Bất cập xử lý chất thải y tế

Thu gom chất thải y tế ở Bệnh viện Tim Hà Nội.

Nhưng thực tế tại một số nơi, việc phân loại chất thải tại nguồn vẫn còn hình thức, khu vực lưu trữ chưa đạt yêu cầu về kỹ thuật, vận chuyển thiếu giám sát, đấu thầu xử lý chạy theo giá rẻ… Vì thế, môi trường và sức khỏe cộng đồng đang đối mặt với những rủi ro.

Bài 1: Lỗ hổng trong thu gom, xử lý

Mỗi ngày, hàng nghìn tấn chất thải y tế, trong đó có không ít chất thải lây nhiễm và nguy hại phát sinh từ các bệnh viện, phòng khám trên cả nước. Dù pháp luật đã có đủ quy định, song thực tiễn triển khai vẫn bộc lộ những bất cập.

Không ai biết rác y tế đã đi đâu

Theo quy định, các cơ sở y tế phải có phương án thu gom, xử lý chất thải y tế và nước thải đạt chuẩn kỹ thuật mới được phép hoạt động. Thực tế, nhiều cơ sở dù có giấy phép song hoạt động thu gom và xử lý chất thải y tế lại diễn ra một cách “mập mờ”.

Báo cáo của Sở Y tế Thành phố Hà Nội cho thấy, trên địa bàn có khoảng 4.000 phòng khám tư nhân, 46 bệnh viện công lập và 48 bệnh viện ngoài công lập. Trong khi các bệnh viện thực hiện khá nghiêm túc thì ở các phòng khám tư nhân lại có nhiều cách đối phó. Hiện, các doanh nghiệp nhà nước như Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội (Urenco) chỉ ký được hợp đồng với khoảng 1.000 đơn vị, và cũng chỉ 60% trong số này có phát sinh chất thải và có đề nghị thu gom. Số phòng khám còn lại đều ký hợp đồng với các doanh nghiệp tư nhân.

Đáng chú ý, hơn 2.500 phòng khám đang được ký với doanh nghiệp môi trường ở tỉnh Bắc Ninh. Theo tìm hiểu của chúng tôi, nhiều hợp đồng trong đó là hợp đồng “khoán” với giá trị chỉ 3-5 triệu đồng/năm. Những hợp đồng này chỉ mang tính hình thức để hợp thức hóa thủ tục cấp phép hoạt động, không có thu gom trên thực tế. “Phòng khám có giấy phép, đơn vị xử lý có hợp đồng, còn rác y tế phát sinh mỗi ngày thì không ai biết đã đi đâu” - một cán bộ y tế Hà Nội chia sẻ.

Nếu mỗi phòng khám tư nhân phát sinh 0,5-1kg chất thải y tế/ngày và không được thu gom đúng quy định thì với con số hàng nghìn cơ sở, Hà Nội có thể phải hứng chịu hàng tấn chất thải lây nhiễm đang âm thầm trộn lẫn vào rác sinh hoạt hoặc bị xử lý thủ công, trái quy định. Từ kim tiêm, bông băng đến thuốc thừa - tất cả đều có thể trở thành nguồn phát tán bệnh dịch và hủy hoại môi trường nếu không được kiểm soát kịp thời.

Tại Bệnh viện đa khoa Phú Thọ, trung bình mỗi tháng, bệnh viện phát sinh khoảng 14,7 tấn chất thải nguy hại, 4,2 tấn chất thải tái chế và hơn 67 tấn rác sinh hoạt. Đối với từng loại chất thải, bệnh viện đều ký kết với Công ty cổ phần Môi trường ETC thu gom, xử lý.

Mỗi năm, bệnh viện tổ chức đấu thầu theo quy định, nhưng hai năm liên tiếp, vẫn chính công ty này trúng thầu. Một vấn đề đáng suy ngẫm là Công ty cổ phần Môi trường ETC đang cùng lúc thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải y tế trải rộng ở các địa phương (cũ) như: Hòa Bình, Yên Bái, Lào Cai, Vĩnh Phúc và Hà Nội. Trong khi đó, địa điểm xử lý rác thải của công ty lại đặt tại tỉnh Nam Định (cũ), có nghĩa là mỗi chuyến xe thu gom phải di chuyển hàng trăm cây số, tiền vận chuyển còn đắt hơn tiền xử lý.

Điều này đặt ra câu hỏi về năng lực thực tế và hiệu quả kinh tế. Đại diện một doanh nghiệp môi trường Hà Nội bức xúc: “Một số doanh nghiệp có cơ sở xử lý ở ngoài tỉnh, xe chuyên dụng đi hàng trăm cây số để thu gom nhưng với giá thấp như vậy thì đâu còn có lãi. Không hiểu họ làm bằng cách nào?”.

Theo phân tích của các chuyên gia, rác y tế có khối lượng nhẹ, nhưng yêu cầu về quy chuẩn chuyên biệt khiến hiệu suất vận tải rất thấp. Với một xe tải chuyên dụng tải trọng 5 tấn, trong điều kiện thông thường có thể chở 4-5 tấn rác sinh hoạt. Nhưng nếu dùng để vận chuyển rác y tế, xe chỉ chở được khoảng 1 tấn, dẫn đến chi phí tính trên từng kilogram chất thải bị đội lên gấp nhiều lần.

Bên cạnh đó, cơ quan chức năng thiếu vắng hoàn toàn cơ chế giám sát thực tế. Nhiều cơ sở y tế không nắm được quy trình xử lý cuối cùng, không có dữ liệu về hành trình vận chuyển, thậm chí không biết đơn vị xử lý có thực sự hoạt động hay không.

Theo ông Dương Trí Nam, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế, việc kiểm tra chấp hành các quy định của pháp luật về quản lý chất thải y tế, bảo vệ môi trường chỉ tiến hành trong khuôn viên cơ sở y tế và tại các bệnh viện, phòng khám trực thuộc Sở Y tế, Bộ Y tế. Hoạt động giám sát phần lớn được lồng ghép vào kiểm tra chất lượng bệnh viện. Bộ Y tế không được giao trách nhiệm thanh tra chuyên ngành việc chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường.

Cần bảo đảm chi phí cho xử lý rác thải

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Việt Hùng, Phó Chủ tịch Hội Kiểm soát nhiễm khuẩn Việt Nam cho biết, hiện Việt Nam đã có hành lang pháp lý về quản lý chất thải y tế, nhưng việc phân loại chất thải lây nhiễm, chất thải nhựa, chất thải thông thường vẫn mang tính phong trào. Cam kết giảm thiểu, tái chế được ký nhưng không đi vào thực chất. Công nghệ xử lý, dự án hỗ trợ đều có, nhưng không được triển khai vì sự thờ ơ, thiếu quan tâm từ phía lãnh đạo đơn vị.

Ông Hùng lấy thí dụ từ Bệnh viện Bạch Mai, nơi phát sinh tới 1,5 tấn chất thải nguy hại/ngày: Nếu đầu tư nồi hấp hiện đại, với giá trị khoảng 10 tỷ đồng để biến chất thải nguy hại thành chất thải thông thường thì có thể bán cho các cơ sở tái chế, trong 2-3 năm có thể thu hồi vốn. Nhưng đề xuất này chưa thể thành hiện thực.

Một nút thắt lớn nữa là chi phí xử lý chất thải chưa được Bộ Y tế minh bạch, chưa thành khoản riêng trong báo cáo tài chính của bệnh viện dù về nguyên tắc, chi phí xử lý chất thải đã được tính vào định mức xây dựng giá dịch vụ y tế.

Theo chuyên gia về kiểm soát nhiễm khuẩn, mỗi lần thay băng, cắt chỉ đều phát sinh một lượng chất thải nhất định; mỗi giường bệnh đều có khối lượng rác sinh hoạt, rác lây nhiễm tương ứng và thậm chí mỗi lần khám bệnh, để tính được giá khám bệnh, bác sĩ sẽ được tính 2 lần vệ sinh tay, rửa tay trước và sau khi khám. Mỗi lần vệ sinh tay, Bộ Y tế tiếp tục quy định từ 3-5ml hóa chất, thậm chí giá hóa chất được tính là giá hóa chất nước ngoài để đưa vào cấu thành giá và mỗi lần như vậy đều sẽ sinh ra một lượng chất thải…

Do vậy, theo chuyên gia kiểm soát nhiễm khuẩn, nếu tính đúng về trích lập cho hoạt động kiểm soát nhiễm khuẩn sẽ không thấp hơn 30% tổng doanh thu. Với nguồn thu này, cơ sở bệnh viện sẽ có cơ hội tái đầu tư vào máy móc, thiết bị bảo vệ môi trường. Thế nhưng hiện nay, bệnh viện hay phòng khám đều có xu hướng đầu tư vào máy móc chẩn đoán - thứ mang lại nguồn thu, trong khi hệ thống xử lý nước thải hay kiểm soát nhiễm khuẩn chưa được quan tâm.

NHÓM PHÓNG VIÊN