Bảo vệ đa dạng sinh học vùng đất ngập nước Bàu Sấu: Nhiều thách thức
Đồng Nai có một vùng đất ngập nước được công nhận là khu Ramsar Bàu Sấu (thuộc Vườn quốc gia Cát Tiên, H.Tân Phú). Nơi đây có giá trị cao về đa dạng sinh học (ĐDSH), môi trường, cảnh quan và du lịch. Cũng như nhiều khu vực có ĐDSH khác, Bàu Sấu đang đối mặt với các thách thức về tài nguyên, môi trường.
Khu đất ngập nước Bàu Sấu, thuộc Vườn quốc gia Cát Tiên. Ảnh: B.Mai
Bảo vệ và khai thác bền vững các giá trị của vùng đất ngập nước để phục vụ lợi ích cộng đồng là việc làm cần thiết.
* Vùng đất ngập nước duy nhất được công nhận
Chia sẻ tại hội nghị tuyên truyền, phổ biến, nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng đất ngập nước của Việt Nam mới đây, TS Phạm Hữu Khánh, Trưởng phòng Khoa học và hợp tác quốc tế Vườn quốc gia Cát Tiên thông tin, khu Ramsar Bàu Sấu có 4 giá trị cơ bản là: sinh thái, môi trường và ĐDSH; nghiên cứu khoa học; kinh tế - xã hội; cảnh quan, giáo dục, du lịch. Trong đó, giá trị lớn nhất là sinh thái, môi trường và ĐDSH vì là hồ nội địa tiếp giáp với rừng tự nhiên. Bàu Sấu nằm trong vùng lõi Khu Dự trữ sinh quyển thế giới nên ít bị tác động bởi các yếu tố bất lợi của thời tiết, môi trường, con người nên số lượng loài, cá thể từng loài ngày một gia tăng.
Mặc dù vậy, vùng đất ngập nước duy nhất ở Đồng Nai đang đối mặt với nhiều thách thức. Đó là các trường hợp xâm phạm trái phép tài nguyên rừng như: khai thác gỗ, đánh bắt cá, bẫy chim và động vật rừng. Sự xâm nhập của các loài ngoại lai như cây mai dương, cỏ trấp làm thu hẹp môi trường sống của các loài dưới nước, xử lý cây này tốn kém, mất nhiều thời gian mà không triệt để. Vấn đề ô nhiễm nguồn nước sông Đồng Nai (do sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, nước thải chưa qua xử lý) tác động trực tiếp đến môi trường sống của các loài thủy sinh, nước uống của động vật hoang dã.
Ông Nguyễn Văn Thanh, Phó giám đốc phụ trách Vườn quốc gia Cát Tiên cho hay, do biến đổi khí hậu và tác động xã hội, cùng với đó là việc quản lý, giám sát và các loài ngoại lai xâm phạm khiến một số loài bị suy giảm cả về số lượng và chất lượng. Đây là thách thức to lớn đến công tác bảo tồn vùng đất ngập nước. Vườn quốc gia Cát Tiên mong muốn các cơ quan quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp và đại diện cộng đồng địa phương cùng tham gia công tác bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.
PGS-TS Nguyễn Chu Hồi, đại biểu Quốc hội khóa XV, nguyên Phó tổng cục trưởng Tổng cục Biển và hải đảo Việt Nam cho rằng, Bàu Sấu là khu vực ít bị tác động bởi con người nhưng là “điểm nóng” ĐDSH với nhiều loài. Sự phát triển nhanh về kinh tế và dân số; khai thác thủy điện và cát đã ít nhiều tác động đến hệ sinh thái của cả khu vực. Ngoài ra, vấn đề kêu gọi cộng đồng tham gia bảo vệ và hưởng thụ tài nguyên của vùng đất ngập nước này chưa thực sự hiệu quả.
* Khai thác bền vững các giá trị
Phó giám đốc Trung tâm Truyền thông (Bộ TN-MT) Cao Minh Tuấn cho rằng, các vùng đất ngập nước không chỉ có giá trị về mặt cảnh quan, ĐDSH mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và bảo vệ nguồn nước.
Ngoài ra, khu vực này còn có giá trị lớn về khoa học và du lịch nếu bảo tồn và khai thác khôn khéo các giá trị. Bộ TN-MT sẽ hỗ trợ Vườn quốc gia Cát Tiên hoàn thiện hồ sơ Danh lục xanh trình Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế UICN công nhận. Đạt danh hiệu này, Bàu Sấu và Vườn quốc gia Cát Tiên sẽ có lợi thế trong kêu gọi tài trợ từ các tổ chức quốc tế cho bảo vệ ĐDSH, hợp tác quốc tế và khai thác du lịch sinh thái.
PGS-TS Nguyễn Chu Hồi cho rằng, cuối năm 2021, Chính phủ đã phê duyệt Quyết định số 1975/QĐ-TTg ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về bảo tồn và sử dụng bền vững các vùng đất ngập nước giai đoạn 2021-2030. Một trong những nhiệm vụ của kế hoạch mà địa phương, đơn vị có thể nghiên cứu áp dụng là thí điểm mô hình đồng quản lý, tức là thay vì một đơn vị quản lý như hiện nay thì kêu gọi sự tham gia của người dân, doanh nghiệp trong việc bảo vệ và chia sẻ lợi ích tài nguyên vùng đất ngập nước. Mô hình này đã được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng khá hiệu quả.
TS Phạm Hữu Khánh cho biết thêm, thời gian tới, đơn vị sẽ tăng cường kiểm tra, giám sát và bảo vệ nguyên vẹn hệ sinh thái đất ngập nước. Cùng với đó là điều tra ĐDSH và đánh giá mối đe dọa với các loài đặc trưng để có giải pháp bảo vệ hiệu quả.
Nhiều ý kiến cho rằng, vùng đất ngập nước Bàu Sấu mới làm tốt công tác giữ gìn cảnh quan tự nhiên và ĐDSH mà chưa phát huy hiệu quả về kinh tế - xã hội. Bàu Sấu là điểm du lịch sinh thái độc đáo của tỉnh nhưng hạ tầng và dịch vụ phục vụ du lịch còn nghèo nàn.
