virus không phát hiện giảm nguy cơ lây truyền; giúp giảm gánh nặng điều trị cấp cứu và các bệnh cơ hội.

3. Những thách thức còn tồn tại

Dù gần 96% người nhiễm HIV đã có thẻ BHYT nhưng vẫn còn khoảng 4-5% chưa tham gia hoặc điều trị tại cơ sở tư nhân, dễ bị gián đoạn điều trị. Chi phí đồng chi trả, đi lại và các xét nghiệm chuyên sâu ngoài danh mục BHYT vẫn là gánh nặng, nhất là với người dân vùng sâu, vùng xa và dân tộc thiểu số.

Kỳ thị và phân biệt đối xử vẫn là rào cản lớn khiến nhiều người ngần ngại khám chữa bệnh hoặc tham gia BHYT. Bên cạnh đó, việc đảm bảo nguồn cung thuốc ARV liên tục là yếu tố then chốt. Chính phủ đặt mục tiêu đến cuối năm 2025 bảo đảm đủ thuốc ARV cho hơn 213.000 người nhiễm HIV, nhằm duy trì điều trị bền vững và không gián đoạn.

Việc mở rộng và củng cố chính sách BHYT cho người nhiễm HIV là bước tiến quan trọng trong chiến lược y tế công cộng của Việt Nam. Để tiếp tục phát huy hiệu quả, cần thực hiện:

- Mở rộng độ bao phủ thẻ BHYT, hướng tới 100% người nhiễm HIV có thẻ, đặc biệt nhóm khó tiếp cận.

- Hỗ trợ đồng chi trả và chi phí phụ trợ đối với những người có điều kiện kinh tế khó khăn, vùng sâu vùng xa.

- Tăng cường truyền thông để người nhiễm HIV hiểu rõ quyền lợi BHYT của mình và các thủ tục tham gia.

- Chống kỳ thị và bảo mật thông tin tại cơ sở y tế để người bệnh yên tâm khi tiếp cận dịch vụ.

- Quản lý nguồn thuốc ARV và cấu trúc cơ sở điều trị để đảm bảo thuốc được cung ứng đủ, đúng loại và bệnh nhân được quản lý lâu dài.

- Phân cấp cho cơ sở y tế xã có bác sĩ đủ điều kiện cấp phát thuốc ARV tạo thuận lợi cho bệnh nhân không phải đến Trung tâm nhận thuốc.

BS. Phong Quân