Bảo tồn và phát huy chữ viết, tiếng nói của đồng bào dân tộc thiểu số (Bài 3): Giữ hồn dân tộc trong nhịp sống mới

Trường Đại học Hồng Đức phối hợp với UBND huyện Quan Hóa (cũ) nghiệm thu Dự án “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch”.

Trong căn nhà sàn nằm giữa thôn Lùm Nưa, tiếng cười nói rộn ràng hòa cùng âm thanh của khèn, trống, tiếng hát khặp Thái vang lên đầy hứng khởi. Ở đó, Câu lạc bộ văn hóa văn nghệ truyền thống dân tộc thôn Lùm Nưa, với 30 thành viên đã và đang trở thành điểm tựa để bà con cùng nhau giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Mỗi buổi sinh hoạt, các thành viên không chỉ luyện tập hát múa, mà còn cùng nhau trò chuyện bằng tiếng mẹ đẻ, tìm hiểu chữ viết, nghiên cứu các bài hát, khặp cổ được lưu truyền trong sách. “Chúng tôi luôn nhắc nhau, tiếng nói là linh hồn của dân tộc, mất tiếng nói là mất một phần cội nguồn. Vì thế, dù bận rộn đến đâu, chị em vẫn duy trì sinh hoạt đều đặn để cùng nói và hát bằng tiếng dân tộc mình”, chị Hà Thị Mai, chủ nhiệm câu lạc bộ chia sẻ. Theo chị Mai, mỗi buổi sinh hoạt là dịp để thế hệ trẻ thêm yêu tiếng nói, lời ca của dân tộc Thái, để những âm điệu và câu chữ thân thuộc ấy vang mãi trong đời sống hiện nay.

Từ những buổi gặp gỡ ấy, tinh thần giữ gìn văn hóa truyền thống đang dần lan tỏa khắp xã Vạn Xuân. Hiện, đồng bào dân tộc thiểu số chiếm 56,2% dân số xã Vạn Xuân, trong đó chủ yếu là người Thái. Những năm qua, thực hiện Đề án “Bảo tồn, phát huy và phát triển tiếng nói, chữ viết, trang phục, nghề truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Thanh Hóa đến năm 2030”, Đảng ủy, chính quyền xã đã chỉ đạo triển khai sâu rộng đến toàn thể cán bộ, đảng viên và Nhân dân. Mục tiêu của đề án không chỉ là khôi phục những giá trị đã mai một, mà còn giúp người dân hiểu rõ hơn tầm quan trọng của việc giữ gìn tiếng nói, chữ viết và phong tục truyền thống trong bối cảnh hội nhập hiện nay. Để làm được điều đó, xã đã đẩy mạnh tuyên truyền bằng nhiều hình thức thiết thực, như: tổ chức các hội nghị chuyên đề, phổ biến kiến thức văn hóa dân tộc trong sinh hoạt chi bộ, đoàn thể; phát thanh tuyên truyền thường xuyên trên hệ thống loa truyền thanh xã, thôn; đồng thời triển khai mô hình tuyên truyền trực quan qua pano, áp phích, tờ rơi tại các khu dân cư...

Nhờ những cách làm thiết thực, dễ hiểu, nhận thức của cộng đồng dân tộc thiểu số về giá trị văn hóa truyền thống được nâng lên rõ rệt. Người dân dần ý thức hơn trong việc gìn giữ tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình. Những bài hát, câu chào, lời chúc bằng tiếng mẹ đẻ dần trở nên quen thuộc trong nếp sinh hoạt hằng ngày của nhiều gia đình. Không chỉ vậy, các nghệ nhân dân gian trong xã còn tích cực tham gia biểu diễn, truyền dạy chữ viết, văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ. Một số lễ hội truyền thống được khôi phục, trở thành sân chơi văn hóa hấp dẫn cho người dân địa phương và du khách. Bên cạnh đó, trang phục truyền thống cũng được bà con sử dụng nhiều hơn, không chỉ trong lễ tết, cưới hỏi mà còn trong những buổi họp thôn, sinh hoạt cộng đồng, tạo nên hình ảnh đẹp, gần gũi, đậm sắc dân tộc giữa đời sống hiện đại.

Song song với đó, xã Vạn Xuân chú trọng xây dựng đội ngũ nghệ nhân có khả năng truyền dạy tiếng nói, chữ viết, làn điệu dân ca cho thế hệ trẻ. Đây được xem là lực lượng nòng cốt giúp duy trì mạch nguồn văn hóa địa phương. Nhiều mô hình “gia đình văn hóa” cũng được gắn với việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tạo động lực để người dân tự hào và chủ động hơn trong việc gìn giữ bản sắc.

Ông Cầm Bá Huyến, Phó Chủ tịch UBND xã Vạn Xuân, cho biết: "Trong thời gian tới, xã phấn đấu 70% con em là người dân tộc thiểu số có thể nói tiếng nói, chữ viết của các dân tộc mình. Thực hiện mục tiêu, xã tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền và tổ chức truyền dạy trong cộng đồng; sưu tầm và tuyên truyền, quảng bá về giá trị văn hóa truyền thống bằng nhiều hình thức, đặc biệt là trên các kênh thông tin đại chúng và không gian mạng; mở các lớp đào tạo do nghệ nhân có khả năng truyền dạy tiếng nói, chữ viết, trang phục, nghề truyền thống dân tộc...”.

Không chỉ ở các địa phương vùng cao, việc gìn giữ và phát huy tiếng nói, chữ viết dân tộc thiểu số còn nhận được sự quan tâm đặc biệt từ các cơ sở giáo dục, nghiên cứu. Trong đó, Trường Đại học Hồng Đức, cơ sở giáo dục đại học trọng điểm của tỉnh Thanh Hóa luôn đồng hành và tích vực tham gia vào việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số.

Nghề dệt truyền thống đã được xã Vạn Xuân khôi phục và phát triển trong đời sống hiện đại.

Những năm qua, nhà trường đã tổ chức biên soạn, thẩm định và hoàn thiện 2 bộ tài liệu tiếng Mông và tiếng Thái. Các bộ tài liệu này được xây dựng trên cơ sở khảo sát thực tiễn ngôn ngữ và nhu cầu sử dụng tiếng dân tộc tại những địa phương có đông đồng bào sinh sống, bảo đảm tính khoa học, thiết thực, dễ học, dễ sử dụng cho cán bộ, công chức, viên chức trong quá trình công tác. Trên cơ sở đó, hằng năm, trường đều tiến hành rà soát, cập nhật, chỉnh sửa nội dung tài liệu để phù hợp hơn với tình hình thực tiễn và đặc thù của từng đối tượng học viên.

Song song với công tác biên soạn tài liệu, trường còn phối hợp với Ban Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh tổ chức 3 lớp bồi dưỡng tiếng dân tộc thiểu số, với 116 học viên là cán bộ, công chức, viên chức và chiến sĩ biên phòng tham gia.

Theo PGS.TS Ngô Chí Thành, Phó Hiệu trưởng nhà trường: “Với vai trò là cơ sở giáo dục đại học trọng điểm của tỉnh Thanh Hóa, Trường Đại học Hồng Đức đã tham gia tích cực vào công tác bảo tồn, phát huy và phát triển các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số”.

Trong những năm qua, nhà trường đã chủ trì và phối hợp thực hiện nhiều đề tài, dự án khoa học, công nghệ các cấp về bảo tồn ngôn ngữ, chữ viết, tri thức dân gian, lễ hội và các loại hình di sản văn hóa phi vật thể tại các xã miền núi, như Quan Hóa, Thường Xuân, Bá Thước... Thông qua các hoạt động biên soạn tài liệu giảng dạy, đào tạo đội ngũ truyền dạy, tổ chức lớp học tại cộng đồng và xây dựng cơ sở dữ liệu ngôn ngữ dân tộc, nhà trường đã góp phần nâng cao nhận thức, khơi dậy niềm tự hào và năng lực sử dụng tiếng mẹ đẻ, đồng thời tạo cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác bảo tồn, lan tỏa các giá trị văn hóa dân tộc trong đời sống đương đại.

Bài và ảnh: Phong Vân