Bạo lực và rối loạn tâm trí trong sáng tác của Edgar Allan Poe

Hai cuốn sách của Edgar Poe phát hành tiếng Việt. Ảnh: Hiểu Yên.

Edgar Allan Poe (1809-1849) là một nhà văn, nhà viết kịch, nhà phê bình người Mỹ. Ông được xem là người đặt ra các quy ước về truyện trinh thám cổ điển, khởi đầu cho thể loại khoa học viễn tưởng hiện đại và nâng tầm tiểu thuyết Gothic đầy chất nghệ thuật hơn.

Bầu không khí rờn rợn trong truyện của Edgar Poe

Poe từng trải qua một thời thơ ấu đau thương khi cha mẹ lần lượt qua đời, chính điều đó đã ám ảnh vào từng trang viết của ông, khiến những câu chuyện mang một bầu không khí u uẩn và rờn rợn. Năm 1891, truyện ngắn nổi tiếng Vụ án mạng đường Morgue với sự xuất hiện của Dupin đã mở đường cho thể loại truyện chủ đề trinh thám - hình sự đầu tiên trên thế giới và mô típ án mạng căn phòng kín (whodunnit).

Truyện ngắn Sự sụp đổ của dòng họ Usher là tập hợp của những gì thường thấy trong một câu chuyện của Poe: một ngôi nhà kiểu Gothic, một người kể chuyện điên loạn, nỗi cô độc, chuyện chôn sống và một bộ óc tâm thần.

Người khách vô danh nhận được một lá thư mời đến nhà từ Roderick Usher. Tại đây, người dẫn truyện phát hiện ra Roderick còn có một người em song sinh tên là Madeline đang bị hôn mê. Roderick dần có những hành động kỳ quái và rồi anh tuyên bố em gái mình đã chết.

Anh nhờ người dẫn chuyện cùng khiêng quan tài cô gái đi chôn. Tới đây, những âm thanh nỉ non quái đản dần xuất hiện, gieo vào lòng Roderick nỗi nghi hoặc và dần mất đi lý trí. Trước khi ngành tâm thần học ra đời, Poe đã viết về hội chứng thúc đẩy giác quan diễn ra khi mọi cảm xúc bị đẩy nhanh vì nhạy cảm quá mức, về hội chứng sức ép bệnh tật và chứng lo âu cấp tính.

Thế giới nội tâm đầy bạo lực và rối loạn là một nét đặc trưng trong nhiều truyện ngắn của Poe, xuất hiện rõ nét nhất trong Con mèo đen với ngôi kể thứ nhất. Theo Moldenhauer (1968) định nghĩa về chủ nghĩa hùng biện xưng tội là một phong cách viết trong đó người dẫn chuyện “giới thiệu hoặc kết thúc lời tường thuật của mình bằng những cử chỉ tự lên án phức tạp với những dự báo thảm khốc về sự dằn vặt vĩnh viễn trong linh hồn anh ta".

Kĩ thuật xây dựng truyện cần phải có dung lượng vừa đủ để độc giả tập trung đọc liền mạch, những hình ảnh tưởng tượng độc đáo đem lại cảm giác ghê rợn đến kì lạ. Đây cũng là lí do khiến những truyện ngắn của Poe có vị trí vững chắc trong lòng người đọc đồng thời các phương pháp ẩn dụ và tượng trưng trong truyện của Poe gợi nhớ nhiều đến Nathaniel Hawthorne và Herman Melville.

Tranh vẽ nhà văn Edgar Poe. Ảnh: publicano.

Sự rùng rợn nằm ở tâm lý con người

Trong văn học, hình ảnh mang tính biểu tượng được dùng để truyền tải một thông điệp ẩn ý hoặc mang ý nghĩa tượng trưng nào đó. Ở truyện ngắn Con mèo đen, Poe đã xây dựng hình ảnh con mèo đen làm trung tâm để phát triển cốt truyện tổng thể và các chủ đề xoay quanh.

Từ trước đến nay, mèo đen thường bị gắn liền với nỗi bất hạnh, vận rủi, chết chóc, đặc biệt là đối với những người mê tín. Trong câu chuyện, người kể rất yêu quý con mèo đen nhưng nó sắp thay đổi cuộc đời anh mãi mãi. Con vật u ám đó sắp mang lại bi kịch ập đến hai vợ chồng. Mặc dù không tin, nhưng cô vợ vẫn thường xuyên nhắc đến quan niệm phổ biến cổ xưa, coi tất cả mèo đen đều là những phù thủy ngụy trang. Để đào sâu vào bi kịch, Poe đã đặt tên cho con mèo là Pluto - tên vị thần cai quản địa ngục của người Hy Lạp.

Sự rùng rợn của câu chuyện không đến từ cách thức sát hại mà nằm trong chính sự tâm thần loạn trí của người kể chuyện. Sinh vật mèo đen chính là phép ẩn dụ về tính nghiện rượu đến bê tha của nhân vật người chồng.

Linh hồn anh ta đã bị nhuộm đen, thói rượu chè bê tha đã biến anh từ một người yêu động vật rơi vào trạng thái rối loạn tâm lý, và phản kháng những gì mình đã từng thích thú. Anh ta trở thành tên sát nhân không ghê tay và đổ lỗi tai ương của mình cho con mèo đen. Ngôi nhà trong trường hợp này, là cách ẩn dụ về nấm mồ. Tất cả đã được tác giả dày công chuẩn bị nhằm dẫn dắt độc giả vào hố sâu ngờ vực.

H.P Lovecraft, một trong những người thừa hưởng tinh thần của Poe rõ rệt nhất đã nói “Tình cảm cổ xưa nhất và mạnh mẽ nhất của loài người là nỗi sợ hãi và nỗi sợ hãi cổ xưa nhất, mạnh mẽ nhất là sợ cái gì không biết”. Poe đã khai thác triệt để trong những truyện ngắn của mình, nỗi sợ hãi len lỏi vào tâm trí người đọc, chứ không đơn thuần chỉ là những màn hù dọa giật gân.

Hiểu Yên