Biến đổi khí hậu – không ai có thể đứng ngoài cuộc

Khó ‘hạ nhiệt’ Trái đất nếu chỉ trông chờ nỗ lực từ các Chính phủ

“Hạn chế Trái đất nóng hơn 1,5 độ C so với thời tiền công nghiệp” là mục tiêu đặt ra trong Thỏa thuận Paris, nhằm ngăn chặn cuộc khủng hoảng khí hậu. Tuy nhiên, báo cáo ngày 12-11 của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) thừa nhận mục tiêu này đã "ngoài tầm với", do thế giới đang khát năng lượng và tiếp tục phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch.

Còn trong báo cáo "Khoảng cách phát thải", Liên Hợp Quốc dự báo nhiệt độ toàn cầu sẽ tăng 2,3-2,5 độ C trong thế kỷ XXI, nếu các Chính phủ thực hiện đúng cam kết mới nhất của họ. Trường hợp các quốc gia đi chệch hướng, nhiệt độ toàn cầu tăng khoảng 2,8 độ C, thậm chí hơn 3 độ C.

Biến đổi khí hậu đã khắc sâu những vết thương trên vùng đất ĐBSCL, và giờ đây, chính những vết thương ấy đang đẩy người dân vào hành trình không hẹn ngày về. Ảnh: H.P

Để giảm tác động của thời tiết cực đoan, toàn cầu cần gia tăng khả năng thích ứng bằng cách đầu tư vào hạ tầng chống ngập, nông nghiệp chống hạn, hệ thống cảnh báo sớm và các cơ chế chuyển giao rủi ro như bảo hiểm. Tất cả đều cần nguồn tài chính quy mô lớn mà các nước kém và đang phát triển khó tự xoay xở.

Theo Báo cáo Khoảng cách Thích ứng (Adaptation Gap) mới nhất của Liên Hợp Quốc - đánh giá sự chênh lệch giữa các biện pháp ứng phó biến đổi khí hậu đã triển khai và nhu cầu thực tế, các nước đang phát triển cần 310-365 tỉ đô la/năm để thích ứng. Nhưng họ chỉ nhận được 26 tỉ đô la năm 2023, thấp hơn so 2 tỉ đô la so với năm 2022.

Với riêng lĩnh vực năng lượng sạch, IEA ước tính tổng vốn đầu tư hàng năm trên toàn cầu phải tăng gần ba lần vào năm 2030, để đạt mức phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) (1). Nhưng tính khả thi của việc huy động số vốn này không cao, nếu chỉ dựa vào nguồn ngân sách từ các Chính phủ.

Bối cảnh trên đòi hỏi phải có sự thay đổi trong việc huy động các nguồn lực, theo hướng chuyển vai trò của khu vực công, từ nhà tài trợ chính thành bên giảm thiểu rủi ro chiến lược và hỗ trợ chính sách. Còn nguồn lực và kỹ thuật, nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng và tốc độ khử carbon toàn cầu, có thể huy động từ khu vực tư nhân - vốn nắm giữ một số yếu tố mang tính chiến lược, quyết định thành công của quá trình chuyển đổi xanh - qua mô hình hợp tác công - tư (PPP). (2)

Thứ nhất, các tổ chức tư nhân là động lực chính thúc đẩy đổi mới, mở rộng và thương mại hóa nhanh chóng các công nghệ xanh quan trọng, gồm: hệ thống lưu trữ năng lượng pin tiên tiến, hydrogen xanh, hệ thống lưới điện thông minh…

Thứ hai, trong bối cảnh khí thải hiếm khi bị giới hạn trong biên giới một quốc gia cụ thể, thì các tập đoàn đa quốc gia, với hệ thống hậu cần – phân phối quy mô lớn, có khả năng chuyển đổi các chuỗi cung ứng toàn cầu theo hướng xanh và tuần hoàn - có thể yêu cầu hàng nghìn nhà cung cấp trên toàn cầu áp dụng các thực hành bền vững nhằm giải quyết hiệu quả phát thải Phạm vi 3. Đây là điều các Chính phủ thường khó thực hiện.

Thứ ba, khu vực tư nhân mang lại chuyên môn quản lý rủi ro và hiệu suất cao. Bởi nguồn vốn được huy động qua cơ chế PPP thường đi kèm ràng buộc quản lý của khu vực tư nhân, nhằm đảm bảo dự án được thực hiện hiệu quả và đúng thời hạn.

Thực tế, những điều này từng được cựu Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Ban Ki-moon khẳng định qua phát biểu: “Phát triển bền vững đòi hỏi sự hợp tác. Đó là cách duy nhất để thực hiện được quy mô và tham vọng của Chương trình nghị sự 2030.”

Quan điểm này khẳng định PPP không chỉ là một cơ chế tài chính, mà là một mô hình quản trị phù hợp, để đạt các mục tiêu mang tính toàn cầu.

Nhân rộng mô hình PPP khí hậu

Các PPP thành công trên toàn cầu trong thời gian qua là minh chứng, có thể nhân rộng để đẩy nhanh hành động khí hậu. Mô hình này cũng giải quyết bài toán làm thế nào sự tham gia chiến lược của khu vực công có thể tối đa hóa đầu tư của khu vực tư nhân bằng cách chuyển vai trò của mình một cách hiệu quả từ nhà tài trợ chính thành người giảm thiểu rủi ro.

Dự án giúp Cần Thơ tăng khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu. Ảnh: Minh Trung

Minh chứng điển hình là Tổ hợp điện mặt trời Noor Ouarzazate ở Ma Rốc (2). Qua một PPP được cơ cấu tỉ mỉ, Cơ quan Năng lượng Bền vững Maroc (MASEN) đã chủ động gánh vác các rủi ro chính liên quan đến đất đai, giấy phép và đầu ra thông qua việc đảm bảo mua điện.

Cơ chế giảm thiểu rủi ro công đã góp phần giảm chi phí huy động vốn cho các tập đoàn tư nhân. Đồng thời, cho phép giải ngân hàng tỉ đô la tài chính nhân cho tổ hợp điện mặt trời tập trung lớn nhất thế giới.

Mô hình này đã chứng minh rằng can thiệp chính sách chiến lược có thể khai thông vốn tư nhân cạnh tranh cho cơ sở hạ tầng có tác động lớn, tạo ra một trung tâm khu vực lớn cho năng lượng sạch và khả năng phục hồi khí hậu, với khả năng đảm bảo các thỏa thuận mua bán điện dài hạn, chi phí thấp là chìa khóa để nhân rộng.

Bên cạnh yếu tố giảm thiểu rủi ro cho từng dự án cơ sở hạ tầng, hợp tác cũng là nền tảng trong việc tạo ra hệ sinh thái tài chính xanh toàn cầu, với minh chứng là sự mở rộng nhanh chóng của thị trường trái phiếu xanh toàn cầu (3). Thị trường này được xây dựng hoàn toàn dựa trên sự hợp tác công - tư ban đầu, để tiêu chuẩn hóa các định nghĩa “xanh” và các tiêu chí báo cáo, hiện được định giá hàng nghìn tỉ đô la Mỹ.

Theo đó, các sáng kiến xuất phát từ các ngân hàng phát triển đa phương và cơ quan quản lý dẫn đầu, đã tạo niềm tin cho các tổ chức tài chính vào “tính toàn vẹn của các sản phẩm nợ xanh”. Bằng cách cung cấp sự rõ ràng và đảm bảo về quy định này, các cơ quan công quyền đã tạo điều kiện cho việc hình thành một loại tài sản rộng lớn, dễ tiếp cận cho các nhà đầu tư tổ chức trên toàn thế giới, trực tiếp chuyển vốn từ các quỹ hưu trí và quản lý tài sản vào các giải pháp khí hậu quan trọng.

Những bài học quan trọng này hiện đang được áp dụng trực tiếp vào lĩnh vực điện khí hóa từ các nguồn năng lượng tái tạo. Tại sự kiện bên lề COP30, những doanh nghiệp lớn trong ngành đã tái khẳng định sự tập trung này, nhận ra rằng thách thức đòi hỏi những thay đổi mang tính hệ thống trong việc sản xuất và sử dụng năng lượng trên các ngành công nghiệp như dệt may và chế biến gỗ - những lĩnh vực có liên quan cao đến chuỗi cung ứng toàn cầu.

Lãnh đạo của tập đoàn thời trang H&M đã khẳng định điện khí hóa là “con đường duy nhất” để đạt được các mục tiêu khí hậu quốc tế dài hạn (4). Tuy nhiên, sự thay đổi đầy tham vọng này hoàn toàn phụ thuộc vào môi trường chính sách hỗ trợ. Như Mark Carney, cựu Thống đốc Ngân hàng Anh và Đặc phái viên LHQ về Hành động Khí hậu, đã nhận xét: “Quá trình chuyển đổi sang Net Zero là một cơ hội thương mại lớn. Nhưng nó sẽ chỉ được hiện thực hóa nếu các nhà hoạch định chính sách cung cấp khung khổ rõ ràng, dài hạn mà các doanh nghiệp cần để đầu tư với sự tự tin.”

Sự cấp thiết này hoàn toàn phù hợp với lập trường của Inter IKEA Group – đơn vị hoạt động nhượng quyền thương mại cho hãng nội thất IKEA, vốn nhấn mạnh sự cần thiết của hợp tác chặt chẽ, cho rằng rằng ứng phó khí hậu hiệu quả đòi hỏi các chính sách hài hòa và tầm nhìn dài hạn để hỗ trợ cam kết triển khai điện khí hóa trong toàn bộ chuỗi giá trị của họ (5).

Do đó, để các quan hệ đối tác trong tương lai thành công, các chính phủ phải ưu tiên tạo ra các môi trường chính sách ổn định, dài hạn và đảm bảo cơ sở hạ tầng vững chắc – đặc biệt là lưới điện thông minh và đường dây truyền tải – để tạo điều kiện cho khu vực tư nhân triển khai hàng loạt công nghệ và vốn sạch. Tương lai khí hậu toàn cầu phụ thuộc vào việc biến các trường hợp nghiên cứu PPP thành công này thành chuẩn mực chung toàn cầu.

(theo IEA, World Bank, Weforum)

----------------------------------

https://www.iea.org/reports/world-energy-investment-2025
https://ppp.worldbank.org/sites/default/files/2022-02/MoroccoNoorQuarzazateSolar_WBG_AfDB_EIB.pdf
https://www.climatebonds.net/data-insights/publications/global-state-market-2024
https://hmgroup.com/wp-content/uploads/2025/03/HM-Group-Sustainability-progress-report-2024.pdf; https://www.ikea.com/global/en/images/IKEA_Sustainability_Strategy_20241030_c2780facaa.pdf
https://reports.weforum.org/docs/WEF_Global_Aviation_Sustainability_Outlook_2025.pdf

Vân Phong - Trung Châu