Bảo tồn làng nghề kim hoàn trăm năm ở phương Nam

Khi ánh vàng nhạt dần

Ở miền Tây Nam bộ, vàng từ lâu không chỉ là của cải để dành mà còn là trang sức gắn bó mật thiết với đời sống người dân, đặc biệt là phụ nữ. Chính từ nhu cầu đó, nghề kim hoàn đã hình thành và phát triển mạnh mẽ, từng bước trở thành một trong những nghề truyền thống thịnh vượng bậc nhất.

Thế nhưng, sau bao biến động của thời gian, nghề kim hoàn trăm năm đang đứng trước nguy cơ mai một khi thị trường vàng hiện đại với mẫu mã phong phú, giá thành cạnh tranh ồ ạt lấn át.

Vào thập niên 1980-1990, những làng nghề kim hoàn ở Nam bộ như xóm Bình Yên (xã Tân Hương, tỉnh Đồng Tháp) từng rộn ràng tiếng mài dũa. Vòng xi-men, dây chuyền mắt trúc, nhẫn vàng đính đá cẩm thạch… không chỉ được người dân ưa chuộng mà còn trở thành biểu tượng của sự thịnh vượng. Một thợ giỏi thời ấy có thể chế tác hàng kg vàng mỗi năm, thu nhập lên đến vài lượng vàng mỗi tháng, con số đáng mơ ước trong bối cảnh đời sống còn nhiều khó khăn.

Trong căn phòng nhỏ, ông Trần Văn Bên đang miệt mài cải tiến mẫu mã, kết hợp các kiểu dáng mới, đáp ứng thị hiếu - Ảnh: Bùi Nguyên

Nghề không chỉ mang lại của cải mà còn tạo dựng vị thế xã hội. Con gái được gả đi kèm vàng bạc, trang sức từ tay thợ địa phương được xem là niềm tự hào. Nhưng cùng với sự phát triển của công nghệ chế tác hiện đại, thị hiếu thay đổi nhanh chóng, ánh vàng truyền thống dần lùi về sau.

Trở lại Bình Yên hôm nay, khó mà hình dung nơi từng nhộn nhịp thợ kim hoàn nay trở nên vắng lặng. Những “xưởng vàng” một thời sôi động đã đóng cửa hoặc chuyển sang nghề khác.

Ông Nguyễn Văn Lài, một thợ kỳ cựu từng coi nghề là lẽ sống nhưng buộc phải giải nghệ khi đơn đặt hàng ngày càng hiếm hoi. Có tháng không ai tới đặt làm, trong khi chi phí duy trì quá lớn nên ông đành phải buông tay với nghề vốn gắn bó hàng chục năm.

Không riêng ở xóm Bình Yên, tại xã Mỹ Lộc (tỉnh Tây Ninh), nghề kim hoàn cũng đang chung cảnh ngộ. Nếu trước kia có hàng chục hộ dân sống bằng nghề thì nay chỉ còn hơn chục hộ bám trụ. Làng nghề trăm năm tuổi đang dần vơi đi sức sống, để lại khoảng trống trong đời sống văn hóa của cộng đồng.

Giữ lửa trong khó khăn

Trong bức tranh trầm lắng ấy, vẫn còn những con người kiên trì giữ nghề như ông Trần Văn Bên, thợ kim hoàn gần 60 tuổi ở xã Tân Hương. Ông thừa nhận, thu nhập từ nghề này chỉ bằng lương công nhân, khó mà giàu có. Nhưng ông vẫn gắn bó, vì đây không chỉ là kế sinh nhai mà còn là cái nghiệp, là truyền thống.

Để thích ứng, ông Bên chủ động cải tiến mẫu mã, thử nghiệm kết hợp các kiểu dáng mới, đáp ứng thị hiếu giới trẻ. Trong căn phòng nhỏ, ông trân trọng giới thiệu những sản phẩm do chính tay mình mày mò sáng tạo, vừa giữ được nét truyền thống, vừa có hơi thở hiện đại.

Anh Trần Văn Đức với một khuôn mẫu làm kim hoàn vừa hoàn thành - Ảnh: Bùi Nguyên

Cùng chung tâm huyết, anh Trần Văn Đức, mới ngoài 30 tuổi, cũng tìm cách khôi phục nghề. Thế nhưng, sự cạnh tranh gay gắt từ các sản phẩm nhập khẩu giá rẻ khiến cơ sở của anh nhiều lần phải tạm ngưng hoạt động. “Dù vậy, tôi vẫn muốn bám trụ, bởi nếu thế hệ trẻ không tiếp nối thì nghề này sẽ nguy cơ biến mất mãi mãi”, anh chia sẻ.

Ở Mỹ Lộc, ông Trịnh Hoàng Long, một thợ kim hoàn gần 50 tuổi vẫn kiên nhẫn mở lớp truyền nghề cho thanh niên địa phương. Với ông, truyền dạy chính là cách níu giữ ngọn lửa nghề, để những giá trị cha ông để lại không bị lãng quên. “Nghề kim hoàn đâu chỉ là miếng cơm, mà còn là văn hóa, là hồn cốt của làng”, ông khẳng định.

Nhận thấy nguy cơ mai một, chính quyền địa phương cũng đã bắt đầu chú ý đến việc bảo tồn. UBND xã Tân Hương cho biết đang nghiên cứu kế hoạch khôi phục nghề kim hoàn, đồng thời đề xuất chính sách hỗ trợ để thợ yên tâm bám nghề. Việc quảng bá sản phẩm, xây dựng thương hiệu gắn với du lịch làng nghề cũng được xem là hướng đi tiềm năng.

Thực tế cho thấy, nghề kim hoàn Nam bộ không chỉ gắn liền với sinh kế, mà còn phản ánh nếp sống, phong tục, thẩm mỹ của cả một vùng đất. Giữ gìn nghề cũng chính là giữ gìn bản sắc văn hóa của cộng đồng, để những giá trị hàng trăm năm tuổi không rơi vào quên lãng.

Dù còn lắm gian nan, nhưng với sự kiên trì của những người thợ và sự đồng hành của chính quyền, hy vọng ánh vàng truyền thống một ngày nào đó sẽ lại bừng sáng trên mảnh đất phương Nam. Đó không chỉ là sự hồi sinh của một nghề, mà còn là sự tiếp nối của một di sản văn hóa quý báu, được hun đúc qua nhiều thế hệ.

Bùi Nguyên