Bên trong phái bộ nước ngoài đến 'dẹp loạn' băng đảng ở Haiti

Cảnh sát Kenya làm nhiệm vụ trên đường phố ở Port-au-Prince

Xe bọc thép làm nhiệm vụ tuần tra

Vài tháng trước, việc đi bộ dọc theo một số tuyến đường chính ở Thủ đô của Haiti là điều không thể tưởng tượng được. Các băng đảng hoành hành, bắt cóc dân thường, chặn các chuyến hàng thực phẩm, nước, và sẵn sàng giao chiến với Cảnh sát quốc gia Haiti để giành quyền kiểm soát từng khối nhà. Kể từ khi lực lượng cảnh sát nước ngoài được gọi là Phái bộ Hỗ trợ an ninh đa quốc gia (MSS) đến đây vào cuối tháng 6-2024, các cuộc tấn công của băng đảng tội đã chậm lại. Nhưng ở các khu vực báo động đỏ khác, một cuộc chiến mới vừa bắt đầu.

Phóng viên truyền hình CNN (Mỹ) đã đi cùng lực lượng an ninh từ Kenya (quốc gia đang chỉ huy MSS) trong một buổi tuần tra ban đêm và chứng kiến nhiệm vụ đầy khó khăn của họ. Lăn bánh qua trung tâm Port-au-Prince, đoàn xe bọc thép vấp phải hỏa lực dữ dội từ bóng tối. Bên trong cabin xe là bầu không khí yên lặng. Một sĩ quan Kenya coi đó chỉ là “mưa” thông thường như bao buổi tuần tra khác, nhưng sau đó đã cẩn thận ghi lại những vết rỗ và vết nứt dày trên cửa kính. Không một xe nào bắn trả, đơn giản vì xe của họ được chuyển đến Haiti mà không trang bị tháp pháo. Di chuyển một cách chậm chạp trên con phố hẹp, những chiếc xe chiến đấu cồng kềnh đã rút lui dưới một đợt tấn công dữ dội. Ngày hôm sau, một sĩ quan Kenya sẽ trở thành người đầu tiên bị thương trong khi làm nhiệm vụ, do bị bắn vào tay khi anh cố gắng cảnh cáo băng đảng đang tấn công vào một chiếc xe tải giao ngũ cốc. Các chuyên gia an ninh chỉ trích hành động này là thiếu chuyên nghiệp, nhưng lực lượng Kenya cho biết đó là lựa chọn duy nhất với thiết bị mà họ hiện có.

Kỳ vọng của người địa phương

Nhiệm vụ của MSS đã được tranh luận trong nhiều năm trước. Kể từ năm 2022, các nhóm vũ trang nổi loạn ở quốc gia Caribe này ngày càng manh động. Đáp trả bằng vũ lực đã trở thành lựa chọn hiển nhiên duy nhất vào tháng 3-2024, khi các băng đảng đồng loạt phối hợp tấn công vào các tòa nhà chính phủ và nhà tù, buộc Chính phủ Haiti phải giải tán, tạo nên tình trạng hỗn loạn chưa từng có ở khu vực chỉ cách bờ biển Florida của nước Mỹ có 2 giờ đồng hồ.

Tháng 5-2024, Cộng đồng Caribe (CARICOM) thành lập một hội đồng quản lý chuyển tiếp cho Haiti, sau đó bổ nhiệm ông Garry Conille (một bác sĩ người Haiti, cựu Giám đốc khu vực của UNICEF) làm Thủ tướng lâm thời. Trong một cuộc phỏng vấn hiếm hoi, ông Gary Conille đã tóm tắt tình hình bằng số liệu thống kê: Hơn 85% khu vực đô thị Port-au-Prince nằm dưới sự kiểm soát của các băng đảng; khoảng 600.000 người đã buộc phải rời bỏ nhà cửa; khoảng 2 triệu người sống trong nỗi sợ bị hãm hiếp hoặc giết hại trong chính ngôi nhà của mình. Nói cách khác, phái bộ MSS không còn thời gian để mất nữa. “Mọi người đang sống trong hoàn cảnh rất tồi tệ. Vì vậy, họ muốn thấy hành động và sự thay đổi” - ông Conille cho biết.

Những người bán hàng ở Thủ đô Port-au-Prince cho biết, bất ổn ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của họ và rất mong muốn MSS hành động thay đổi tình hình

Ông Conille mỗi ngày lại làm việc qua điện thoại để đẩy nhanh việc chuyển giao hàng trăm triệu USD tiền quỹ và thiết bị mà các nhà tài trợ quốc tế cam kết cho MSS. “Sự xuất hiện của người Kenya đã tạo ra kỳ vọng. Chúng tôi cần đáp ứng kỳ vọng này, nếu không toàn bộ hệ thống sẽ sụp đổ, bao gồm cả uy tín của chính phủ chuyển tiếp” - ông giải thích khi xung quanh khuôn viên văn phòng Thủ tướng lâm thời (đặt tại Bệnh viện Đại học Haiti) ngổn ngang thiết bị bị bỏ lại. “Điều lo ngại là liệu chúng tôi có nhận được đủ nguồn lực cần thiết để lực lượng này có thể được triển khai nhanh nhất có thể hay không?” - ông Conille cho biết.

Bên trong căn cứ MSS

Chỉ trong vài tháng, những bãi đất trống bên cạnh sân bay quốc tế Toussaint Louverture của Port-au-Prince đã biến thành một thị trấn nhỏ nhộn nhịp của những người đàn ông mặc quân phục. Các nhân viên an ninh tư nhân đến trước, sau đó một loạt nhà thầu tư nhân được đưa vào, họ làm việc suốt ngày đêm để mở đường, làm bãi đáp trực thăng, dựng nhà ăn, bệnh viện dã chiến, lều mái vòm dành cho khu văn phòng và doanh trại, thậm chí cả phòng giặt ủi... Hơn 400 cảnh sát Kenya sống tại đây, nhiều người trong số họ được tuyển chọn từ các đơn vị đặc nhiệm và biên phòng. Họ là những người tiên phong của một lực lượng hỗn hợp dự kiến đến từ Jamaica, Benin, Chad, Bahamas, Bangladesh, Barbados và Belize. Đây là mô hình mới, bởi không giống như các nhiệm vụ gìn giữ hòa bình trước đây ở Haiti, MSS độc lập với Liên hợp quốc. Phái bộ phần lớn do Mỹ, Pháp và Canada tài trợ, chủ yếu là cảnh sát chứ không phải quân đội. MSS được giao nhiệm vụ hỗ trợ các hoạt động của Cảnh sát quốc gia Haiti thay vì gạt họ sang một bên, do đó có từ “hỗ trợ” trong tên chính thức của nhiệm vụ (mặc dù người dân địa phương gọi MSS đơn giản là “người Kenya”).

Ông Godfrey Otunge - chỉ huy MSS, một quan chức cảnh sát cấp cao đến từ Kenya với kinh nghiệm từng làm việc ở Hàn Quốc, Italia và Ấn Độ cho biết, ông đã cùng đưa ra quyết định với tân Tổng Giám đốc Cảnh sát quốc gia Haiti Rameau Normil. Để tránh mắc phải sai lầm như trong các vụ bê bối của các phái bộ trước đây tại Haiti, thành viên lực lượng này không được phép rời khỏi căn cứ vào ngoài giờ làm việc. Ở giai đoạn đầu triển khai này, họ bắt đầu tuần tra để thiết lập sự hiện diện trước công chúng, trong khi chờ đợi đạt được quân số đầy đủ. “Một khi có năng lực đầy đủ sẽ không còn gì phải lo lắng về băng đảng ở đất nước này nữa” - chỉ huy Godfrey Otunge nói. Sự tự tin của ông Otunge là có cơ sở bởi các băng đảng của Haiti được đánh giá chỉ là những kẻ nghiệp dư so với những đối thủ trước đây của lực lượng an ninh Kenya.

Thách thức phía trước

Trong cuộc họp báo hôm 30-7, người đứng đầu lực lượng Cảnh sát quốc gia Haiti cho biết, hơn 100 thành viên băng đảng đã bị tiêu diệt trong các cuộc đấu súng với cảnh sát và 65 người bị bắt trong các hoạt động gần đây. Tuy nhiên, những con số đó vẫn chưa đủ để nói lên quy mô tội phạm và tình trạng vô luật pháp ở khu vực Port-au-Prince.

Cảnh sát Kenya làm nhiệm vụ trên đường phố ở Port-au-Prince

Đầu tháng 8-2024, một băng đảng đã đột kích vào trường nội trú Institut Monfort dành cho trẻ em khiếm thính ở vùng ngoại ô phía Tây thành phố, khiến 47 người phải tản đi trong đêm. “Bọn trẻ không thể ngừng khóc. Băng nhóm hét vào mặt chúng, bắt chúng nằm xuống sàn và dọa bắn nếu chúng không ngừng khóc, nhưng bọn trẻ không hiểu chuyện gì đang xảy ra. Chúng bị điếc. Không ai đến giúp, kể cả cảnh sát cũng như lực lượng MSS” - sơ Lamercie Estinfort kể. Khi Haiti một lần nữa trở thành nơi thử nghiệm cho hoạt động can thiệp quốc tế, các băng đảng của nước này cũng đang theo dõi tình hình. Một số đã kêu gọi đối thoại, hướng tới đàm phán hòa bình, nhưng cũng có tổ chức tội phạm khoe trên mạng xã hội về các lô vũ khí mới nhập với những chồng đạn cao tới trần nhà.

Chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden cam kết tài trợ cho chương trình này ít nhất 380 triệu USD. Danh sách những việc phải làm rất dài và phức tạp, đó là lập các căn cứ tiền phương để bảo vệ phần đất đã giành được từ các băng đảng; mở tòa án lưu động để xét xử tội phạm; xây thêm trại giam để giam giữ tất cả các thành viên băng đảng mà MSS hy vọng sẽ bắt giữ… Ông Dennis Hankins - Đại sứ Mỹ tại Haiti nhận định, so với 4 tháng trước, Haiti có sự tiến triển về chính trị và an ninh lớn. “Rất nhiều thách thức phía trước và chắc chắn không có gì đảm bảo cho tương lai. Nhưng chúng ta đang ở một nơi tốt hơn nhiều so với khi tôi đến” - vị đại sứ chia sẻ.

Theo CNN

Yến Chi