Bảo vệ môi trường cần sự đột phá

Ngày 28-10, tiếp tục kỳ họp thứ 10, Quốc hội (QH) dành cả ngày để thảo luận tại hội trường đối với báo cáo của Đoàn Giám sát về kết quả giám sát chuyên đề: "Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường (BVMT) kể từ khi Luật BVMT năm 2020 có hiệu lực thi hành".

Lo vượt ngưỡng chịu đựng

Trình bày báo cáo kết quả giám sát, Tổng Thư ký QH, Chủ nhiệm Văn phòng QH Lê Quang Mạnh cho biết công tác BVMT đã có nhiều chuyển biến, đạt và vượt nhiều mục tiêu, chỉ tiêu đề ra tại Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng. Tuy nhiên, hạ tầng kỹ thuật về BVMT, nhất là trong thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt, nước thải còn lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu. Cả nước mới có 31,5% cụm công nghiệp và 16,6% làng nghề đầu tư xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt yêu cầu. Chính sách về phân loại, tái chế và xử lý chất thải rắn sinh hoạt triển khai chậm, chưa đồng bộ. Đoàn giám sát kiến nghị Chính phủ rà soát, điều chỉnh chiến lược, quy hoạch về BVMT và ứng phó biến đổi khí hậu, bảo đảm nguyên tắc "không đánh đổi môi trường lấy phát triển kinh tế đơn thuần".

Nêu ý kiến thảo luận, đại biểu (ĐB) Nguyễn Ngọc Sơn (đoàn Hải Phòng) nhận định: "Phát triển kinh tế - xã hội sẽ không thể bền vững nếu môi trường tiếp tục bị coi là "đi sau", là chốt chặn rủi ro". Theo ông, môi trường sống tốt chính là lợi thế cạnh tranh của một nền kinh tế xanh trong kỷ nguyên mới.

ĐB Thạch Phước Bình (đoàn Vĩnh Long), đánh giá lần đầu tiên nước ta đặt thiên nhiên ngang hàng với con người, coi BVMT là nền tảng cho tăng trưởng chứ không phải cái giá phải trả cho phát triển. Tuy nhiên, công tác kiểm soát ô nhiễm chưa bền vững: tỉ lệ thu gom rác đô thị đạt 97% nhưng chỉ 18% nước thải được xử lý; gần 60% rác thải vẫn chôn lấp, chủ yếu ở nông thôn và đô thị nhỏ. Nhiều bãi rác tồn lưu hàng chục năm như Nam Sơn (Hà Nội), Khánh Sơn (Đà Nẵng), Tân Long (Tiền Giang) vẫn là "điểm nóng môi trường". Trong khi đó, ngân sách cho xử lý nguồn thải còn quá thấp, chỉ chiếm khoảng 1,2% tổng chi ngân sách nhà nước, thấp hơn Thái Lan, Indonesia, Malaysia.

Theo ĐB Bình, môi trường Việt Nam đang ở ngưỡng giới hạn chịu đựng. Nếu không chuyển đổi mạnh mẽ, chi phí khắc phục sẽ lớn hơn rất nhiều so với chi phí phòng ngừa. QH nên đưa "GDP xanh", "tăng trưởng carbon thấp", "chỉ số sức khỏe môi trường" vào hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia. Chính phủ cần ban hành chính sách tài chính xanh quốc gia, phát hành trái phiếu khí hậu, thành lập quỹ xanh địa phương và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch. "Một đồng chi cho môi trường hôm nay sẽ tiết kiệm hàng chục đồng cho y tế và khắc phục thiên tai ngày mai" - ĐB Bình nói.

Đại biểu Quốc hội Trần Kim Yến (đoàn TP HCM) đề nghị nâng cao chất lượng thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trườngẢnh: PHẠM THẮNG

Kiến nghị 3 nhóm chính sách lớn

ĐB Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP HCM) dành phần lớn thời lượng phát biểu để nói về thực trạng ô nhiễm và ngập úng đô thị, một trong những thách thức lớn trong công tác BVMT hiện nay. ĐB Hùng dẫn chứng, bụi mịn ở Hà Nội và TP HCM nhiều thời điểm vượt ngưỡng an toàn. Trong khi đó, tỉ lệ nước thải đô thị được xử lý mới đạt khoảng 18%, nghĩa là phần lớn nước thải vẫn xả thẳng ra sông, hồ, kênh, rạch. Nhiều địa phương thường xuyên đối mặt với tình trạng ngập nặng sau mưa lớn hoặc triều cường, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân.

Từ đó, ĐB Hùng kiến nghị QH quy định chỉ tiêu bắt buộc và lộ trình cụ thể: Đến năm 2027, tối thiểu 35% nước thải đô thị loại I và II được xử lý; đến năm 2030 đạt khoảng 70%. Cần gắn trách nhiệm người đứng đầu địa phương nếu không đạt các chỉ tiêu này.

Vị ĐBQH TP HCM cũng đề nghị tập trung vào 3 nhóm chính sách lớn. Một là xử lý dứt điểm các cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng (hiện còn 38/435 cơ sở chưa khắc phục), cần quy định thời hạn hoàn thành trước năm 2026 và áp dụng thuế môi trường bổ sung để bảo đảm nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả tiền". Hai là đẩy nhanh lộ trình phân loại rác tại nguồn, quy định bắt buộc phân loại tối thiểu 3 nhóm rác (hữu cơ, tái chế, còn lại) từ ngày 1-1-2027, đồng thời thí điểm cơ chế trả phí theo khối lượng rác ở đô thị, có hỗ trợ cho hộ nghèo. Ba là nâng tỉ lệ chi ngân sách cho môi trường lên tối thiểu 1,2% tổng chi ngân sách từ năm 2027.

Còn ĐB Trần Nhật Minh (đoàn Nghệ An) đề nghị Chính phủ mạnh tay đầu tư kinh phí cho hệ thống thu gom, vận chuyển, xử lý riêng biệt cho từng loại rác. Song song đó áp dụng cơ chế thu phí gom rác theo khối lượng thay vì theo hộ gia đình. Theo ĐB Minh, hiện nay, phần lớn chất thải rắn sinh hoạt ở Việt Nam vẫn được xử lý bằng chôn lấp. Nếu không có giải pháp tổng thể, loại chất thải này sẽ tiếp tục làm gia tăng các điểm ô nhiễm nghiêm trọng.

Dẫn báo cáo của Đoàn Giám sát, cho biết giai đoạn 2020-2024, trên phạm vi cả nước có khoảng 8.000 dự án được phê duyệt, thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM), ĐB Trần Kim Yến (đoàn TP HCM) cho rằng còn có khoảng cách giữa ĐTM trên giấy với hiệu quả thực hiện ngoài thực tế. Vì vậy, ĐB Trần Kim Yến đề nghị báo cáo giám sát cần bổ sung nội dung nâng cao chất lượng thẩm định và hậu kiểm ĐTM…

VĂN DUẨN - MINH CHIẾN