Bảo tồn nét đẹp văn hóa của phiên chợ tình Khâu Vai trên cao nguyên đá Hà Giang

Phiên chợ không phải để mua bán sản phẩm

Từ "Khau Vai" trong tiếng Tày - Nùng nghĩa là "đèo gai". Nhưng nhiều tư liệu dùng chệch thành "Khâu Vai". Khách đi du lịch Hà Giang còn gọi đùa đây là chợ Phong Tình.

Nguồn gốc của chợ phiên này bắt đầu từ truyền thuyết về chàng Ba người dân tộc Nùng và nàng Út người dân tộc Giáy. Họ yêu nhau say đắm nhưng do không cùng dân tộc, không cùng tổ tiên hay phong tục tập quán. Hơn nữa chàng lại là con nhà nghèo còn nàng là con gái tộc trưởng người Giáy. Bởi vậy mối tình của 2 người bị ngăn cấm.

Họ đã đưa nhau lên hang trên núi Khâu Vai để trốn, sống qua ngày. Vậy nhưng ở dưới bản, họ hàng tộc cô Út vác cung vác nỏ sang mắng chửi nhà trai đã đem cô bỏ nhà đi. Nhà trai cũng mang gậy, mang dao ra đánh chửi nhà gái. Từ hang trên núi, 2 người thấy cảnh họ hàng vì mình mà đâm chém nhau, họ đau lòng mà đành chia tay, trở về làm tròn bổn phận với gia tộc. Trước khi chia tay họ hẹn 27/3 hàng năm sẽ lại đến Khâu Vai hát cho nhau nghe, tâm sự về những chuyện xảy ra trong suốt một năm xa cách.

Chợ tình Khâu Vai được hình thành qua hơn 100 năm, trở thành nét văn hóa đặc sắc, độc đáo của nhân dân các dân tộc huyện Mèo Vạc nói riêng và tỉnh Hà Giang nói chung.

Ở bên nhau hết đêm, ngày hôm sau họ sẽ lại về với cuộc sống thường ngày. Đến khi già, ngày cuối đời họ lại đến đây, ôm chặt lấy nhau, cùng đi vào cõi vĩnh hằng. Ngày họ ra đi cũng là 27/3. Dân làng thương tiếc về mối lương duyên trắc trở này nên đã dựng lên 2 miếu thờ Ông, thờ Bà và lấy ngày này làm ngày họp chợ cho các đôi trai gái lỡ duyên.

Ban đầu chợ không phải để buôn bán sản phẩm gì, mà chỉ là nơi người ta tìm đến với nhau. Những người này có thể xa nhau do tình duyên trắc trở, gia đình ngăn cấm, hoặc những lý do khác mà không thể đến được với nhau, mỗi người đều ôm một đoạn tâm tư không dứt như truyền thuyết về đôi trai gái năm xưa. Bởi vậy ngày này là để họ có thể tâm sự hàn huyên sau một hoặc nhiều năm xa cách, thông báo tình hình hiện tại của nhau.

Đây chính là nét đẹp văn hóa mộc mạc, giản dị của chợ tình Khâu Vai. Dù hiện nay có nhiều hàng quán "ăn theo" phiên chợ, khiến nó dần bị thương mại hóa nhưng bản chất của phiên chợ vẫn rất thu hút khách tour Hà Giang đến tìm hiểu văn hóa.

Sau 2 năm gián đoạn do dịch Covid-19, Lễ hội Chợ Phong lưu Khâu Vai năm 2022 chính thức được tổ chức với quy mô cấp tỉnh. Đây là một trong những hoạt động nhằm tạo điểm nhấn để giới thiệu, quảng bá du lịch, thu hút du khách đến với Hà Giang, góp phần thực hiện các giải pháp phục hồi ngành du lịch sau khi dịch bệnh cơ bản được kiểm soát.

Được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Theo ông Trần Đức Quý - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Giang, chợ Phong lưu Khâu Vai không chỉ là nơi bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, giá trị nhân văn cao đẹp mà còn là nơi ca ngợi mối tình trong sáng, tạo sức lan tỏa trong cộng đồng về những giá trị tốt đẹp, góp phần xây dựng và phát triển chuẩn mực đạo đức xã hội, gia đình, tình yêu đôi lứa.

Ngoài ra, chợ Phong Lưu Khâu Vai phản ánh sự đa dạng văn hóa và sự sáng tạo của con người, được kế tục qua nhiều thế hệ, có lịch sử hình thành hơn 100 năm. Phiên chợ này còn được đánh giá có khả năng phục hồi và tồn tại lâu dài.

Du khách tham gia lễ hội sẽ được tận hưởng không khí nô nức, phấn khởi của những chàng trai, cô gái đang trong độ tuổi hẹn hò. Bên cạnh đó, vẻ đẹp của các cô gái Nùng, Giáy... khi khoác trên mình những bộ trang phụ độc đáo của dân tộc mình cũng là điểm thu hút của lễ hội.

Khách du lịch đến với Chợ Phong Lưu Khâu Vai 2022 còn được tham gia trải nghiệm, khám phá các hoạt động đặc sắc như: Lễ dâng hương, Lễ cầu duyên, Lễ cầu an tại khu vực miếu Ông, miếu Bà.

Bên cạnh đó, tại lễ hội, khách tham quan còn được trải nghiệm cánh đồng hoa tam giác mạch, hoa sao nhái, cầu tình yêu tại Mê Cung Đá (thôn Khâu Vai, xã Khâu Vai, huyện Mèo Vạc); tìm hiểu nét độc đáo của Làng văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Mông thôn Pả Vi Hạ; chinh phục tuyến đi bộ Vách đá thần, trải nghiệm cảm giác mạo hiểm trên cung đường Hạnh Phúc huyền thoại, du thuyền trên lòng hồ Nho Quế ngắm hẻm vực Tu Sản - Mã Pì Lèng... Chợ Phong Lưu - Khâu Vai nằm tại bản Khâu Vai, xã Khâu Vai, tỉnh Hà Giang, cách thị xã Hà Giang 180 km, ở cuối con đường đèo. Mỗi năm, chợ chỉ họp một lần vào ngày 27/3 âm lịch.

Hiện nay, do kết hợp cùng các hoạt động văn nghệ, quảng bá văn hóa địa phương nên chợ thường kéo dài khoảng 3 ngày. Phiên chợ chính vẫn diễn ra vào ngày 27/3 âm lịch và hoạt động đảm bảo tôn trọng các giá trị truyền thống.

Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có Quyết định số 1952/QĐ-BVHTTDL đưa "Tập quán xã hội và tín ngưỡng chợ Phong lưu Khâu Vai," xã Khâu Vai, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia./.

Tấn Minh